Huşamadyan bu başlık altında Harput ovasındaki Ermeni yerleşim alanlarına değinecek. Osmanlı döneminde burası Mamüret ül Aziz vilayeti dahilindeki Harput kazası idi.
Osmanlı İmparatorluğu zamanında hem şehirlerde, hem köylerde yoğun bir Ermeni yerleşimi olmuştur. Başlıca şehirleri Harput ve Mezire idi, etraflarındaki onlarca Ermeni köy ve kasabalar ile. Köylerdeki Ermeni yaşamı zengin ziraat geleneklerine sahipti, şehirlerde ve kasabalarda ise daha çok zanaatlar gelişmişti, öyle ki XIX. yy. sonlarında bunlardan bazıları sanayi düzeyine ulaşmıştı.
Harput ovasındaki eğitim ve kültür hayatı da aynı derecede zengin olmuştur. XIX. yy. ikinci yarısından itibaren Harput ve Mezire şehirlerinde ilkokuldan idadi düzeyine kadar bir çok Ermeni karma okulu açılır. Köyler de okul ağıyla örülür. Kültürel hayat da bu anlamda benzersiz bir heyecan yaşar ve bu hareketlilik bölgedeki diğer Ermeni yerleşim alanlarını da olumlu anlamda etki altına alır. Haliyle, okur-yazarlık oranının artması ve okul eğitimi Harput ovasındaki Ermeni sosyal ve ekonomik hayatının başarıları için de kapı açar.
Fakat Harput ovası Osmanlı’nın son zamanlarında yaşanan Ermeni karşıtı şiddetin de sahnesi olur. Harput köylerinde bir çok köyün üretim kaynaklarına hükmeden yerel ağaların ve beylerin etkisi hala hissedilir, devletin etkisiz kalması ve kanunun yokluğu bölgedeki Ermeni ve Kürt köylülerini savunmasız bırakırdı. Bütün bunlar aynı zamanda özellikle Harput ovasının Ermeni köylerinden Osmanlı’nın büyük ve gelişmiş şehirlerine ve hatta ABD’ye doğru bir göç dalgasına neden olmuşlardır.
İşte Harput ovası sayfalarında bu ve genel olarak yerel Ermeni hayatı ile ilgili konulara değineceğiz.
Bu sayfaları hazırlarken Huşamadyan ekibi olarak aşağıda isimlerini zikredeceğimiz bazı insanlarla işbirliği içindeydik: Craig Wallen, Hurig Zakaryan, Micheal Goşgaryan, Nora Taşcıyan, Giro Manoyan. Teşekkür ederiz. Verdikleri bilgiler, kitaplar, fotoğraflar, ses kayıtlarıyla Harput ovası ile ilgili bu sayfalarımızı zenginleştirdiler.