Eğin, 1889 civarı. Soldan: Margarit Jamgoçyan, Avedis’in annesi, kucağında Eliza, Akabi Jamgoçyan.

Jamgoçyan Arşivi - ABD

19. yüzyılın sonlarından 20. Yüzyılın ilk yirmi yılına kadar uzanan bir döneme ait olan Jamgoçyan ailesinin fotoğraf arşivi oldukça zengin bir içeriğe sahip. Ticaretle uğraşan bu ailenin üyeleri zaten iş gereği çok eski tarihlerden beri şehirden şehre, ülkeden ülkeye dolaşmış; kimi yerlerde de uzun süreli yerleşmiş. Dolayısıyla bu sayfada yayınlanan fotoğrafların Eğin, Mezire, İstanbul, Londra, Manchester, Liverpool, Los Angeles gibi farklı şehir ve ülkelerde çekilmiş olduklarını göreceksiniz.

Bu arşiv öğelerini, Jamgoçyan ailesinin üyelerinden Earl Jamgoçyanմ Nevdon Jamgoçyan ve Sarah Ignatius bizimle paylaştı.

Jamgoçyanlar aslen Eğinlidir (günümüzde Kemaliye). 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren pamuk ticaretiyle ünlenirler, Büyük Britanya ile ticari ilişkiler geliştirerek dokuma ithalat ve ihracatıyla uğraşırlar. Jamgoçyan ailesi içinde 1861 Eğin doğumlu olan Avedis ön plana çıkmaktadır. Harput’taki Fırat Koleji’nden (1881) mezundur. Avedis’in erkek kardeşi Melkon da bu Amerikan kuruluşundan mezun olur. Avedis, baba mesleği olan ticarete Eğin’de başlar, ardından 1892’de Manchester’a geçer ve işinde büyük başarı gösterir. 1911’de Los Angeles’ta o tarihte adı Tropico olan günümüzün Glandale şehrine yerleşir. Jamgoçyanlar buraya yerleşen ilk Ermeni ailelerden biri olurlar.

Eğin, Harput, Mezire

Avedis Jamgoçyan Fırat Kolejini bitirdikten sonra memleketi Eğin’e döner. Babası Madteos (1830-1878), zaten şehrin ünlü tüccarlarından biridir ve Büyük Britanya ile ticari ilişkileri bulunmaktadır. Madteos bu işte kardeşi Nigoğos’la ortaktır. Ancak Madteos genç yaşta vefat eder. Karısının adı Hadem’dir (1832-1927). Avedis, kolejden mezun olur olmaz babasının işinin başına geçer. 1886’da Akabi Canigyan’la (yine Eğinli) evlenir, Akabi henüz 16 yaşındadır. Altı çocukları olur: Eliza (Eğin, 1889), Madteos/Matthew (Eğin, 1891), Nevdon (Manchester, 1895), Vahan (Manchester, 1898), Sibil (Manchester, 1899), Nikolas (Kaliforniya, 1912).

Ticari beceriler dışında Avedis’in entelektüel özellikleri de vardır. Eğin’deki evinde büyük bir kütüphanesi vardı ve İngilizceden Ermeniceye tercümeler yapmaktaydı. Ne yazık ki bu dönem Sultan II. Abdülhamid’in baskıcı hükümdarlık yıllarına denk gelmişti.  Osmanlı polisi bir gün Jamgoçyanların evine baskın düzenler ve burada içinde “özgürlük” kelimesi geçen Avedis’e ait yazılar ve şiirler bulur. Böyle bir şey o dönemde çok büyük bir suç sayıldığından Avedis tutuklanır. Ancak amcası Nigoğos, yetkilileri rüşvet vererek ikna etmeyi başarı ve Avedis’i serbest bıraktırır. Birkaç ay boyunca baskınlar devam eder. Bu durum karşısında aile büyükleri, Avedis’i ticari bağlantılarının da bulunduğu Büyük Britanya’ya göndermeyi uygun görürler.

Osmanlı İmparatorluğu’ndan 1895 yılında başlayan Ermeni karşıtı kitlesel katliamlar başladığından Avedis zaten çoktan memleketi Eğin’den uzaklaşmıştır. Eğin’de de çok sayıda Ermeni öldürülür. Jamgoçyan ailesinin üyeleri de kurbanlar arasındadır. Nigoğos Jamgoçyan (Avedis’in amcası) ve evlatları, Melkon Jamgoçyan (Avedis’in erkek kardeşi), Akabi Jamgoçyan-Canigyan’ın (Avedis’in karısı) babası öldürülür. Jamgoçyanların şehirde bulunan dükkânına da çok ağır hasar verilir.

Bu aile de çok büyük ihtimalle Eğinli, fotoğraf Eğin’de veya yakınlarındaki bir şehirde çekilmiş. Fotoğraftaki kişilerin kimlikleri bilinmiyor ancak Jamgoçyanların aile arşivi içinde bulunduğundan, bu şahısların akrabaları veya yakın dostları oldukları varsayılabilir.

1) Avedis Jamgoçyan, 1890 civarı
2) Margarit Jamgoçyan (Avedis’in kız kardeşi), 1890 civarı
3) Melkon Jamgoçyan (Avedis’in erkek kardeşi), 1890 civarı

Yukarıdaki fotoğrafların arkalarından okuduğumuza göre fotoğrafları Zorapapel Krikor Donatosyan çekmiştir. Donatosyan, 20. yüzyılın başlarında Bağdat’ta yaşayan en iyi fotoğrafçı olarak görülmektedir. Ne var ki Bağdat’a yerleşmeden önceki fotoğrafçılık geçmişi hakkında pek bir bilgiye sahip değiliz.

Zorapapel 1870, Arapgir doğumludur. 1896’da Irak’a göç eder. 1904’te, İzmit’te, aslen İzmitli olan Takuhi Takvoryan’la (1884 doğumlu) evlenir. Aynı yıl yeni evli çift Bağdat’a yerleşir. Sultan II. Abdülhamid’in Osmanlı İmparatorluğu’nun farklı köşelerinde faaliyet gösteren, manzara ve mimari yapıları fotoğraflayan ekibinin içinde yer alır.

Bağdat’taki fotoğrafçı dükkânı, daha sonra ismi değiştirilerek “Raşid Caddesi” olan “Halil Paşa Caddesi” üzerinde bulunmaktaydı. 1926’da Bağdat’ta vefat eder ve Ermeni Protestan mezarlığı bitişiğindeki İngiliz mezarlığına defnedilir.

Bu fotoğraflar çok büyük olasılıkla Zorapapel’in memleketi Arapgir’de fotoğrafçılık yaptığı yıllar içinde çekilmiş olmalıdır.

Kaynaklar:

Mihran Minassian, “Les photographes arméniens d'Ayntab et de la Cilicie. Bref aperçu”, Der. Raymond Kévorkian, Lévon Nordiguian, Mihran Minassian, Michel Paboudjian ve Vahé Tachjian, Les Arméniens de Cilicie : Terroir, mémoire et identité, Presses de l’Universit Saint-Joseph, Beyrut, 2012, s. 135-167.

Harput, Fırat Koleji. Pedagoji okulu mezunları ve öğretmenleri. Ayakta, soldan sağa: Arşaluys Asdigyan, Yevbrakse Abşahadyan, Payladzu Antreasyan, Nerme Kalusdyan, Ağavni Taşçıyan, Azniv Antreasyan, Sırma Dudu Kevorkyan, Lusıntak Bozoyan. Oturanlar, soldan sağa: Barnım/Barnem?, Sultan Takhmazyan, Anna Benneyan, Ağavni Boğosyan, Mary L. Daniels. Fotoğraf: Sursuryan Biraderler.

Harput şehrine bulunan Fırat Koleji’nin mezunları. Öğrencilerin göğüslerindeki kırmızı amblemlerde fotoğrafa daha sonra eklenmiş. İki başta oturanlar öğretmenleri; sağdaki öğretmen M. A. Melkon (1839-1910).

1) Kimliği bilinmeyen bir şahıs.

2) 1 numaralı fotoğrafın arkasında bulunan Zorapapel Krikor Donatosyan’a ait Osmanlıca, Fransızca ve Ermenice üç dilli hazırlanmış mühür.

3) Avedis Jamgoçyan, 1880 civarı.

4) 3 numaralı fotoğrafın arkası. Buradan fotoğrafçının isminin Sursuryants olduğu anlaşılmakta. Bu fotoğrafçının hem Mamuret-ül Aziz (Mezire) ham de Harput’ta şubesi bulunmaktaydı. İsmi Fransızca, Ermenice ve Rusça olarak üç dilli yazılmıştır. Rusça yazılmış olması Sursuryanların bu mesleği Kafkasya’da öğrenmiş olmalarıyla açıklanabilir.

5) Eğin, 1889 civarı. Soldan sağa: Margarit Jamgoçyan (Avedis Jamgoçyan’ın kız kardeşi), Avedis’in annesi, kucağındaki bebek Eliza Jamgoçyan (Avedis ile Akabi’nin kızı), Akabi Jamgoçyan (Avedis’in karısı).

6) 5 numaralı fotoğrafın arkasında da yine Zorapapel Krikor Donatosyan’ın mührü bulunmaktadır.

Oturanlar, soldan sağa: Melkon Jamgoçyan (Avedis Jamgoçyan’ın erkek kardeşi), Maryam Jamgoçyan (Melkon’un karısı). Çocuklar, soldan sağa: Avedis ve Akabi Jamgoçyan’ın evlatları Madteos ve Eliza. Fotoğraf 1892 yılı civarında çekilmiş. Melkon, 1895’te Eğin’de yaşanan Ermeni karşıtı katliamlara kurban gider.

1) Soldan sağa: Akabi Jamgoçyan (bekârlık soyadı Canigyan, Avedis Jamgoçyan’ın karısı, 1861-1940), oturan Avedis’in annesi (adı bilinmiyor), kucağındaki Araksi Jamgoçyan (Avedis Jamgoçyan’ın erkek kardeşi Melkon’un kızı). Fotoğraf 1894 yılı civarında çekilmiş.

2) Soldan sağa: Avedis’in annesi, Akabi Jamgoçyan (bekârlık soyadı Canigyan), Margarit Jamgoçyan (Avedis’in kız kardeşi, evlendiktan sonra soyadı Kasapyan olur, 1872-1911), Melkon Jamgoçyan (Avedis’in erkek kardeşi, 1895 Ermeni Katliamları sırasında öldürülür).

1910, Mezire (Mamuret-ül Aziz), Amerikalı misyonerlere ait Annie Tracy Riggs Hastanesi’nin, Türk, Ermeni ve Amerikalı yetkililer şahitliğindeki açılışı. Jamgoçyan ailesi hastanenin inşaatı için en büyük maddi desteği verenler arasındadır.

1) Hagop ve Hıripsime Benneyan. Sadece fotoğrafın Harput’ta, Sursuryan ve Tütüncüyan fotoğrafçısında çekildiğini ve Yeğsa Gosdantyan’a hediye edildiğini bilmekteyiz.

2) 3 numaralı fotoğrafın arkası. Fotoğrafçılar: Sursuryan Biraderler ve Tütüncüyan Ortaklığı, Harput.

3) Kimliği belirlenememiş Ermeni kadınlar. Arkasındaki yazıdan, fotoğrafın erkek kardeşlerinin kızı Yeğsa Gosdantyan’a hediye edildiği anlaşılmaktadır.

Mezire (Mamuret-ül Aziz) Amerikan misyonuna ait Annie Tracy Riggs Hastanesi’nin Jamgoçyan ailesinin maddi desteğiyle inşa edilen “Jamgoçyan” koğuşu.

Fırat Koleji'nin 1885 yılı mezunları. Ayaktakiler, soldan sağa: Melkon Jamgoçyan, M. Şamalyan, K. Papazyan, M. Kalaycıyan, K. Der Kasbaryan, (adı okunmuyor), M. Çukasızyan. Oturanlar, soldan sağa: Mardiros Şımavonyan (papaz), T. Solakyan, H. Yardımyan, G. Mikayelyan, A. Hacinyan, M. Santigyan, M. Gagosyan, M. Melkon.

İstanbul

Jamgoçyan arşivinde İstanbul’dan da birçok fotoğraf yer almakta. Bu fotoğraflarda bulunan şahısların büyük bir kısmının kimliği bilinmemekte ancak bunların akraba veya aile dostları oldukları aşikârdır. Akabi Jamgoçyan’ın (bekârlık soyadı Canigyan, Avedis’in karısı) kız kardeşlerinin ve annesinin İstanbul’da yaşadıkları bilinmektedir. 1909’da, Jamgoçyanların Manchester’ı terk edip Birleşik Devletlere yerleşeceği kesinleşince, Akabi ve çocukları İstanbul’a akrabalarını görmeye gelirler.

İstanbul kısmındaki fotoğrafların bir kısmının Avedis Jamgoçyan’ın ailesiyle doğrudan bir bağlantısı yok, bunlar daha sonra aile arşivine, Avedis ve Akabi’nin çocukları Amerika’da başkalarıyla evlenince katılmış ve bu şekilde Jamgoçyanlarla akrabalık bağı kurmuş başka Ermeni ailelere ait eski fotoğraflardır.

İstanbul, Gosdantyan ailesi. Sağda oturan (sakallı), ileride Madteos/Matthew Jamgoçyan’la (Akabi ve Avedis’in en büyük oğulları) evlenecek olan Öjeni Donçyan’ın (1894 doğumlu) büyükbabası. Fotoğraf: Phébus.

1) Şımavonyan ailesi, İstanbul. Fotoğraf: Sébah & Joaillier.

2) Baydzar Canigyan, Akabi Jamgoçyan-Canigyan’ın kız kardeşi.

3) Şahısların kimlikleri bilinmiyor. Fotoğrafçı: Nikolaki Andriomenos, Sultan Beyazıd, 99 Kökçüler Başı, İstanbul.

Abdullah Biraderler’in (İstanbul ve Kahire) çektiği bir fotoğrafın arka yüzü üzerinde bulunan isim ve adresleri. Jamgoçyan arşivine ait.

1) İstanbul, 1901’de çekilmiş. Fotoğraftaki adamın kim olduğu bilinmiyor ancak fotoğrafın arka yüzünden isminin baş harfi “A.” olarak okunmakta, soyadı okunamamaktadır. Soyadının “K” harfiyle başladığı ve “yan” ile bittiği açıktır. Fotoğrafçı: Phébus.

2) Kimliği bilinmiyor. Fotğrafın arkasındaki yazıdan Avedis Efendi Jamgoçyan’a hediye edildiği anlaşılmaktadır. Fotoğrafçı: G. Amiryan, adres: Okçular Başı, no: 29, İstanbul. 

3) Kimliği bilinmiyor. Fotoğrafçı: Sébah & Joaillier, İstanbul.

Üstteki üç fotoğrafın sırayla arka yüzlerindeki fotoğrafçı mühürleri ve bazı açıklamalar.

Solda Ogustin (Augustine/John) Gonsdantyan, İstanbul. Sağdaki şahsın kim olduğu bilinmiyor. Ogustin Gonsdantyan, ileride Madteos/Matthew Jamgoçyan’la (Akabi ve Avedis Jamgoçyan’ın en büyük oğlu) evlenecek olan Öjeni Donçyan’ın (1894 doğumlu) büyükbabasıdır. Fotoğraf: Abdullah Biraderler.

Birleşik Krallık

Avedis Jamgoçyan, Manchester’a 1892’de yerleşir. Ertesi yıl ailesinin diğer üyeleri, karısı Akabi Jamgoçyan (bekârlık soyadı Canigyan), kızı Eliza, oğlu Madteos da Eğin’den gelir. Avedis’in erkek kardeşinin, amcasının aileleri, Akabi’nin ebeveynleri ve diğer akrabaları Eğin’de kalırlar ve bahsi geçtiği üzere birçoğu 1895 Katliamlarına kurban giderler.

Manchester, o dönemde pamuk ticareti için dünyadaki sayılı merkezden biridir. Avedis, bir pamuk satış dükkânı açar ve çok kısa sürede başarılı olur. Ailenin geliri yerindedir, yaz aylarını Galler’in Llandudno şehrinde geçirirler.

Avedis, 1909 senesinden itibaren Birleşik Devletler’e yerleşmeyi düşünmektedir, özellikle de Manchseter’ın kötü ikliminde kurtulmak için.

Avedis Jamgoçyan, fotoğraf Galler, Llandudno’da (Büyük Britanya) çekilmiş.

1) Jamgoçyan ailesinin dostlarından Dövletyan (adı belirsiz), fotoğraf Manchester’da çekilmiş.

2) Yine Dövletyan, burada daha genç, fotoğraf Londra’da çekilmiş.

1) Avedis ve Akabi Jamgoçyan’ın çocuklar, soldan sağa: Madteos/Matthew (Eğin doğumlu, 1891-1981) ve Nevdon (Manchester doğumlu, 1895-1981), Eliza (Eğin doğumlu, 1889-1955). Fotoğraf Manchester’da çekilmiş.

2) Nevdon Jamgoçyan (1895-1981).

3) Vahan Jamgoçyan, Avedis ile Akabi’nin dördüncü çocukları, 1898’de Manchester’da doğar ve 1978’de vefat eder.

Soldan sağa: Vahan Jamgoçyan (1898-1978) ve Nevdon Jamgoçyan (1895-1981), Manchester.

1) Sibil Jamgoçyan, fotoğraf Galler, Llandudno’da çekilmiş.

2) Akabi Jamgoçyan (bekârlık soyadı Canigyan, 1872-1955), Manchester.

3) Avedis Jamgoçyan.

Akabi Jamgoçyan kızı Sibil’le birlikte, Galler, Llandudno.

ABD

Avedis, 1909’da çalışma koşullarını ve hayat şartlarını incelemek üzere şahsen Birleşik Devletler’e gider. Jamgoçyanlar Los Angeles’ı tercih ederler. Birkaç ay boyunca taşınma hazırlıkları tamamlanır ve Jamgoçyan ailesi 1911’de nihai olarak Büyük Britanya’dan ayrılır ve Los Angeles’a yerleşir.

Dikkat çekici bir fotoğraf. Fotoğraftaki kişilerin kıyafetlerine ve arkadaki Amerikan bayrağına bakarak bu şahısların Birleşik Devletler’e yeni geldikleri söylenebilir. Ne yazık ki kimlikleri konusunda bir bilgi yoktur.

1) Nışan Kasapyan. Eğin, 1866 doğumlu. Margarit Jamgoçyan’ın (Avedis ile Melkon’un kız kardeşleri) kocasıdır. 1891 yılında Eğin’de evlenmişlerdir. Daha sonra Nışan üniversite eğitimini tamamlamak için Birleşik Devletler’e gider. 1896’da Northwestern Üniversitesi’nden doktorluk diplomasını alır. 1897’de Margarit de kocasının yanına gider ve çift Wisconsin’e yerleşir. Margarit 1911’de, Nışan ise 1960’ta vefat eder. 

2) Baydzar Canigyan, Akabi Jamgoçyan’ın (bekârlık soyadı Canigyan) kız kardeşi.

1) Avedis ve Akabi Jamgoçyan ailesi, Los Angeles, 1910 civarı. Üstteki sıra, soldan sağa: Madteos/Matthew, Akabi, Avedis, Eliza (ileride Hovsep İgnatiyus’la evlenir). Aşağı sıra, soldan sağa: Nevdon, Sibil, Vahan.

2) Fresno’dan Jamgoçyanlara gönderilmiş bir kartpostal, Eylül 1912.

1) Avedis Jamgoçyan’ın erkek kardeşi Melkon’un ailesi, fotoğraf  New York’ta çekilmiş. Melkon 1895 Ermeni katliamları sırasında öldürülür. Bu fotoğraf onun ölümünden sonra, ailesi Birleşik Devletler’e yerleştiğinde çekilmiş. Soldan sağa: Melkon/Malcolm (1896-1984, babası öldükten sonra dünyaya gelmiş ve muhtemelen bu nedenle de babasının anısına adı Melkon konmuştur), Maryam Jamgoçyan (Melkon’un dul eşi), Araksi Jamgoçyan (1893-1977).

2) Şahsın kimliği bilinmiyor. Fotoğraf Boston’da, Sahakyan tarafından çekilmiş.

3) Soldan sağa: Margarit Kasapyan (bekârlık soyadı Jamgoçyan, Avedis’in kız kardeşi, 1872-1911), kucağında çocuğu, Nışan Kasapyan (Margarit’in kocası, 1866-1960).

Muhtemelen Nışan Kasapyan’ın gençliği, New York.

Muhtelif

Fotoğrafın nerede çekildiği belirsizdir. Resmin arkasında Hovhannes Efendi Paşgyan yazmaktadır ve muhtemelen fotoğraftaki fesli adamdır, yanındaki de kesinlikle karısı olmalı.

1) Fotoğraftaki üç kadının da kimlikleri bilinmiyor.

2) Lefkoşa (Kıbrıs), 16 Aralık 1919. Kadının adı Markarid Elmacıyan (bekârlık soyadı Gonsdantyan). Oturan da kocası S. Elmacıyan olmalı.

3) Lefkoşa (Kıbrıs), 16 Aralık 1919, S. Elmacıyan.

Yukarıdaki 2 ve 3 numaralı fotoğrafların arka yazıları. Her ikisi de Lefkoşa’dan (Kıbrıs) Jamgoçyanlara gönderilmiş.

1) Kimliği bilinmese de Melkon ve Maryam Jamgoçyan’ın oğlu Melkon’a (1896’da, babasının ölümünden sonra dünyaya gelmiştir) oldukça benzemekte.

2) Bay ve Bayan Kamberyan.

3) Madteos Jamgoçyan, Avedis Jamgoçyan’ın kuzeni.

Kimlikleri bilinmeyen bir aile.