Harput – Demografi

Yazar George Aghjayan, 14/03/16 (Güncelleme 14/03/16) Çeviren: Arlet İncidüzen

Harput şehri, aynı isimli bölgede verimli ovalara yukarıdan bakan bir tepe üzerinde bulunan bir kalenin etrafına doğru yayılmıştı. 1800’lerde hükümet merkezi, tepenin eteklerindeki daha verimli bir bölge olan Mezire/Mezre’ye taşındı. Kısa süre sonra da ismi Mamuret-ül Aziz [Elazığ] olarak değişti. 19. yüzyılın ikinci yarısında Mamuret-ül Aziz Diyarbakır’dan ayrılarak vilayet ilan edildi.

Osmanlı İmparatorluğu’nun son yüzyılı boyunca merkez kaza Harput’ta aşağı yukarı 70 kadar köyde Ermeni varlığı mevcuttu. Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde yaşayan Ermeni nüfus verilerinde görünen tezatlık, bu konuyu Osmanlı ve Ermeni kaynakları kullanarak incelemek isteyenlerin işini zorlaştırmaktadır. Aşağıdaki çözümlemelerde de görüleceği gibi, birbirleriyle tutarsız olsalar dahi farklı kaynakların incelenmesi ve karşılaştırılması, kaynakların doğruluklarının sınanmasına yardımcı olabilir.

Birkaç Osmanlı nüfus sayımı verisine T. C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’nden ulaşmak mümkün. Harput kazası hakkında ayrıntılı dökümler 1834 [Hicri 1250] ve 1840 [Hicri 1256) tarihleri için mevcuttur. Yaş, meslek, boy, vergi sınıfı vb. hepsi de erkekler dikkate alınarak yapılmıştır. 1846 [Hicri 1262] yılına ait daha az işe yarar bir kayıtta da sadece vergi mükellefi erkekler listelenmiştir. Bu nedenle Ermeni ve Türk kaynaklarından sadece özet bir bilgiye ulaşmak mümkündür. Bu verilerin kapsamın ciddi eksiklikler mevcuttur.

1834 tarihli Osmanlı Gayrimüslim nüfus sayımlarının ilk 51 sayfası kayıptır, bu nedenle toplamda kaç erkek veya hanenin kaydedildiğini belirlemek mümkün olmamaktadır. Osmanlı 1840 nüfus sayımında, Harput kazasında toplamda 16392 Hıristiyan erkek ve 1840 hane kaydedilmiştir. Hıristiyan nüfusun %98’ini Ermeniler oluşturmaktadır. Harput şehri ve Ayvoz köyünde olmak üzere iki yerleşimde az sayıda Süryani yaşamaktadır. Bununla birlikte bu nüfus sayımında Ayvoz köyü Harput Kazası’na dahil edilmemiştir.

Harput şehrindeki Surp (Aziz) Isdepannos mahallesinde bir düğün. Fotoğraf damadın yani Bay Zulumyan’ın evinin girişinde çekilmiş. Gelin İstanbullu. Kapının girişinde damat ve gelin görünüyor. Pederin solundaki fesli adam Mıgırdiç Karacyan. Yukarıda, balkonun solunda duran ve beyaz giyinmiş olan iki kadın Karacyan’ın kız kardeşleri Kohar ve Hripsime. Aynı balkondaki küçük çocuk Ardaş Hampar. (Kaynak: Adom Bucikanyan arşivi, Montreal)

1834 ile 1840 nüfus sayımlarına göre Ermeni erkek sayısında % 7,5’luk bir düşüş gözlenmektedir. Şüphesiz, nüfus o tarihlerde tahmin edilenden çok daha fazla göç etmekteydi ve erkeklerin büyük bir kısmı belirli süreler için Adana ve İstanbul gibi yerlere çalışmaya gitmekteydiler. Ancak başka bölgelerde çalışanlar da nüfus sayımlarında memleketlerinde kaydediliyorlardı. Bu nedenle bu verilere başka bir açıklama getirmek gerekiyor. Ermeni nüfusundaki azalmanın nedeni doğumların azalması mıydı, yoksa vergi yükümlülüklerinden kurtulmak için Ermeniler nüfus sayımlarından kaçıyor muydu?

Hem 1834 hem de 1840 nüfus sayımlarında eksik köy verileri için düzenlemeler yaptım. Esas itibarıyla eksik verileri, bilinen verilere göre oranladım. Yaş dağılımına göre yapılmış bir analizde eksik verilerle ilgili bir düzenleme yapmadım. Nihai tahminime göre gayrimüslim nüfus, 1834’te 4108 hanede 18338 erkek ve 1840’ta 4384 hanede 17081 erkek şeklindedir.

Ermeni Patrikliği, 1878 tarihinde Osmanlı sınırları içindeki tüm temsilciliklerine çizelgeler göndermiştir. Harput piskoposluğunun köylere göre Ermeni, Süryani, Türk ve Kürt nüfuslarını içeren listesi günümüze ulaşmıştır. Karekin Sırvantsdiants, “Toros Ağpar, Ermenistan Boyunca Bir Gezgin” başlıklı eserinde 1878 Harput nüfus verilerini hane şeklinde belirtmektedir. Buna müteakip, 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Harput nüfusu, 42766 Ermeni, 740 Süryani, 35676 Türk, 28816 Kürt ve 3220 Kızılbaş’tan oluşmaktadır. Sırvantsdiants, Ermeni nüfusunu 5250 hane şeklinde vermektedir. Eldeki verilere göre bir oranlama yapıldığında Ermeni nüfusunun 6005 hanede 43042 kişi olduğunu hesaplamaktayım.

Harput’un sınırlarına dahil olduğu dönemlere ait Diyarbakır salnamelerinde kaza nüfusu ayrıntılı olarak belirtilmemiştir. Bölgenin kaza veya sancak olarak adlandırılmasına bakılırsa, nüfus gerçekte olması gerektiğinden çok az görünmektedir. Örneğin, 1876 [Hicri 1293] Diyarbakır vilayeti salnamesine göre, Mamuret-ül Aziz Sancağı’nın nüfusu 16503 Müslüman ve 14678 gayrimüslim erkek, toplam 13200 hanedir.

1881 [Hicri 1298] yılında Mamuret-ül Aziz, Diyarbakır’dan ayrılmış ve kendi salnamesini yayınlamıştır. Nüfus daha ayrıntılı verilmiştir. Kazada, 25274 Müslüman, 15069 Apostolik Ermeni, 1157 Protestan, 523 Katolik, 203 Rum ve 319 Latin, toplam 21569 hane yaşamaktadır. Yine bu nüfus verileri de sadece erkekler göz önüne alınarak oluşturulmuştur.

1894 [Hicri 1312] Mamuret-ül Aziz Salnamesi, nüfusu cinsiyet, din ve köylere göre ayrıntılı vermesi bakımından benzersizdir. Vereceğim nüfus toplamları, köylerin verilerinin toplanmasından elde edilmiştir. Harput Kazası’nda 57553 Müslüman (29617 erkek ve 27936 kadın), 32522 Apostolik Ermeni (17020 erkek ve 15502 kadın), 756 Katolik (386 erkek ve 370 kadın), 4529 Protestan (2373 erkek ve 2156 kadın), 446 Latin (230 erkek ve 216 kadın), 44 yabancı (22 erkek ve 22 kadın) ve 36 Rum (19 erkek ve 17 kadın) yaşamaktaydı. Bununla birlikte Ermeni kadınları ekseriyetle eksik sayılmaktadır ve özellikle de karma köylerdeki Müslüman kadın sayısından çok daha büyük bir nüfusu oluşturmaktadırlar. Bu nedenle 1894 salnamesi nüfus verilerinde toplam Ermeni nüfusu 40000’in üzerinde olmalıdır. Bu rakam, 1881 salnamesi verilerine kıyasla Ermeni nüfusunun %18 arttığını göstermektedir.

1900’lerin başlarında Sukiyas Eprigyan abidevi “Tarihi Anavatanın Resimli Sözlüğü” eserini yayınlar. Harput nüfus verileri Sırvantsdiants’ın verilerini kapsayacak şekilde güncellenmiştir ancak Türk nüfusa ait verilerde değişiklik yapılmamıştır. Güncellenen verilere göre nüfus, 38407 Apostolik Ermeni, 1416 Protestan ve 284 Katolikten oluşmaktadır. Birkaç eksik köyle birlikte bu sayıya 300 Ermeni eklenebilir.

Harput bölgesi Ermeni Patrikhanesi’nin 1878 nüfus sayımı raporlarından birkaç sayfa. (Kaynak: “Harput Eyaleti Raporu” (Vicagakrutyun Kharpert Nahanki), 27 Nisan 1878, Çarents Edebiyat ve Sanat Müzesi, Toros Azadyan arşivi, no. 44)

Soykırım arifesinde Ermeni Patrikliği bütün temsilciliklerinden yine bölgelerindeki nüfus bilgilerini talep etmiştir ve Harput nüfusu 6166 hanede 39788 Ermeni olarak bildirilmiştir. Aynı dönemde, 1905-1907 Osmanlı nüfus sayımı 1914 yılına kadar gerçekleşen doğum ve ölümlere göre güncellenmiştir. Burada Harput nüfusu, 78906 Müslüman, 31244 Apostolik Ermeni, 1448 Katolik Ermeni, 5528 Protestan, 541 Latin, 991 Süryani ve 36 Çingeneden oluşmaktadır. Hepsi değilse de Protestanların çoğunluğunun Ermeni olduğu düşünüldüğünde Ermenilerin toplam nüfusu 38220’yi bulur ve bu rakam Ermeni Patrikhanesi verilerine çok yakındır.

Harput Ermeni nüfusuyla ilgili belirtilen veriler neredeyse yüzyıl boyunca nispeten durağan kalmakta, aşağı yukarı 40000 civarında görünmektedir. Ermeni nüfusu 1880 civarında azalmaktadır. 1894-1896 Hamidiye Katliamları, zorla Müslümanlaştırmalar ve göç nüfusun artmasını engellemekle kalmamış, bir düşüşe de neden olmuştur. Aynı dönemde Müslüman nüfus % 20 oranında artmıştır. Bununla birlikte, modern tekniklerle dahi nüfus sayımları sırasında hep eksik hesaplamalar olduğu akılda tutulmalıdır. Bu nedenle nüfus verileri köylerdeki demografik değişimleri anlamada yardımcı bir yol olsa da Harput Kazası’nda yaşayan Ermeni sayısı hakkında kati değerleri yansıtmamaktadırlar.

Birleştirilmiş verileri kullanırken yapılacak tetkiklerde detaylı bir çözümleme yapılması zorunludur. Aşağıdaki veriler bir zamanlar Ermenilerin yaşadıkları köylerdeki nüfus incelemeleridir. Köşeli parantez içinde verilen isimler köylerin günümüzdeki veya en son bilinen isimleridir.

Söz konusu köylere dair ayrıntılı bir harita için aşağıdaki linke tıklayınız:

westernarmenia.weebly.com/maps.html

[Not: 1840 Osmanlı nüfus sayımı verileri aynen verilmiştir. 1834 nüfus sayımı için sayıma dahil edilmeyen unsurlar da hesaplanmıştır. Tek tek sayma işlemi kimi hatalara mahal vermiş olabilir. Ek olarak, özellikle Müslümanların kaydedildiği çok sayıda mezra mevcuttur. Hangi mezranın daha sonraki kaynaklara dahil edildiğini tespit etmek her zaman mümkün olmamaktadır. Bu nedenle 1834 nüfus sayımındaki Müslüman nüfus nispeten gerçeğinden daha az olabilir. Bu ikilemi çözecek tatmin edici bir yol bulunmamaktadır. Buna rağmen benim yorumumda fiziki bir değişiklik söz konusu olmayacaktır.]

Harputlu Beşgötüryan ailesinin soyağacı, 1925 yılında hazırlanmış. Soyağacının tamamını aşağıda görebilirsiniz. (Kaynak: Levon Lüleciyan arşivi, Sevag Yaralyan’a (Los Angeles) teşekkür ederiz)

38°42′17.24″K 38°58′42.73″D
125 Ermeni, 21 hane
Kilise yok

Harput Kazası’nda bu isimde iki köy bulunmaktaydı. Köylerin biri tahminen günümüzde sular altında kalmış olan Munzuroğlu, diğeriyse Arpavud yakınlarındaydı. Munzuroğlu yakınlarındaki köy haritalardan tespit edilebilmektedir. Cumhuriyet dönemi nüfus sayımlarında geçmemektedir. Bana kalırsa, eldeki verilere göre Ermenilerin yaşadığı köy günümüzde Kavakpınar olarak bilinen yer olmalıdır. Ağ-mezre köyü, Sırvantsdiants ve Eprigyan gibi erken dönem Ermeni kaynaklarında geçmemektedir. 1834 Osmanlı nüfus sayımında 25 hanede 104 Ermeni ve 14 hanede 61 Müslümandan bahsedilmektedir. Şaşırtıcı şekilde 1878 Ermeni nüfus sayımında köyde yaşayan 120 Türk gösterilirken, hiç Ermeni kaydedilmemiştir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre köyün nüfusu, 145 Ermeni (66 erkek ve 79 kadın) ve 19 Müslüman (8 erkek ve 11 kadın), toplam 33 hanedir. Müslüman nüfustaki bariz azalmanın sebebinden pek emin değilim ancak Ermeni nüfusu gerilemeyi sürdürmüştür ve soykırım arifesinde Ağ-mezre’de 21 hanede, 125 Ermeni yaşamaktadır.

38°36′10.54″K 39°27′20.84″D

38°35′57.39″K 39°27′56.78″D
450 Ermeni, 70 hane
Surp Garabed Kilisesi

Ermeni nüfus Verin (yukarı) Ağıntsik’te ikamet ederken, Müslüman nüfus da Varin (aşağı) Ağıntsik’te yaşamaktaydı. Elmapınarı’nın günümüzdeki yeri artık sular altında olan eski yerleşimin biraz kuzeyinde kalmaktadır. 1834 Osmanlı nüfus sayımında 36 hanede 196 Ermeni erkek ve 20 hanede 74 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımına göreyse 38 hanede 191 Ermeni erkek mevcuttur. 1878 Ermeni nüfus sayımında Ağıntsik’te 60 hanede 411 Ermeni ve 111 Türk yaşamaktadır. Eprigyan köyde 401 Ermeni ve 115 Türk olduğundan bahseder. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre köyde 68 hanede 349 Ermeni (190 erkek ve 159 kadın) vardır. Erkeklerin sayısının kadınlardan fazla olması kadınların muhtemelen eksik sayıldığını göstermektedir. Ayrıca salnamede, aşağı köyde 28 hanede 118 Müslüman (63 erkek ve 55 kadın) belirtilmiştir. Soykırım arifesinde Ermeni nüfusu artarak 70 hanede 450 kişiye ulaşmıştır. Varin Ağıntsik Keban Barajı’nın suları altında kalmış, Verin Ağıntsik’in ise yeri değiştirilmiştir.

Harput’un bir köyünden (köyün adı bilinmiyor) Der Mardirosyan ailesi. (Kaynak: Richard Dermardirossian [Dermardirosyan] arşivi, Marsilya)

38°40′29.61″K 39°30′5.72″D
165 Ermeni, 25 hane
Surp Asdvadzadzin Kilisesi

Akhor da Keban Barajı suları altında kalan bir başka köydür. Bu köyün yeri eski haritalardan tespit edilmiştir. 1834 Osmanlı nüfus sayımında Akhor’da 47 hanede 246 Ermeni erkek ve 8 hanede 28 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımında 58 hanede 243 Ermeni erkek belirtilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Akhor’un nüfusu tamamen Ermenilerden oluşmaktadır ve 36 hanede 261 kişiyle nüfusta ciddi bir eksilme mevcuttur. Eprigyan, köyde hiç Türk nüfustan bahsetmeden 242 Ermeni’nin yaşadığını bildirmektedir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre köyün nüfusu 270 Ermeni (140 erkek ve 130 kadın) ve 11 Müslüman (7 erkek ve 4 kadın) toplam 54 hane şeklinde, neredeyse tamamen Ermenilerden oluşmaktadır. Soykırım arifesinde Ermeni nüfusu 25 hanede 165 kişiyle yine düşüş göstermiştir.

38°37′45.43″K 39°24′51.81″D
140 Ermeni, 26 hane
Surp Kevork Kilisesi

Arotsig de Keban Barajı suları altındadır. 1834 Osmanlı nüfus sayımında Arotsig’de 33 hanede 142 Ermeni erkek kaydedilmişken, 1840 nüfus sayımında 41 hanede 125 Ermeni erkek belirtilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Arotsig’in nüfusu tamamen Ermenilerden oluşmaktadır ve 40 hanede 355 kişidir. Eprigyan hafif bir azalmayla 330 Ermeni aktarmaktadır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi köyün nüfusunun tamamen Ermenilerden oluştuğunu tasdik etmektedir ancak nüfusta 24 hanede 132 kişiyle (60 erkek ve 72 kadın) ciddi bir azalma görülmektedir. Soykırım arifesinde Ermeni kaynakları da nüfus azalmasını onaylayarak köyde 26 hanede yaşayan 140 Ermeni göstermektedirler.

38°43′22.22″K 39°0′26.33″D
343 Ermeni, 52 hane
Surp Kevork Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımında 38 hanede 242 Ermeni erkek ve 13 hanede 68 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımında Ermeni erkek nüfusu 40 hanede 204 kişiye gerilemiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımı büyük bir artışla köy nüfusunu 70 hanede 611 Ermeni ve 152 Türk olarak vermektedir. Eprigyan, Arpavud’da 600 Ermeni ve 19 Türk belirtmektedir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi köy nüfusundaki artışı tasdiklemektedir. Nüfus, 459 Ermeni (265 erkek ve 194 kadın) ve 37 Müslüman (17 erkek ve 20 kadın) toplam 70 hane olarak kaydedilmiştir. Bununla birlikte Ermeni sayısındaki azalma büyük oranda kadınların eksik sayılmasına bağlanabilir. Müslüman nüfusun azalmasının başka bir nedeni olmalıdır. Soykırım arifesinde nüfus 52 hanede 343 Ermeni şeklinde gerilemiştir.

1834 Osmanlı nüfus sayımı örneği. Aşvan köyü, peder Harutyun’un oğlu peder Sarkis’in ailesi.

38°52′56.03″K 38°57′12.91″D
100 Ermeni
Surp Kevork Kilisesi, Surp Sarkis Kilisesi

Aşvan’ın eski yerleşim yeri şimdi sular altındadır. Yeni köy Muratcık eski köyün biraz güneyindedir. 19. yüzyıl boyunca kaynakların çoğu Aşvan’ın tamamen Ermeni köyü olarak geçse de 1834’te köyde 4 hanede yaşamakta olan 15 Müslüman kaydedilmiştir. 1834 Osmanlı nüfus sayımında 92 hanede 441 Ermeni erkek kaydedilmişken, 1840 nüfus sayımında 94 hanede 427 erkek belirtilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımı, nüfusun 58 hanede 611 kişiye düştüğünü göstermektedir. Eprigyan, Ermeni nüfusunu 598 kişi olarak aktarmaktadır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre köyde 84 hanede, 457 Ermeni (254 erkek ve 203 kadın) yaşamaktadır. Yine burada da kadınların sayısın erkeklerin sayısından oldukça az olduğunu görmekteyiz ki bu da kadınların eksik sayıldığını işaret etmektedir. Buna rağmen soykırım arifesinde nüfus sadece 100 Ermeni’ye düşmüştür. Ek olarak, Ermeni kaynakları 1915’te Aşvan’da 100 Kürt, 400 Türk ve 120 Süryani’nin yaşadığını aktarmaktadır.

38°35′28.12″K 39°25′41.39″D
1914’te hiç Ermeni yok
Kilise yok

Ayub Bağı, 19. yüzyılda çok az Ermeni’nin yaşadığı küçük bir köydü. Yüzyıl sonunda köyde yaşayan hiç Ermeni kalmamıştır. 1834 Osmanlı nüfus sayımında 7 hanede 32 Ermeni erkek ve 8 hanede 33 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımında Ermeni nüfusu zaten 4 hanede 9 erkeğe gerilemiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Ayub Bağı’nda 3 hanede 21 Ermeni ve 90 Türk vardır. Eprigyan da Ayub Bağı’nda 20 Ermeni ve 90 Türk yaşadığını yineler. Bu, köydeki Ermeni varlığından bahseden son kaynaktır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre köyün tamamı Müslümandır ve nüfusu 9 hanede 39 kişiye (18 erkek ve 21 kadın) gerilemiştir. Günümüzde tamamen harabe halindedir.

38°20′53.96″K 39°3′59.63″D
250 Ermeni, 28 hane
Surp Asdvadzadzin Kilisesi

Ayvoz’un yeriyle ilgili bazı belirsizlikler mevcuttu. Vahe Hayg’ın muazzam eserinde Ayvoz, Harput şehrinin kuzeyinde gösterilmektedir. Bununla birlikte başka kaynaklar da köyü Fırat Nehri kıyısında göstermektedir. 19. yüzyıl seyyahları da köyün Fırat kıyısında olduğunu tasdiklemektedirler. Ayrıca Harput’un kuzeyindeki köy 1834 nüfus sayımında Obuz adıyla kaydedilmiştir ve köyde Ermeni yaşamamaktadır. Erken dönem Osmanlı nüfus sayımlarında Ayvoz, Harput Kazası’na dahil edilmemiştir ve buraya kadar köyü başka bir kazaya yerleştirmedim. 1878 Ermeni nüfus sayımında köyde 120 hanede 1001 Ermeni’nin yanı sıra 160 Süryani ve 152 Türk kaydedilmiştir. Eprigyan, Süryani (160) ve Türk (152) nüfusunu aynı bırakırken Ermeni nüfusu 990 olarak aktarmıştır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi her ikisinde de Ermenilerin bulunduğu aşağı ve yukarı olmak üzere iki köy listelemiştir. İki köyün toplam verilerine göre nüfus, 830 Ermeni (442 erkek ve 388 kadın) ve 285 Müslüman (147 erkek ve 138 kadın) toplam 212 hanedir. İlginç şekilde salnamede Süryanilere ait bir veri kaydedilmemiştir. Ayrıca nüfus verilerinde erkeklerin kadınlara oranı oldukça yüksek görünmesine rağmen Ermeni nüfusundaki oransal fark daha büyüktür ve kadınların çok daha büyük oranda eksik sayıldığını işaret etmektedir. Soykırım arifesinde Ermeni nüfusu ciddi bir azalmayla 28 hanede 250 kişiye düşmüştür. Böylece, Ermeni nüfusunun 1894-1896 Hamidiye Katliamları sırasında ve sonrasında yaklaşık % 75 oranında eksildiği belli olmaktadır.

Pazmaşen, Cigarcıyan ailesi. (Kaynak: Edie Kassabian [Kasapyan] arşivi, Fresno, Kaliforniya)

38°39′52.38″K 39°7′23.35″D
1450 Ermeni, 320 hane
Surp Asdvadzadzin Kilisesi

Bazmaşen, sadece Ermenilerin yaşadığı önemli bir köydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımında 136 hanede 617 Ermeni erkek kaydedilmişken, 1840 nüfus sayımında 129 hanede 575 erkek belirtilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımında, köyde yaşayanların sayısı 210 hanede 1721 kişi şeklinde çok daha yüksek bir rakamı göstermektedir. Eprigyan, Bazmaşen’in nüfusunu sadece 1582 kişi olarak aktarmaktadır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre köyde 245 hanede 1706 Ermeni (882 erkek ve 824 kadın) yaşamaktadır. Yine kadınların eksik sayılması söz konusu olsa da köyün geliştiği ve nüfusun fazlalaştığı aşikârdır. Soykırım arifesinde nüfus 320 hane ve 1450 kişidir. 1894-1896 Hamidiye Katliamları’nın köyün nüfusunu olumsuz etkilediği görülmektedir.

38°48′22.99″K 39°11′52.34″D
17 Ermeni
Kilisesi yok

Küçük bir köy olan Çakıl çok nadiren kayıt altına alınmıştır. Erken dönem gayrimüslim nüfus sayımlarında köyün adı geçmemektedir. Bununla birlikte 1834 Osmanlı nüfus sayımında köyde 16 hanede 41 Müslüman erkeğin yaşadığı kaydedilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımı kayıtlar da Eprigyan da bu köyden hiç bahsetmez. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre köyün nüfusu 13 Ermeni (5 erkek ve 8 kadın) ve 56 Müslüman (27 erkek ve 29 kadın) toplam 14 hane şeklindedir. Soykırım arifesinde Çakıl’da sadece 17 Ermeni yaşamaktadır. Çakıl’ın, Har’ın bir mezrası olduğu anlaşılmaktadır.

38°40′7.54″K 39°4′5.53″D
160 Ermeni, 25 hane
Surp Kevork Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımında Çorkeğ’de 33 hanede 138 Ermeni erkek ve 12 hanede 50 Müslüman erkek kaydedilmiştir. Benzer şekilde 1840 nüfus sayımında da 33 hanede 140 Ermeni erkek belirtilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre köyün nüfusu tamamen Ermenilerden oluşmaktadır ve 381 kişiyle 60 hanedir. Eprigyan’ın güncellemesine göre köyde 369 Ermeni yaşamaktadır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, köyün nüfusunu çok daha az göstermekte ve toplam 53 hanede yaşayan 228 Ermeni (125 erkek ve 103 kadın) ve 55 Müslüman (29 erkek ve 26 kadın) şeklinde vermektedir. Soykırım öncesinde nüfus 25 hanede 160 Ermeni şeklinde düşmüştür.

38°44′44.39″K 39°0′56.52″D
25 hane Ermeni
Surp Kevork Kilisesi

Çotali karma bir köydür ve mezraya sahiptir. 1834 Osmanlı nüfus sayımında 27 hanede 148 Ermeni erkek ve 40 hanede 157 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımı 28 hanede 137 Ermeni erkek göstermektedir. 1878 Ermeni nüfus sayımında 40 hanede 261 Ermeni’nin yanı sıra 121 de Türk sayılmıştır. Eprigyan köyün nüfusunu 250 Ermeni ve 121 Türk şeklinde aktarır. Buradan hareketle Müslüman nüfus sabit kalırken 1878 Ermeni nüfus sayımında Ermenilerin sayısına bir düzeltme getirildiği sonucu çıkarılabilir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, köyün nüfusunu 63 hanede yaşayan 277 Ermeni (133 erkek ve 144 kadın) ve 126 Müslüman (62 erkek ve 64 kadın) şeklinde vermektedir. Soykırım öncesinde Ermeni nüfusu 25 haneye gerilemiştir. Köyde yaşayan Ermenilerin sayısı belirtilmemiş olsa da muhtemelen 150 ile 200 kişi arasındadır.

38°46′56.27″K 39°10′26.96″D
131 Ermeni, 19 hane
Surp Sarkis Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımında 23 hanede 95 Ermeni erkek ve 2 hanede 2 Müslüman erkek kaydedilmiştir. Benzer şekilde 1840 nüfus sayımında da 25 hanede 94 Ermeni erkek belirtilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre köyde 25 hanede 179 Ermeni ve 184 Türk yaşamaktadır. Eprigyan yine burada da 1878 nüfus sayımına göre Ermeni nüfusu ayarlamakta ancak Müslüman nüfusu sabit bırakmaktadır. Eprigyan Ermeni nüfusunu 168 olarak verir ve köyde 184 Türk yaşadığını aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, köyün nüfusunu toplam 31 hanede yaşayan 136 Ermeni (60 erkek ve 76 kadın) ve 2 Müslüman (1 erkek ve 1 kadın) şeklinde vermektedir. Bununla birlikte Müslüman nüfusta büyük bir tutarsızlık görünmektedir. Müslüman nüfusun 1834 sayımında 2 kişiyken 1878 sayımında 184’e çıkması ve 1894’te de tekrar 2’ye düşmesi pek olası değildir. Soykırım öncesinde, köyde 19 hanede 131 Ermeni yaşamaktadır.

1834 Osmanlı nüfus sayımı örneği. Dzovk köyü, peder Asadur’un ailesi. Yine kendisi gibi peder olan Asadur’un oğluydu.

38°27′24.14″K 39°22′30.25″D
93 hane Ermeni
Surp Nışan Manastırı

Günümüzde, Dzovk’un asıl eski yerleşim yerinde küçük bir ev kümesi kalmıştır. Sürek köyünün Göl mahallesi olarak tanımlandığı anlaşılmaktadır. Surp Nışan Manastırı ise sular altındadır ve sadece duvarların üst kısımla görülebilmektedir. Eskiden manastır gölün su seviyesine bağlı olarak bir ada veya yarımada üzerinde bulunmaktaydı. 1834 nüfus sayımında 58 hanede 256 Ermeni kaydedilmiştir. Bu köy, 1840 nüfus sayımında Harput Kazasına dahil edilmemiştir. Bunun sebebi köyün geçici su baskınına uğraması ve bu nedenle sayım yapılamamış olması olabilir. 1878 Ermeni nüfus sayımında köy, 60 hanede yaşayan 517 kişiyle tamamen Ermeni köyü olarak gösterilmektedir. Eprigyan Ermeni nüfusunu 496 olarak güncellemiştir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi köyün tamamının Ermenilerden oluştuğunu tasdikler ve nüfusu, 119 hanede 459 kişi (235 erkek ve 224 kadın) şeklinde verir. Bu da hane başına nüfusun hafifçe düştüğünü işaret etmektedir. Soykırım öncesinde nüfus hâlâ 93 hane Ermeni’den oluşmaktadır. Büyük olasılıkla Dzovk’un nüfusu hâlâ 475 ile 525 kişi arasındaydı.

38°41′27.27″K 39°28′9.90″D
86 Ermeni, 13 hane
Surp Kevork Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımında 16 hanede 71 Ermeni erkek kaydedilmiştir. Benzer şekilde 1840 nüfus sayımında da 15 hanede 63 erkek belirtilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımında Elimlig’te yaşayan hiç Müslüman görünmemekte, köyün nüfusu 18 hanede yaşayan 115 Ermeni olarak gösterilmektedir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, köyün nüfusunu toplam 37 hanede yaşayan 109 Ermeni (49 erkek ve 60 kadın) ve 27 Müslüman (11 erkek ve 16 kadın) şeklinde vermektedir. Yine hane başına nüfusun hafifçe azaldığı anlaşılmaktadır. Soykırım öncesinde nüfus daha da azalmış ve 13 hanede 86 Ermeni olmuştur.

38°42′34.95″K 39°4′35.76″D
1914’te hiç Ermeni yok
Surp Asdvadzadzin Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımında Erzırug’da, 11 hanede 47 Ermeni erkek ve 38 hanede 100 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımı Ermenileri 15 hanede 51 erkek olarak belirtmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre nüfus 100 Türk’le birlikte 30 hanede 191 Ermeni’ye yükselmiştir. Eprigyan nüfusu 181 Ermeni ve 101 Türk olarak aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre köyde toplam 53 hanede sadece 104 Ermeni (59 erkek ve 45 kadın) ve 86 Müslüman (42 erkek ve 22 kadın) yaşamaktadır. Hane başına düşen nüfus çok az görünmektedir. Soykırım öncesinde Erzırug’ta yaşayan hiç Ermeni kaydedilmemiştir.

Rahip Eprigyan’ın kitabı “Badgerazart Pınaşkharhig Pararan”ın (Resimli Memleket Sözlüğü) kapağı ve içinde Harput bölgesinin nüfus raporunun bulunduğu sayfa.

38°35′23.64″K 39°31′2.96″D
1914’te hiç Ermeni yok
Surp Asdvadzadzin Kilisesi

Ganepig, Müslüman ağırlıklı bir köydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 18 hanede 77 Ermeni erkek ve 32 hanede 133 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımında Ermeni nüfusu 13 hanede 44 erkeğe gerilemiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre nüfus 20 hanede yaşayan 133 Ermeni’yle birlikte 324 Türk’e yükselmiştir. Eprigyan, yine Müslüman nüfusunu 324 şeklinde sabit bırakırken Ermeni nüfusunu 130 olarak değiştirmiştir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre köyde toplam 86 hanede 63 Ermeni (42 erkek ve 21 kadın) ve 472 Müslüman (211 erkek ve 261 kadın) yaşamaktadır. Müslüman erkeklerin bariz şekilde eksik sayıldığı görülürken Ermeni erkeklerin sayısının da kadınlarınkinin iki katı olması şaşırtıcıdır. Bu verilere dayanarak Ermenilerin bir kısmının kendi rızasıyla veya zorla ya da Müslümanlarla evlenerek Müslümanlaştığı ileri sürülebilir. Soykırım öncesinde köyde hiç Ermeni nüfusu kaydedilmemiştir.

38°31′51.74″K 39°16′1.49″D
533 Ermeni, 85 hane
Surp Toros Kilisesi (1878 Ermeni nüfus sayımına göre), Surp Lusavoriç Kilisesi (Teotig’e göre)

Garmıri büyük karma bir köydü. Teotig buradaki kilisenin isminden Surp Lusavoriç diye bahsetse de kilisenin gerçek adı Surp Toros’tur. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 86 hanede 309 Ermeni erkek ve 129 hanede 341 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımında Ermeni nüfusu 89 hanede 299 erkek olarak gösterilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımında nüfus 90 hanede yaşayan 651 Ermeni’yle birlikte 594 Türk şeklinde listelenmiştir. Eprigyan, köyde yaşayan Türk sayısını 1878 Ermeni nüfus sayımındaki gibi 594 kişide bırakırken, Ermenilerin sayısını 610 kişi olarak güncellemiştir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre köyde yaşayanların sayısı toplam 239 hanede 552 Ermeni (284 erkek ve 268 kadın) ve 540 Müslüman’a (274 erkek ve 266 kadın) gerilemiştir. Soykırım öncesinde köyde 85 hanede 533 Ermeni hâlâ yaşamaktaydı.

Habusi (günümüzde İkizdemir), Kasapyan ailesi. Ayaktakiler, soldan sağa: Hagop Garoyan, Malkhas Kasapyan, Ester Garoyan (evlendikten sonra Hagopyan), Marta Kasapyan ve Sultan Kasapyan (Malkhas’ın karısı). En önde duran çocuk Garabed Kasapyan. Oturanlar, soldan sağa: Tırfanda Kasapyan, Karekin Kasapyan (Malkhas’ın babası), Maryam Kasapyan (Karekinİn karısı ve Malkhas’ın annesi) ve Aram Kasapyan (Karekin ile Maryam’ın ortasında duran çocuk). Marta, Garabed, Tırfanda ve Aram, Malkhas ile Sultan’ın çocuklarıydı. (Kaynak: Vera Avedisian-Garabedian [Avedisyan-Garabedyan] arşivi, New Hampshire).

38°38′29.16″K 39°29′48.49″D
1200 Ermeni, 180 hane
Surp Adsvadzadzin Kilisesi

Habusi, sadece Ermenilerin yaşadığı büyük bir köydü. Köy, günümüzde Keban Barajı’nın suları altındadır. 1834 Osmanlı nüfus sayımı kayıtlarının bir sayfası kayıptır. Kayıp olan sayfada Munzuroğlu’na kayıtlı aileler listesinin son satırlarının ve Habusi’de kayıtlı aileler listesinin başlangıcının bulunduğunu tespit ettim. Hiçbir hane ve kişi numaralandırılmadığı için kayıp sayfada kaç kişinin kaydının bulunduğunu veya hangi kaydın Habusi ya da Munzuroğlu’na ait olduğunu tespit etmek mümkün değildir. Bununla beraber eldeki verilere göre tahminen bir hesaplama yaptım. Buna göre, 1834 Osmanlı nüfus sayımında 134 hanede 673 Ermeni erkeğin kaydedildiğini tahmin etmekteyim. 1840 nüfus sayımında 142 hanede 668 Ermeni erkek kaydedilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımına bakıldığında köyün geliştiği ve nüfusun 180 hanede 1221 Ermeni’ye yükseldiği görülmektedir. Eprigyan, Ermeni nüfusunu 1100 olarak güncellemiştir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre nüfus artmış ve 186 hanede 1299 Ermeni (696 erkek ve 603 kadın) olmuştur. Kadınların eksik sayıldığı göz önüne alındığında köyün nüfusunun muhtemelen 1400 Ermeni olduğu ileri sürülebilir. Nitekim köyün nüfusu Hamidiye Katliamları’na kadar artmaya devam etmiştir. Soykırım arifesinde, köyde 180 hanede 1200 Ermeni yaşamaya devam etmektedir.

38°46′37.46″K 39°20′12.76″D
45 Ermeni, 13 hane
Surp Sarkis Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımında, 8 hanede 37 Ermeni erkek ve 34 hanede 99 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımında Ermeni nüfusu 9 hanede 42 erkeğe yükselmiş görünmektedir. Köy gelişmeye devam etmiş ve 1878 Ermeni nüfus sayımına göre nüfusu 152 Türk’le birlikte, 18 hanede 123 Ermeni’ye çıkmıştır. Eprigyan, bir kez daha Ermeni nüfusunda 120 şeklinde bir değişiklik uygularken Türk nüfusu 1878 Ermeni nüfus sayımındaki gibi 152 kişide bırakmıştır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi nüfusu toplam 69 hanede 90 Ermeni (49 erkek ve 41 kadın) ve 238 Müslüman (118 erkek ve 120 kadın) olarak göstermektedir. Soykırım öncesinde, 13 hanede yaşayan 45 kişiyle Ermeni nüfusunda ciddi bir azalma görülmektedir.

38°46′29.72″K 39°12′27.80″D
192 Ermeni, 32 hane
Surp Adsvadzadzin Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımı Harsenk köyünde, 28 hanede 85 Ermeni erkek ve 35 hanede 122 Müslüman erkek kaydetmiştir. 1840 nüfus sayımında Ermeni nüfusu sadece 20 hanede 71 erkeğe olarak görünmektedir. 1878 Ermeni nüfus sayımına bakıldığında köyün nüfusunun 260 Türk’ün yanı sıra 37 hanede 211 Ermeni’ye yükseldiği görülmektedir. Eprigyan, Ermeni nüfusunda 100 şeklinde bir değişiklik uygularken Türk nüfusu 1878 Ermeni nüfus sayımındaki gibi 260 olarak bırakmıştır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus toplam 74 hanede 205 Ermeni (112 erkek ve 93 kadın) ve 173 Müslüman (95 erkek ve 78 kadın) olarak gösterilmektedir. 1878 Ermeni nüfus sayımı ile 1894 Osmanlı kaynakları arasından Türk nüfusta ciddi bir düşüş görülmesi ilginçtir. Soykırım arifesinde, Harsenk’te 32 hanede 192 Ermeni yaşamaya devam etmektedir.

38°38′45.15″K 39°41′43.03″D
1914’te hiç Ermeni yok
Surp Asdvadzadzin Kilisesi

Havug’ta yaşayan Ermeni nüfus 1834 Osmanlı nüfus sayımında 15 hanede 73 erkekken, 1840 nüfus sayımında ufak bir azalmayla 13 hanede 66 erkek şeklinde kaydedilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımı da 36 Türk’ün yanı sıra 18 hanede 101 Ermeni’yle nüfusta bir azalma kaydetmiştir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus toplam 28 hanede 61 Ermeni (32 erkek ve 29 kadın) ve 91 Müslüman (59 erkek ve 32 kadın) olarak gösterilmektedir. Havug’taki Müslüman nüfus artış gösterirken Ermeni nüfus azalmaya devam etmiştir. Soykırım öncesinde, köyde yaşayan hiç Ermeni kaydedilmemiştir.

38°37′50.96″K 39°3′5.45″D
130 Ermeni, 25 hane
Surp Kevork Kilisesi

Hınstor, karmaşık nüfus verilerine sahip ilginç bir köydür. 1834 nüfus sayımında bu köye ait bir veri bulamadım. 1840 Osmanlı nüfus sayımında da bu köyde sadece 3 hanede 10 Ermeni yaşadığı kaydedilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımı da Eprigyan da bu köyden bahsetmemektedir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre Hıntsor’da sadece Müslümanlar yaşamaktadır ve nüfus 64 hanede 269 kişidir. Buna rağmen Soykırım öncesinde Hıntsor’da 25 hanede 130 Ermeni yaşadığı görülmektedir. Bununla birlikte, eğer bu veriler doğruysa 1878’den önceki Ermeni nüfusunu kaybetmiş olmasına rağmen Hıntsor’un Osmanlı İmparatorluğu’nun son 20 yılında büyüdüğü anlaşılmaktadır. Yine de bu köyde 1840 ve 1915 yıllarından Ermeni nüfus mevcutken, aradaki yıllarda hiç Ermeni yaşamıyor olması pek muhtemel görünmemektedir.

38°38′21.09″K 39°20′36.28″D
1540 Ermeni, 190 hane
Surp Kevork Kilisesi

Hoğı, büyük karma bir köydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımı, 104 hanede 478 Ermeni erkek ve 107 hanede 307 Müslüman erkek kaydetmiştir. 1840 nüfus sayımı da Ermeni nüfusu 132 hanede 478 erkek olarak göstermektedir. 1878 Ermeni nüfus sayımı da Hoğı nüfusunu 530 Türk’ün yanı sıra 178 hanede 1186 Ermeni şeklinde kaydetmiştir. Eprigyan Türk nüfusu 530 olarak sabit bırakırken Ermeni nüfusu 1046 kişi göstermektedir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus, toplam 333 hanede 1179 Ermeni (618 erkek ve 561 kadın) ve 605 Müslüman (296 erkek ve 309 kadın) olarak gösterilmektedir. Yine Ermeni kadınların sayısının şüphe yaratacak kadar az olmasına bakılırsa muhtemelen Hoğı’da gerçekte 1200’den fazla Ermeni yaşamaktaydı. Soykırım öncesinde Ermeni nüfus çoğalmış ve 190 hanede 1540 kişiye yükselmiştir.

Hüsenig, Parigyan ailesi. Sadece ayakta, soldan üçüncü şahsın kimliği bilinmektedir: Sultan Parigyan (ileride Donabedyan). (kaynak: Anaid Donabedian [Anahid Donabedyan] arşivi, Lyon ve Restikyan arşivi, Viyana)

38°41′46.34″K 39°15′44.96″D
1540 Ermeni, 190 hane
Surp Kevork Kilisesi

Husenig, Harput kalesi gölgesinde büyük çoğunluğu Ermenilerden oluşan önemli bir şehirdi. 1834 Osmanlı nüfus sayımında şehirdeki gayrimüslim nüfusa dair bir veri bulunmamaktadır. Müslüman nüfus ise 104 hanede 313 Müslüman erkek şeklinde mevcuttur. 1840 nüfus sayımında 223 hanede 776 Ermeni erkek kaydedilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre şehirde muazzam bir nüfus artışı olmuş, sayı 632 Türk’ün yanı sıra 418 hanede 2460 Ermeni’ye ulaşmıştır. Eprigyan, daha sonra Türk nüfusunu değiştirmeden 632 kişi şeklinde yansıtırken Ermeni nüfusunu 2826 olarak aktarmıştır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus, toplam 866 hanede 2836 Ermeni (1476 erkek ve 1360 kadın) ve 671 Müslüman (330 erkek ve 341 kadın) olarak gösterilmektedir. Şehir, hızlı büyümesini sürdürmüş ve Soykırım öncesinde şehirde yaşayan Ermeni nüfusu 750 hanede 6096 kişiye ulaşmıştır. Nüfusun çok kısa bir sürede bu kadar hızlı çoğalması ancak şehrin dışardan göç almasıyla açıklanabilir. Hamidiye Katliamları nedeniyle çok sayıda Ermeni’nin ailesiyle birlikte daha güvende olma umuduyla Husenig’e yerleşmiş olması muhtemeldir.

İçme, 1913. Surp (Aziz) Nigoğos Kilisesi’nin girişi. (Kaynak: Hagop Sarkisyan arşivi)

38°36′48.55″K 39°33′9.67″D
589 Ermeni, 60 hane
Surp Nigoğos Kilisesi

İçme, Harput-Palu yolu üzerinde önemli bir karma köydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımında köyde 100 hanede 468 Ermeni erkeğin yaşadığı kaydedilmiştir. Bu sayımda herhangi bir Müslüman kaydına rastlamadım. 1840 nüfus sayımında da 120 hanede 441 Ermeni erkek kaydedilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre köyde, 160 hanede 1121 Ermeni ve 422 Türk yaşamaktadır. Eprigyan, Türk nüfusu 422 şeklinde sabit bırakırken Ermeni nüfusu 1004 olarak vermiştir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus, toplam 284 hanede 1038 Ermeni (569 erkek ve 469 kadın) ve 398 Müslüman (210 erkek ve 188 kadın) olarak gösterilmektedir. Kadınlar eksik sayıldığı için muhtemelen gerçekte Ermeni nüfusu 1100 kişi ve Müslüman nüfusu 400 kişi üzerinde olmalıdır. Hamidiye Katliamları neticesinde Ermeni nüfus ciddi biçimde azalmış ve Soykırım öncesinde köyde 60 hanede yaşayan sadece 589 Ermeni kalmıştır.

38°46′35.86″K 39°9′8.60″D
1914’te hiç Ermeni yok
Surp Mamas Kilisesi

İpil, Hagop köyünün mezrası olarak da bilinir. Dzarug eteklerindeki köyün nüfusu her zaman çok düşük olmuştur. 1834 Osmanlı nüfus sayımında sadece 7 hanede 28 Ermeni erkeğin yaşadığı kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımında bu sayı 7 hanede 48 Ermeni erkeğe yükselmiştir. 1834 nüfus sayımında ayrıca İbiloğlu olarak adlandırılan yerde 2 hanede 12 Müslüman erkek de kaydedilmiştir. 1834’te gayrimüslimler İbiloğlu mezre denilen köyde kaydedilmişken, Müslümanların Hagop mezrede kaydedilmiş olmaları ilginçtir. 1840 sayımında da gayrimüslimlerin Hagop mezre denen yerde kaydedilmiş olmaları yerleşimin aynı konum olduğunu doğrulamaktadır. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre nüfus, 11 hanede 75 Ermeni ve 16 Türk’ten oluşmaktadır. Eprigyan Ermeni nüfusu 70’e düşürmüş ve Türk nüfusu 16 olarak aynı bırakmıştır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus, toplam 16 hanede 42 Ermeni (21 erkek ve 21 kadın) ve 40 Müslüman (20 erkek ve 20 kadın) olarak gösterilmektedir. Bu tarihten sonra köyde yaşayan Ermeni olduğuna dair hiç kayıt yoktur.

38°48′14.11″K 39°20′52.61″D
95 Ermeni, 25 hane
Surp Tovmas Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımında Karungerd’de gayrimüslim nüfus görünmemektedir. Bununla birlikte 1840’ta 46 hanede 173 Ermeni erkek kaydedilmiştir. 1834’te kayıtlı Müslüman sayısı 3 hanede 10 Müslüman erkektir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre tamamı Ermeni olan köyün nüfusu 32 hanede 301 kişidir. Eprigyan nüfusu 281 Ermeni şeklinde aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi de köyde sadece Ermenileri yaşadığını doğrular ve nüfusu 50 hanede 232 kişi (114 erkek ve 118 kadın) olarak gösterir. Köyün nüfusu azalmaya devam eder ve Soykırım öncesinde 25 hanede 95 Ermeni’ye düşer. Teotig, köyde 150 hanede 760 Ermeni’nin yaşadığını aktarır. Her ne kadar hangi köy olduğunu kestiremesem de muhtemelen Teotig başka bir köyden bahsetmektedir. Ne olursa olsun, Teotig’in Karungerd hakkındaki verileri kesinlikle hatalıdır.

38°35′10.81″K 39°19′37.12″D
156 Ermeni, 27 hane
Surp Giragos Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımında, 26 hanede 128 Ermeni erkek ve 16 hanede 49 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımında 32 hanede 115 Ermeni erkeğin yaşadığı belirtilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Kaylu’nun nüfusu, 130 Türk’ün yanı sıra 30 hanede yaşayan 201 Ermeni’den oluşmaktadır. Eprigyan Ermeni nüfusu 188 kişiye düşürmüş ve Türk nüfusu 130 olarak aynı bırakmıştır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi de Ermeni nüfusun azaldığını göstermektedir, buna göre nüfus toplam 86 hanede 136 Ermeni (51 erkek ve 85 kadın) ve 105 Müslüman’dan (59 erkek ve 46 kadın) oluşmaktadır. Gelgelelim hane başına düşen nüfus oldukça azdır ve hane sayısında bir hata yapıldığını veya nüfusun eksik sayıldığını düşündürmektedir. Kaylu’da Soykırım öncesinde 27 hanede 156 Ermeni yaşamaktadır.

38°34′47.13″K 39°21′11.65″D
108 Ermeni, 26 hane
Surp Nışan Kilisesi

Keğ Vank, büyük karma bir köy olsa da 1834 Osmanlı nüfus sayımı kayıtlarında Müslümanlara ait bir listeye rastlamadım. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 50 hanede 230 Ermeni erkeğin ve 1840 nüfus sayımında da 65 hanede 229 Ermeni erkeğin yaşadığı belirtilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımında nüfus, 400 Türk’ün yanı sıra 38 hanede yaşayan 301 Ermeni’den oluşmaktadır. Eprigyan Ermeni nüfusu 292 kişi olarak vermiş ve Türk nüfusu yine 400’de bırakmıştır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus, toplam 146 hanede 266 Ermeni (135 erkek ve 131 kadın) ve 380 Müslüman (190 erkek ve 190 kadın) olarak gösterilmektedir. Soykırım öncesinde köyde sadece 26 hanede yaşayan 108 Ermeni kalmıştır. İstatistikler, Keğ Vank’ın zaman içinde Ermeni nüfusunun % 75’ini kaybettiğini göstermektedir.

Keserig, 1913 civarı, Aydabiryan ve Donabedyan aileleri. Ayaktakiler, sağdan sola: Harutyun Aydabiryan, yanındaki karısı Almasd (evlenmeden önceki soyadı Donabedyan). Almasd’ın solunda oturan, başı kapalı kadın annesi, annesinin yanında oturan delikanlı ise Almasd’ın ağabeyi. Ağabeyinin solunda ayakta duran kadın karısı, fotoğrafın en solundaki de Almasd’ın küçük erkek kardeşi. Yerde oturan çocuklardan ikisinin kimliği bilinmekte: en sağdaki Araksi Aydabiryan (Almasd’ın kızı) ve en soldaki (oturmuş, elinde kitap olan) Sultan Donabedyan. Büyükannenin kucağında oturan çocuk, bebek yaşta vefat edecek olan Nışan Aydabiryan (Almasd’ın oğlu). Fotoğrafta görülen iki yetişkin erkek ile Almasd’ın küçük erkek kardeşi tehcir edilirler ve Soykırımın ilk aylarında öldürülürler. (Kaynak: Robert Aydabirian [Aydabiryan] arşivi, Paris)

38°39′30.60″K 39°14′55.79″D
2280 Ermeni, 380 hane
Surp Adsvadzadzin Kilisesi ve Surp Mamas Manastırı

Keserig, büyük karma bir köydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımında köyde gayrimüslim nüfus görünmemekte, 87 hanede 251 Müslüman erkek belirtilmektedir. 1840 nüfus sayımında 197 hanede 757 Ermeni erkeğin kaydı bulunmaktadır. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Keserig’te 314 hanede 2511 Ermeni ve 770 Türk yaşamaktadır. Köy çok hızlı büyümüştür ve hem Osmanlı hem de Ermeni kaynakları köyün nüfusunun % 75’inin Ermenilerden oluştuğunu tasdiklemektedir. Eprigyan, Türk nüfusu 700 kişide bırakırken, Ermeni nüfusunu 2345 kişiye düşürmüştür. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus, toplam 533 hanede 1829 Ermeni (944 erkek ve 885 kadın) ve 915 Müslüman (496 erkek ve 419 kadın) olarak gösterilmektedir. Soykırım öncesinde 380 hanede 2280 Ermeni yaşamaktadır. Köyün nüfusunun, dışarıdan göç alması ve Hamidiye Katliamları’ndan kaçan Ermenilerin köye yerleşmesiyle bu kadar arttığı ileri sürülebilir.

Harput, 1908-1909 civarı, Tüfenkçiyan ailesi. Soldan sağa: (kimliği bilinmiyor), Harekin Tüfenkçiyan (oturmuş), Karekin’in annesi (oturmuş, adı bilinmiyor), Hampartzum (ayakta, Karekin’in erkek kardeşi), Hripsime (oturmuş, Karekin’in karısı), Yeranuhi (ayakta, Karekin’in kız kardeşi). (Kaynak: Adom Bucikanyan arşivi, Montreal)

38°42′21.14″K 39°15′18.60″D
4248 Ermeni, 714 hane
Surp Hagop Kilisesi, Surp Garabed Kilisesi, Surp Isdepannos Kilisesi ve Surp Nışan Kilisesi

Harput tabii ki kazanın merkez şehriydi, imparatorluğun son yıllarına kadar kalabalık bir nüfusu vardı ve Ermeniler için büyük bir öneme sahipti. Bu nedenle nüfusu hakkında birçok kaynağa ulaşmak mümkün. Daha önce de belirtildiği gibi Harput’ta küçük bir Süryani topluluğu da yaşamaktaydı. Ne yazık ki çok nadiren ayrı belirtilmişlerdir ve başka bir sınıflandırılmaya dahil edilip edilmedikleri veya toplam nüfus içinde sayılıp sayılmadıkları belirsizdir. Aşağıda, Ermeni nüfusuna dair kısa bir özet sunulmuştur.

Bu veriler kafa karıştırıcı ve çelişkili görünmektedir. Sadece Ermeni kaynakları dikkate alındığında Harput’un nüfusunun 1880’lerin ortalarından imparatorluğunu çöküşüne kadar düşüşte olduğu görülmektedir. Oysa 1894 Mamuret-ül Aziz salnamesi Hamidiye Katliamları’na kadar nüfusta bir azalma olmadığını işaret etmektedir. Ayrıca erkeklerin kadınlara oranının fazlalığı, kadınların eksik sayıldığının da göstergesidir. Bu dikkat alındığında Ermeni nüfusu muhtemelen gerçekte 5000 kişiden fazladır. 1871 Diyarbakır salnamesi ve 1881 Mamuret-ül Aziz salnamesi Ermeni erkek sayısını anlamsız bir şekilde çok düşük göstermektedirler. Aşağıda Müslüman nüfusa dair liste mevcuttur:

Harput’ta, neredeyse Hüsenig’e komşu olan Sinamud mahallesi. (Kaynak: Mkhitarist Manastırı, S. Lazzaro, Venedik)

Toplam Müslüman nüfusu şeklinde belirtilmiş olmasına rağmen 1878 Ermeni nüfus sayımı ve Eprigyan’da verilen sadece Müslüman erkek nüfusudur. 1871 Diyarbakır salnamesi, Ermeni nüfus verilerinin aksine Müslüman erkek sayısında çok daha akla yatkın bir veri sunmaktadır. Yine, 1881 Mamuret-ül Aziz salnamesinde de veriler çok düşüktür.

Bu verilere dayanarak Ermenilerin, Harput şehrinin nüfusunun %33’ünü oluşturduğu sonucuna varılabilir. Harput, 21 mahalleden oluşuyordu. Bu mahallelerin 6’sı Ermenilerin de yaşadığı karma mahalleler ve 5’i sadece Ermenilerin yaşadığı Ermeni mahalleleriydi.

1840 Osmanlı nüfus sayımı raporlarından bir örnek. Harput şehri, Sinamud mahallesi.

38°30′42.48″K 39°12′9.70″D
1914’te hiç Ermeni yok
Kilisesi yok

1834 Osmanlı nüfus sayımında, Varin Khokh’ta 11 hanede 52 Ermeni erkek ve 34 hanede 119 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımında köyde 13 hanede 44 Ermeni erkeğin yaşadığı belirtilmiştir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Varin Khokh’ta 15 hanede 91 Ermeni ve 392 Türk yaşamaktadır. Eprigyan, Türk nüfusu 392 kişide bırakırken, Ermeni nüfusunu 88 kişi aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus, toplam 112 hanede 69 Ermeni (39 erkek ve 30 kadın) ve 486 Müslüman (232 erkek ve 254 kadın) olarak gösterilmektedir. Buradan Ermeni nüfus azalırken Müslüman nüfusta bir artış olduğu gözlemlenmektedir. Soykırım öncesinde, Varin Khokho’da yaşayan hiç Ermeni kaydedilmemiştir.

38°28′11.16″K 39°11′59.89″D
300 Ermeni, 45 hane
Surp Adsvadzadzin Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımında, Verin Khokh’ta 133 hanede 558 Ermeni erkek ve 152 hanede 444 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımı Verin Khokh’da 143 hanede 506 Ermeni erkeğin yaşadığını göstermektedir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre köyde 140 hanede 911 Ermeni ve 556 Türk yaşamaktadır. Eprigyan, Ermeni nüfusunu 800’e düşmüş gösterirken, Türk nüfusu yine 556 kişi olarak aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus, toplam 328 hanede 812 Ermeni (441 erkek ve 371 kadın) ve 635 Müslüman (330 erkek ve 305 kadın) olarak gösterilmektedir. Ermeni kadınlarının ciddi şekilde eksik sayıldığı anlaşılmaktadır. Her iki Khokh köyü de Hamidiye Katliamları sırasında yok edilir. Soykırım arifesinde, Verin Khokh’da 45 hanede yaşayan 300 Ermeni kaydedilmiştir.

Khukaküğ, Sion Ermeni Protestan Kilisesi. (Kaynak: Charles Hardy arşivi)

38°41′35.93″K 39°8′35.86″D
1201 Ermeni, 240 hane
Surp Adsvadzadzin Kilisesi ve Surp Kevork Manastırı

Khulaküğ, sadece Ermenilerin yaşadığı bir köydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 99 hanede 493 Ermeni erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımı nüfusu 98 hanede 416 Ermeni erkek olarak göstermektedir. Bu erkeklerin bir kısmı (1834’te 6 erkek ve 1940’ta 8 erkek) manastırda yaşamaktaydı. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre köy nüfusu artmış, 200 hanede 1302 Ermeni’ye yükselmiştir. Eprigyan Ermenilerin sayısını 1346 olarak aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus, 104 hanede 1037 Ermeni’den (550 erkek ve 487 kadın) oluşmaktadır. Yine burada da kadınların büyük orandan eksik sayıldığını görmekteyiz. Soykırım öncesinde Khulaküğ’de 240 hanede 1201 Ermeni’nin yaşadığı kaydedilmiştir.

Khulavank’taki tarihi mezarlık. (Kaynak: George Djerdjian [Ciğerciyan] arşivi)

38°41′26.81″K 39°26′39.25″D
10 hane Ermeni
Surp Kevork Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımında, 39 hanede 178 Ermeni erkek ve 17 hanede 66 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımı 49 hanede 150 Ermeni erkek göstermektedir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Khuraç’ta 38 hanede 203 Ermeni ve 44 Türk yaşamaktadır. Eprigyan Türk nüfusu 44 olarak bırakırken, Ermenilerin sayısını 188 kişiye düşürür. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde Khuraç’ın nüfusu, toplam 36 hanede 106 Ermeni (57 erkek ve 49 kadın) ve 74 Müslüman (34 erkek ve 40 kadın) olarak gösterilmektedir. Köyün nüfusu azalmaktadır. Soykırım öncesinde Khuraç’ta sadece 10 hane Ermeni kalmıştır. Bu durumda Ermeni nüfusunun 50 ile 75 kişi arasında, belki de 1834’teki halinin %15’i olduğu söylenebilir.

38°40′10.11″K 39°20′23.27″D
20 Ermeni, 4 hane
Surp Giragos Kilisesi

Khurbet mezre küçük bir mezraydı. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 5 hanede 26 Ermeni erkek ve 17 hanede 55 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımı 5 hanede 19 Ermeni erkek göstermektedir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Khurbet mezrede 49 Ermeni ve 50 Türk yaşamaktadır. Eprigyan Türk nüfusu 50 kişide bırakırken Ermeni nüfusunu 43 olarak aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus, toplam 37 hanede 49 Ermeni (26 erkek ve 23 kadın) ve 94 Müslüman (51 erkek ve 43 kadın) olarak gösterilmektedir. Soykırım öncesinde köyde sadece 4 hanede 20 Ermeni’nin yaşadığı kaydedilmiştir.

38°38′23.85″K 39°15′1.65″D
70 Ermeni
Surp Kevork Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımında Khurkhurig’te yaşayan hiç gayrimüslim kaydedilmemiştir. Müslüman nüfus 26 hanede 71 erkek şeklinde gösterilmiştir. 1840 nüfus sayımı 9 hanede 26 Ermeni erkek göstermektedir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre köyde 10 hanede 65 Ermeni ve 154 Türk yaşamaktadır. Buradan, Khurkhig’in küçük ve Müslüman ağırlıklı bir köy olduğu anlaşılmaktadır. Eprigyan nüfusu 62 Ermeni ve 154 Türk olarak aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde Khurkhurig nüfusu, toplam 28 hanede 14 Ermeni (7 erkek ve 7 kadın) ve 127 Müslüman (58 erkek ve 69 kadın) olarak gösterilmektedir. Ermenilerin sayısı şüphe uyandıracak kadar düşük görünüyor, neredeyse nüfusun % 80’i köyden ayrılmış. Soykırım öncesinde Teotig, Khurkhurig’te 70 hane Ermeni’nin yaşadığını aktarır ki bu pek mümkün görünmemektedir. Muhtemelen 70 hane değil, 70 Ermeni kastedilmiştir. Ben daha çok köyde 10 hane Ermeni’nin yaşamakta olduğunu, bir dönem bunların 8’inin köyde ayrıldığını ancak köye yerleşen yeni aileler ve geri dönenlerle nüfusunun eski oranı yakaladığını düşünüyorum.

Kapak fotoğrafı, Vahe Hayg, Harpert yev Anor Vosgeğen Taşdı (Harput ve Onun Altın Ovası), 1959, New York.

38°35′35.01″K 39°14′47.73″D
1278 Ermeni, 220 hane
Surp Isdepannos Kilisesi

Khuylu, büyük ve neredeyse tamamı Ermeni bir köydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 207 hanede 902 Ermeni erkek kaydedilmiştir. Müslüman nüfusa ait bir veri bulamadım. 1840 nüfus sayımı 205 hanede 898 Ermeni erkek göstermektedir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre köyde 279 hanede 2011 Ermeni ve 39 Türk yaşamaktadır. Eprigyan, Ermenilerin 2066 olarak verirken Türkleri 39’da bırakır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus, toplam 348 hanede 1527 Ermeni (701 erkek ve 826 kadın) ve 95 Müslüman (57 erkek ve 38 kadın) olarak gösterilmektedir. Ermeni erkek ve kadın sayısı arasındaki fark şüphe yaratmaktadır. Yine de Soykırım arifesinde Khuylu nüfusu 220 hanede 1278 Ermeni’ye düşmüştür.

38°35′50.76″K 39°24′17.86″D
663 Ermeni, 110 hane
Surp Pırgiç Kilisesi

Komk sadece Ermenilerin yaşadığı bir köydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 85 hanede 428 Ermeni erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımı da 105 hanede 428 Ermeni erkek göstermektedir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre köyde 190 hanede 1111 Ermeni yaşamaktadır. Eprigyan Ermeni nüfusunu 1011 olarak aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus, toplam 792 Ermeni (412 erkek ve 380 kadın) olarak gösterilmektedir. Hane sayısı sadece 2 şeklinde verilmiştir ve açıkça bir yanlışlık olduğu ortadadır. Köyün nüfusu azalmaya devam etmiş ve Soykırım öncesinde 110 hanede 663 Ermeni kalmıştır. Gerçek Komk köyü aslen Keban Barajı’nın suları altında kalmıştır ve günümüzde az sayıda insan eski yerleşimin biraz güneyinde yaşamayı sürdürmektedir.

38°38′10.74″K 39°38′48.23″D
22 Ermeni, 149 hane
Surp Asdvadzadzin Kilisesi

Konak Almaz 1834 Osmanlı nüfus sayımlarında geçmemektedir. 1840 nüfus sayımı köyde 29 hanede 108 Ermeni erkek yaşadığını göstermektedir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre köyün nüfusu 34 hanede 245 Ermeni ve 78 Türk’ten oluşmaktadır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde Ermenilerin sayısında bir düşüş izlenmekte, nüfus, 31 hanede 126 Ermeni (76 erkek ve 50 kadın) ve 60 Müslüman (28 erkek ve 32 kadın) olarak gösterilmektedir. Yine Ermeni kadınların eksik sayıldığı belli olmaktadır. Soykırım öncesinde Konak Almaz’da 22 hanede 149 Ermeni yaşamaktadır.

38°45′15.33″K 39°7′57.99″D
570 Ermeni, 102 hane
Surp Kevork Kilisesi

Korpe sadece Ermenilerin yaşadığı bir başka köydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 92 hanede 498 Ermeni erkek kaydedilmişken, 1840 nüfus sayımı 86 hanede 455 Ermeni erkek göstermektedir. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre nüfus artmış, 175 hanede 1255 kişiye çıkmıştır. Eprigyan nüfusu 1055 olarak aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde köyde, 149 hanede 932 Ermeni (492 erkek ve 440 kadın) yaşadığı gösterilmektedir. Bir kere de daha Ermeni kadınların eksik sayıldığı açığa çıkmaktadır. Soykırım öncesinde köyde 102 hanede 570 Ermeni yaşamaktadır. Köy, Hamidiye Katliamları’ndan ciddi biçimde zarar görmüştür. Şabuyan (Korpe veya Körpe köyünün tarihi), 127 hanede 741 Ermeni yaşadığını aktarır. Üstelik 100 kişiden fazla da başka yerde yaşıyor gösterilmiştir. Örneğin, Osmanlı ordusuna alınmış veya Amerika, Fransa, Kilikya ya da Harput’un başka bir köyünde yaşıyor kaydedilmişlerdir.

38°40′54.44″K 39°13′30.10″D
4580 Ermeni, 683 hane
Surp Asdvadzadzin Kilisesi ve Surp Sarkis Kilisesi

Harput’a benzer şekilde, valilik merkezi olan Mezire’nin önemi sayesinde nüfus verileri bakımından çok sayıda kaynağa ulaşmak mümkündür. Mezire, 5 mahalleden oluşmaktaydı ve bunların 4’ünde Ermeniler yaşamaktaydı. Aşağıda Ermeni nüfusunun bir özetini görebilirsiniz:

1881 Mamuret-ül Aziz salnamesi verileri çok şüpheli durmaktadır. Diğer nüfus verileri merkezin gitgide geliştiğini göstermektedir. Aşağıda Müslüman nüfusa dair benzer bir liste sunulmuştur:

Yukarı Mezire, 1913 civarı, Arisdages Hagopyan ile karısının (adı bilinmiyor) düğün fotoğrafı. (Kaynak: Ida Ceccaldi-Der Haroutunian [Der Harutyunyan] arşivi, Marsilya)

Nüfus verilerine göre burada da hızlı bir büyüme gözlemlenmektedir ve yine 1881 Mamuret-ül Aziz salnamesi manasızca düşük veriler yansıtmaktadır. Soykırım öncesinde Mezire nüfusu, Harput gibi katlanmış olmasa da hızlı bir artış göstermektedir.

38°34′55.01″K 39°20′18.96″D
1914’te hiç Ermeni yok
Kilisesi yok

Erken dönem Osmanlı kayıtları Mollakendi’de Ermenilerin yaşadığını göstermektedir. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 6 hanede 24 Ermeni erkek kaydedilmişken, 1840 nüfus sayımı 12 hanede 23 Ermeni erkek aktarmaktadır. 1834 verilerinde Mollakendi’de Müslüman nüfus tespit edemedim. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre köyde sadece 2 hanede 8 Ermeni yaşarken, 514 de Türk bulunmaktadır. Eprigyan da bu verileri aynen aktarır. Bu tarihten sonra köy, tamamen Müslüman köyü olarak geçmektedir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre nüfus 61 hanede yaşayan 444 Müslüman’dan (221 erkek ve 223 kadın) oluşmaktadır.

Morenig, Krikoryan ailesinin çocukları. Solda, şapkalı olan Krikor Krikoryan (1907-1985) (Kaynak: Centre national de la mémoire arménienne [Ermeni Milli Hafıza Merkezi], Lyon. Alexis Krikorian [Krikoryan] izniyle, Cenevre)

38°40′16.25″K 39°16′8.62″D
660 Ermeni, 127 hane
Surp Barsam Kilisesi

Morenig, büyük ve neredeyse tamamı Ermenilerden oluşan bir köydü. Köy, 1834 Osmanlı nüfus sayımında görünmese de 1840 nüfus sayımı 72 hanede 204 Ermeni erkek aktarmaktadır. 1878 Ermeni nüfus sayımı köyde dikkat çekici bir büyüme olduğunu gösterir ve nüfusu 97 hanede 811 Ermeni’nin yanı sıra 21 Türk şeklinde verir. Eprigyan, Morenig’te Türk yaşadığına dair bir bilge aktarmaz ve Ermeni nüfusunu 818 şeklinde belirtir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesinde nüfus, toplam 124 hanede 677 Ermeni (352 erkek ve 325 kadın) ve 15 Müslüman (8 erkek ve 7 kadın) olarak gösterilmektedir. Soykırım öncesinde Morenig’te 127 hanede yaşayan 660 Ermeni vardı.

38°36′12.73″K 39°20′41.96″D
200 Ermeni, 31 hane
Surp Asdvadzadzin Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımında köyde yaşayan 32 hanede 132 Ermeni erkek ve 9 hanede 25 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımı 36 hanede 119 Ermeni erkek aktarmaktadır. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre köyün nüfusu 57 hanede 301 Ermeni ve 48 Türk’ten oluşmaktadır. Eprigyan Ermeni nüfusu 285 kişi olarak aktarırken Türk nüfusu 48 kişide bırakır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre Muri’de, toplam 46 hanede 215 Ermeni (115 erkek ve 100 kadın) ve 53 Müslüman (28 erkek ve 25 kadın) yaşamaktadır. Soykırım öncesinde 31 hanede sadece 200 Ermeni kalmıştır.

38°39′18.96″K 39°28′2.74″D
250 Ermeni, 40 hane
Surp Minas Kilisesi

Munzur Oğli tamamen Ermenilerin yaşadığı bir köydü. Günümüzde Keban Barajı suları altındadır. Habusi’de olduğu gibi 1834 Osmanlı nüfus sayımında da bir sayfa kayıptır. Kayıtlı nüfusun 40 hanede 233 Ermeni erkek olduğunu hesapladım. 1840 nüfus sayımı 47 hanede 260 Ermeni erkek aktarmaktadır. 1878 Ermeni nüfus sayımında nüfus 79 hanede 511 Ermeni şeklinde kaydedilmiştir. Eprigyan Ermeni nüfusunu 499 olarak aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre Munzur Oğli’nde, toplam 57 hanede 443 Ermeni (227 erkek ve 216 kadın) yaşamaktadır. Soykırım öncesinde nüfus azalmış 40 hanede 250 Ermeni kalmıştır.

38°38′41.46″K 39°2′49.42″D
228 Ermeni, 40 hane
Surp Minas Kilisesi

Nekereg küçük, Ermeni ağırlıklı bir köydü. Köyün Müslüman nüfusu hakkında bir veriye ulaşamadım ancak 1834 Osmanlı nüfus sayımında köyde yaşayan 40 hanede 192 Ermeni erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımı 37 hanede 166 Ermeni erkek aktarmaktadır. 1878 Ermeni nüfus sayımı verileri daha ileri seviyede bir nüfus azalmasını işaret eder; buna göre nüfus 42 hanede 239 Ermeni ve 32 Türk’ten oluşmaktadır. Eprigyan, Nekereg’te 32 Türk ve 229 Ermeni yaşadığını belirtir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi nüfusu toplam 76 hanede 281 Ermeni (158 erkek ve 123 kadın) ve 114 Müslüman (57 erkek ve 57 kadın) olarak aktarmaktadır. Soykırım öncesinde Nekereg’te 40 hanede yaşayan 228 Ermeni vardı.

Parçanc'da iki katlı bir evin planı. Ev, Khocgants soyadına sahip Ermeni bir aileye ait. Plan, Manug Dzeron tarafından bizzat hazırlamış, oğlu Levon Dzeron son halini vermiş ve kitabında yayınlamıştır. Burada gördüğünüz Huşamadyan ekibi tarafından enilenmiş halidir. Orijinaline sadık kalıp, bu muhteşem belgeye aynı zamanda görsel anlamda yeni bir değer katmaya çalıştık.

38°37′5.01″K 39°16′10.67″D
681 Ermeni, 180 hane
Surp Pırgiç Kilisesi

Parçanc, 1909. Oturanlar, soldan sağa: Avedis Rabatelyan, Avedis’in karısı Gultana Rabatelyan (evlenmeden önceki soyadı Paşuyan), Gultana’nın dizlerine oturmuş kız çocuğu torunu (adı bilinmiyor), Gultana’nın sağında ayakta duran çocuk torunu Khaçadur Misakyan (1906-1999)։ Ayaktakiler, soldan sağa: Gultana ile Avedis’in oğlu (palaskalı olan, adı bilinmiyor) ve karısı (adı bilinmiyor), Gultana ile Avedis’in oğlu (adı bilinmiyor), Miryam Rabatelyan (ileride Avedisyan, Gultana ile Avedis’in kızı, 1882-1921), Sirun Misakyan (ileride Ayvazyan) Miryam, Sirun ve Khaçadur daha sonra Birleşik Devletler’e göç ederler, diğerlerinin hepsi de Soykırım kurbanı olur. (Kaynak: Jeff Hawkins arşivi, Santa Cruz, Kaliforniya)

Parçanc büyük karma bir köydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 95 hanede 404 Ermeni erkek ve 173 hanede 478 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımı 97 hanede 368 Ermeni erkek aktarmaktadır. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre köyün nüfusu 220 hanede 1319 Ermeni ve 1006 Müslüman’dan oluşmaktadır. Eprigyan, köyde 1006 Türk ve 1267 Ermeni yaşadığını belirtir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, nüfusu toplam 417 hanede 973 Ermeni (503 erkek ve 470 kadın) ve 928 Müslüman (469 erkek ve 459 kadın) olarak aktarmaktadır. Soykırım öncesinde Parçanc’da 180 hanede yaşayan 681 Ermeni vardı. Bununla birlikte hane başına düşen kişi sayısı çok az görünmektedir.

38°41′27.04″K 39°15′6.07″D
16 hane Ermeni
Kilisesi yok

Saray, Husenig yakınlarında küçük bir yerleşimdir.1834 ve 1840 Osmanlı nüfus sayımlarında köyde hiç gayrimüslim nüfus kaydedilmemiştir. 1834 Osmanlı nüfus sayımında göre Müslüman nüfus 13 hanede 42 erkekten oluşmaktadır. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre köyde 14 hanede 90 Ermeni ve 120 Türk yaşamaktadır. Eprigyan Ermeni sayısını 81 olarak değiştirse de Türk sayısını 120 olarak bırakır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, nüfusu toplam 52 hanede 121 Ermeni (61 erkek ve 60 kadın) ve 135 Müslüman (62 erkek ve 73 kadın) olarak aktarmaktadır. Soykırım öncesinde köyde hâlâ 16 hane Ermeni yaşamaktadır. Nüfus açıkça belirtilmemiş olsa da muhtemelen 80 ile 125 arasındadır.

38°35′44.69″K 39°40′48.32″D
346 Ermeni, 58 hane
Surp Asdvadzadzin Kilisesi

Sarımakiş, Ermenilerin çoğunlukta olduğu bir köydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 59 hanede 251 Ermeni erkek ve 8 hanede 27 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımı 57 hanede 239 Ermeni erkek aktarmaktadır. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre nüfus 80 hanede 535 Ermeni ve 314 Türk’ten oluşmaktadır. Eprigyan Ermeni sayısını 525 olarak değiştirir ancak Türk sayısını 314 olarak bırakır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, nüfusun düştüğünü işaret etmekte ve toplam 110 hanede 396 Ermeni (207 erkek ve 189 kadın) ve 122 Müslüman (62 erkek ve 60 kadın) olarak aktarmaktadır. Soykırım öncesinde Ermeni nüfusu giderek azalmış 58 hanede 346 kişiye düşmüştür.

38°35′17.40″K 39°22′30.43″D
149 Ermeni, 16 hane
Kilisesi yok

Küçük bir köy olan Sarptsik, kaynakların tümünde geçmemektedir. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 10 hanede 68 Ermeni erkek kaydedilmiştir, herhangi bir Müslüman nüfusa dair kayıt yoktur. 1840 nüfus sayımında 10 hanede 59 Ermeni erkek kayıtlıdır. Sarptsik, 1878 Ermeni nüfus sayımında veya Eprigyan’da geçmemektedir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, nüfusu toplam 84 hanede 108 Ermeni (55 erkek ve 53 kadın) ve 302 Müslüman (150 erkek ve 152 kadın) olarak aktarmaktadır. Soykırım öncesinde köyde 16 hanede 149 Ermeni yaşamaktadır.

38°37′12.38″K 39°24′6.28″D
235 Ermeni, 40 hane
Surp Asdvadzadzin Kilisesi

Şemşi bir Ermeni köyüydü. Şemşi’nin toprakları bugün Keban Barajı’nın suları altındadır. 1834 Osmanlı nüfus sayımında 44 hanede 197 Ermeni erkek kaydedilmişken, 1840 nüfus sayımında 54 hanede 198 erkek kayıtlıdır. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Şemşi’de 48 hanede 321 Ermeni yaşamaktadır. Eprigyan Ermeni nüfusunu 303 kişi olarak aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, nüfusu 56 hanede 317 Ermeni (169 erkek ve 148 kadın) şeklinde verir. Soykırım öncesinde Ermeni nüfusu azalmış 40 hanede 235 kişiye düşmüştür.

38°33′56.94″K 39°16′10.99″D
245 Ermeni, 45 hane
Surp Sarkis Kilisesi

Şentil, Ermenilerin çoğunlukta olduğu bir köydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 92 hanede 358 Ermeni erkek ve 18 hanede 85 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımında 100 hanede 326 Ermeni erkek kayıtlıdır. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Şentil’in nüfusu 108 hanede 711 Ermeni ve sadece 68 Türk’ten oluşmaktadır. Eprigyan da Ermeni sayısını 711 ve Türk sayısını 68 olarak aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, Ermeni nüfusunu ciddi bir azalmayla 511 kişi (263 erkek ve 248 kadın) şeklinde gösterirken Müslüman nüfus görece durağandır ve 165 kişiden (78 erkek ve 87 kadın) oluşmaktadır. Toplam hane sayısı 132 olarak belirtilmiştir. Şentil nüfusu baskılar nedeniyle azalmaya devam etmiş ve soykırım öncesinde 45 hanede yaşayan sadece 245 Ermeni kalmıştır.

38°38′13.28″K 39°35′0.75″D

38°37′13.28″K 39°35′6.51″D
590 Ermeni, 72 hane
Surp Pırgiç Kilisesi

Kaynakların çoğunda Şeyh Haci köyünde sadece bir Apostolik kilisesi olduğunu gösterse de Teotig Surp Asdvadzadzin isminde ikinci bir kiliseden de bahseder. Günümüzde iki farklı köy olarak sayılsalar da eski kaynakların genelinde yukarı kısım ve aşağı kısım şeklinde ayrılmış tek bir köy olarak geçmektedir. Aşağı kısımda Müslümanlar, yukarı kısımda ise Ermeniler yaşamaktaydı. Günümüzde aşağı kısım sular altındadır. 1834 Osmanlı nüfus sayımı kayıtları zarar görmüştür ve bu nedenle Şeyh Haci’de kayıtlı Ermeni erkeklerinin kısmi verilerine (52 hanede 252 erkek) sahibiz. Müslüman nüfus 64 hanede 223 erkek şeklinde kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımında 90 hanede 336 Ermeni erkek kayıtlıdır. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Şeyh Haci’de 80 hanede 603 Ermeni ve 258 Türk yaşamaktadır. Eprigyan Ermeni sayısını 655 olarak değiştirir ancak Türk sayısını 258’de bırakır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, nüfusu toplam 188 hanede 600 Ermeni (336 erkek ve 264 kadın) ve 445 Müslüman (237 erkek ve 208 kadın) olarak aktarmaktadır. Bir kez daha Ermeni erkeklerin sayısı kadınların sayısından oldukça fazla görünmektedir. Muhtemelen gerçekte köyde 700’e yakın Ermeni ve 500 civarı Türk yaşamaktaydı. Soykırım öncesinde Şeyh Haci’nin nüfusu 72 hanede 590 Ermeni olarak kaydedilmiştir.

38°40′0.67″K 39°12′28.49″D
1100 Ermeni, 170 hane
Surp Garabed Kilisesi ve Surp Kevork Manastırı

Sursuri, bir Ermeni köyüydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımında köy görünmemektedir. 1840 nüfus sayımında 134 hanede 646 Ermeni erkek kayıtlıdır. Bu erkeklerin bir kısmı (5 hanede 45 erkek) manastırda yaşamaktaydı. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre nüfus 173 hanede 1362 kişidir. Eprigyan nüfusu 1058 kişi olarak aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, nüfusu 179 hanede 1094 Ermeni (594 erkek ve 500 kadın) şeklinde verir. Erkeklerin sayısının % 20 daha fazla olması yine kadınların erkeklerden eksik sayıldığını belli etmektedir. Bu nedenle nüfus gerçekte 1200 kişiden fazla olmalıdır. Soykırım öncesinden Sursuri’de 170 hanede 1100 Ermeni yaşamaktaydı.

38°34′19.36″K 39°10′26.47″D
1300 Ermeni, 225 hane
Surp Asdvadzadzin Kilisesi ve Surp Asdvadzadzin Manastırı

Tadım, neredeyse tamamı Ermenilerden oluşan bir köydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 153 hanede 738 Ermeni erkek ve 3 hanede 13 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımında 157 hanede 637 Ermeni erkek kayıtlıdır. Bu erkeklerin bir kısmı (1834’te 7 kişi ve 1840’ta 13 kişi) manastırda yaşamaktaydı. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Tadım’da 200 hanede 1450 Ermeni ve 46 Türk yaşamaktadır. Eprigyan, nüfusu 1452 Ermeni ve 46 Türk olarak verir. Tadım’daki Ermeni nüfus artmaya devam eder. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, nüfusu toplam 266 hanede 1582 Ermeni (810 erkek ve 772 kadın) ve 57 Müslüman (29 erkek ve 28 kadın) olarak aktarmaktadır. Soykırım öncesinde nüfus 225 hanede 1300 Ermeni olarak kaydedilmiştir. Hamidiye Katliamları ve göç etkisini göstermiştir. Manastır günümüzde ayaktadır ve köydeki Ermeni kültürünün en görünen işaretini oluşturmaktadır ancak yağma ve yıkılma tehdidi altındadır.

38°34′54.66″K 39°18′28.13″D
20 Ermeni, 5 hane
Surp Sarkis Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımında, 15 hanede 56 Ermeni erkek kaydedilmiştir. 1834’te Telandzig’te Müslüman kaydına rastlamadım. 1840 nüfus sayımında 21 hanede 57 Ermeni erkek kayıtlıdır. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Telandzig’de 17 hanede 111 Ermeni ve 236 Türk yaşamaktadır. Eprigyan, nüfusu 101 Ermeni ve 236 Türk olarak verir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, nüfusu toplam 86 hanede 88 Ermeni (37 erkek ve 51 kadın) ve 219 Müslüman (117 erkek ve 102 kadın) olarak aktarmaktadır. Soykırım öncesinden Telandzig nüfusunun % 80’ini kaybetmişti ve köyde 5 hanede sadece 20 Ermeni yaşamaktaydı.

38°48′58.99″K 38°55′57.32″D
1914’te hiç Ermeni yok
Kilisesi yok

Müslüman ağırlıklı bir nüfusa sahip olan Unguzig köyünde küçük Ermeni nüfusundan bahseden birkaç kaynak mevcuttur. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 4 hanede 19 Ermeni erkek ve 33 hanede 136 Müslüman erkek kaydedilmiştir. Ayrıca ek olarak mezrada yaşayan 13 hanede 35 Müslüman erkek kaydı da verilmiştir. 1840 nüfus sayımında 4 hanede 12 Ermeni erkek kayıtlıdır. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Unguzig’de 4 hanede 21 Ermeni ve 426 Türk yaşamaktadır. Eprigyan aynı verileri tekrarlar. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, nüfusu toplam 61 hanede 6 Ermeni (3 erkek ve 3 kadın) ve 336 Müslüman (167 erkek ve 169 kadın) olarak aktarmaktadır. Soykırım öncesinde Unguzig’de yaşayan hiç Ermeni kalmamıştır.

38°36′55.51″K 39°18′17.07″D
360 Ermeni, 70 hane
Surp Kevork Kilisesi

1834 Osmanlı nüfus sayımında, 44 hanede 180 Ermeni erkek ve 16 hanede 34 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımında 50 hanede 184 Ermeni erkek kayıtlıdır. 1878 Ermeni nüfus sayımına göre Vartatil’in nüfusu artmış, 61 hanede 521 Ermeni ve 126 Türk olmuştur. Eprigyan, nüfusu 510 Ermeni ve 126 Türk olarak aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, nüfusu toplam 84 hanede 413 Ermeni (216 erkek ve 197 kadın) ve 104 Müslüman (56 erkek ve 48 kadın) olarak göstermektedir. Soykırım arifesinde nüfus azalmış ve 70 hanede 360 Ermeni’ye düşmüştür. Vartatil, günümüzde bölgedeki havaalanının eteklerinde büyük bir yerleşimdir.

38°34′11.57″K 39°44′7.91″D
1914’te hiç Ermeni yok
Kilisesi yok

Vartenik küçük karma bir köydü. 1834 Osmanlı nüfus sayımında, 17 hanede 81 Ermeni erkek ve 29 hanede 82 Müslüman erkek kaydedilmiştir. 1840 nüfus sayımında 15 hanede 66 Ermeni erkek kayıtlıdır. 1878 Ermeni nüfus sayımı nüfusta azalmaya işaret etmekte, köyde yaşayan 110 Türk’ün yanı sıra 7 hanede 35 Ermeni göstermektedir. Eprigyan da aynı verileri aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre Vartenik’te toplam 39 hanede 29 Ermeni (21 erkek ve 8 kadın) ve 170 Müslüman (99 erkek ve 71 kadın) yaşamaktadır. Ermeni erkekler ile kadınlar arasındaki orantısızlığa bir anlam vermek mümkün değildir. Ermeni ailelerin gitgide köyden ayrıldığı ve erkeklerin mal mülk işlerini halletmek için bir süre daha köyde kalmasından kaynaklandığı düşünülebilir. Veya Ermeni kadınların büyük oranda eksik sayıldığı gibi basit bir açıklaması da olabilir. Soykırım öncesinde Vartenik’te hiç Ermeni yaşamamaktadır.

38°36′58.77″K 39°1′5.27″D
30 Ermeni, 5 hane
Kilisesi yok

Vecan, bir küme evden ibarettir ve eski Osmanlı nüfus kayıtlarında geçmemektedir. 1878 Ermeni nüfus sayımında nüfus, 8 hanede 65 Ermeni ve 20 Türk olarak gösterilmiştir. Eprigyan, Vecan’da 48 Ermeni ve 15 Türk tespit etmiştir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi, nüfusu toplam 15 hanede 19 Ermeni (9 erkek ve 10 kadın) ve 44 Müslüman (27 erkek ve 17 kadın) olarak göstermektedir. Müslüman erkeklerin kadınlardan daha yüksek oranda olması, kadınların muhtemelen eksik sayıldığını işaret etmektedir. Soykırım öncesinden Vecan’da 5 hanede 30 Ermeni yaşamaktaydı.

38°41′29.38″K 39°12′49.50″D
197 Ermeni, 30 hane
Surp Lusavoriç Kilisesi

Veri-Mezre veya Yukarı Mezre’ye çok az kaynakta rastlanmaktadır. Erken dönem Osmanlı nüfus sayımı kayıtlarından veya 1878 Ermeni nüfus sayımında bu köyün adına rastlanmıyor. Sırvantsdiants köyde 14 hane Ermeni yaşadığından bahseder. Eprigyan, köyde sadece Ermenilerin yaşadığını ve nüfusun 114 kişi olduğunu aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesi ayrıca böyle bir yerden bahsetmez. Soykırım öncesinden nüfus çoğalmış, 30 hanede 197 Ermeni’ye yükselmiştir. Günümüzde, yerleşim Mezire [Elazığ] şehri sınırları içindedir.

38°39′43.87″K 39°13′44.45″D
1610 Ermeni, 253 hane
Surp Kevork Kilisesi

Yeğeki, 1834 Osmanlı nüfus sayımında geçmiyor ancak 1840 nüfus sayımında 90 hanede 391 Ermeni erkek kayıtlıdır. 1878 Ermeni nüfus sayımı, köyde yaşayan 478 Türk’ün yanı sıra 126 hanede 1019 Ermeni göstermektedir. Eprigyan Ermeni nüfusunu 982 olarak aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre köyde toplam 310 hanede 1073 Ermeni (573 erkek ve 500 kadın) ve 544 Müslüman (282 erkek ve 262 kadın) yaşamaktadır. Yine kadınların eksik sayıldığı görülmektedir; Ermeni kadınlar Müslüman kadınlara oranla daha eksik sayılmıştır. Yeğeki genişlemeyi sürdürmüş ve soykırım öncesinde köyün Ermeni nüfusu 253 hanede 1610 Ermeni’yi bulmuştur. Bugün Yeğeki, Mezire’nin [Elazığ] bir mahallesidir. 2012’de Yeğeki’deki Ermeni varlığına dair tek kalıntı üç sahipsiz mezar taşıydı. Bugün, belki artık onlar da yok olmuştur.

38°34′53.28″K 39°16′52.29″D
1914’te hiç Ermeni yok
Surp Asdvadzadzin Kilisesi

Yenice çok kullanılan bir köy adıdır. Bu nedenle kimi zaman hangi köyden bahsedildiğini tespit etmek güç olabilmektedir. Ermeni Yenice, Şentil’in kuzeyinde ve günümüzde havaalanının güney çıkışı taraflarındadır. Eski Osmanlı nüfus sayımları buradan bahsetmemektedir. 1878 Ermeni nüfus sayımı köyde sadece Ermenilerin yaşadığını belirtmektedir ve nüfus, 16 hanede 101 kişidir. Eprigyan nüfusu 94 Ermeni şeklinde aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine de Yenice’nin bir Ermeni köyü olduğunu tasdikler. Nüfus, 13 hanede yaşayan 71 kişi (32 erkek ve 39 kadın) şeklinde verilmiştir. Soykırım öncesinde Yenice’de hiç Ermeni kaydedilmemiştir. İki olasılık mevcuttur. Birincisi, Ermeni nüfus sayımında bu küçük köy gözden kaçmış olabilir. İkicisi olasılık ise Yenice’de yaşayan Ermeniler, soykırım öncesinde Müslümanlaşmış (Hamidiye Katliamları sırasında din değiştirmeye zorlanmış) olabilirler. Bu durumda şimdiki halkın ataları Ermeni olabilir. Vahe Hayg (Harput ve Altın Ovası: Tarihi, Kültürel ve Etnografik Hatıra Kitabı) bu noktada çok açıkça olmasa da Ermenilerin katledildiğini veya yok edildiğini ima etmektedir. Yenice, günümüzde Parçanc’ın bir mahallesi konumundadır.

38°37′4.66″K 39°15′5.71″D
365 Ermeni, 70 hane
Surp Asdvadzadzin Kilisesi

Diğer kaynaklar kilisenin adını Surp Asdvadzadzin olarak aktarırken Vahe Hayg, Surp Varvar şeklinde belirtir. Yertmenug, 1834 Osmanlı nüfus sayımında geçmez ancak 1840 nüfus sayımında 73 hanede 219 Ermeni erkek kayıtlıdır. 1878 Ermeni nüfus sayımı, köyde yaşayan 30 Türk’ün yanı sıra 60 hanede 516 Ermeni göstermektedir. Eprigyan, 498 Ermeni ve 30 Türk tespit etmiştir. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre köyde toplam 95 hanede 453 Ermeni (238 erkek ve 215 kadın) ve 70 Müslüman (28 erkek ve 42 kadın) yaşamaktadır. Soykırım öncesinde Ermeni nüfusu azalmış, 70 hanede 365 kişiye düşmüştür. Yertmenug, günümüzde Parçanc’ın bir mahallesi konumundadır.

38°36′16.82″K 39°32′26.77″D
120 Ermeni, 13 hane
Surp Kaç Kilisesi ve Surp Muşeğ Manastırı (Abdul Museh)

1834 Osmanlı nüfus sayımında Zartaric’de kayıtlı Müslüman’a rastlamadım ancak 36 hanede 144 Ermeni erkek tespit ettim. 1840 nüfus sayımında 48 hanede 149 Ermeni erkek kayıtlıdır. 1878 Ermeni nüfus sayımı, köyde yaşayan 410 Türk’ün yanı sıra 30 hanede 211 Ermeni göstermektedir. Eprigyan, Zartaric’in nüfusunu 188 Ermeni ve 410 Türk olarak aktarır. 1894 Mamuret-ül Aziz Vilayeti Salnamesine göre köyde toplam 122 hanede 213 Ermeni (119 erkek ve 94 kadın) ve 441 Müslüman (225 erkek ve 216 kadın) yaşamaktadır. Soykırım öncesinde Ermeni nüfus neredeyse % 30 azalmış ve 13 hanede 120 Ermeni kalmıştır.

Vural Genç, Cihangir Gündoğdu, George Leylegian, Mihran Minassian, Khatchig Mouradian ve Vahe Tachjian’a, gösterdikleri desteğin yanı sıra önemli materyalleri tanımlamamda ve çevirilerdeki yardımları için teşekkür etmek istiyorum. Ek olarak, Yerevan Edebiyat ve Sanat Devlet Müzesi ekibine ve İstanbul’daki T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’ne de teşekkür ederim. Tüm hata ve kusurlar bendenize aittir.

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Nüfus Defterleri (NFS.d.), dosya 2675, “1250 (1834) Harput eyaleti, (Maadin-i Hümayun) sancağı, Harput kazası, müslim defteri”.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Nüfus Defterleri (NFS.d.), dosya 2676, “1250 (1834) Harput eyaleti, (Maadin-i Hümayun) sancağı, Harput kazası, reaya defteri”.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Nüfus Defterleri (NFS.d.), dosya 2677, “1256 (1840) Harput eyaleti, (Maadin-i Hümayun) sancağı, Harput kasabası defteri. a.g.tt”.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Nüfus Defterleri (NFS.d.), dosya 2679, “1256 (1840) Harput eyaleti, (Maadin-i Hümayun) sancağı, Harput kazası, müslim aşiretler defteri”.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Nüfus Defterleri (NFS.d.), dosya 2680, “1256 (1840) Harput eyaleti, (Maadin-i Hümayun) sancağı, Harput, Uluabad, Kuzabad nahiyeleri, reaya defteri. a.g.tt”.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Nüfus Defterleri (NFS.d.), dosya 2681, “1262 (1846) Harput eyaleti, (Maadin-i Hümayun) sancağı, Harput, Kuzabad nahiyesi, Behremen nahiyesi defteri. a.g.tt”.
• Diyarbakır Salnameleri 1286-1323 (1869-1905). Diyarbakır: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 1999.
• Elazığ il yıllığı, 1967. Elâzığ: Bingöl Matbaası, 1970.
• Elazığ il yıllığı, 1973. Elâzığ: Bingöl Matbaası, 1973.
• Elâzığ Vilayeti. İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Aayı 20, Ankara: Harita Genel Müdürlüğü’nde basılmıștır, 1960.
• Sukiyas (Fr.) Eprigian, Պատկերազարդ բնաշխարհիկ բառարան [Tarihi Anavatanın Resimli Sözlüğü], Cilt 2, Venedik, St Lazarus, 1907.
• Genel nüfus sayımı, 20 ilkteşrin (Ekim) 1935, Neşriyat sayısı; 75, İstanbul [vs.] 1936-.
• Genel nüfus sayımı: 20 İlkteşrin (Ekim) 1940, Neşriyat sayısı, 158, İstanbul, Hüsnütabiat Basımevi, 1941.
• Genel nüfus sayımı: 21 İlkteşrin (Ekim) 1945, Neşriyat 286, Ankara, 1948-50.
• Genel nüfus sayımı, 22 Ekim (Ekim) 1950, Neşriyat 359, Ankara, 1950.
• Genel nüfus sayımı, 23-ekim-1955; vilâyet, kaza, nahiye ve köyler itibariyle nüfus, İstatistik Genel Müdürlüğü Yayın 412, Ankara, 1961.
• Genel nüfus sayımı, 23 Ekim 1960. İl, ilçe, bucak ve köyler itibarıyla nüfus, Yayın no. 444, Ankara: T.C. Başbakanlık, Devlet İstatistik Enstitüsü, 1963.
• Genel nüfus sayımı: nüfusun sosyal ve ekonomik nitelikleri: 12.10.1980, Yayın no. 990, Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, 1982-.
• 2000 genel nüfus sayımı: nüfusun sosyal ve ekonomik nitelikleri, Yayın no. 2704, Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü, 2000.
• Kemal H. Karpat, Ottoman Population, 1830-1914: Demographic and Social Characteristics, Madison, Wisconsin, 1985.
• Raymond H. Kévorkian ve Paul B. Paboudjian, Les Arméniens dans l'Empire Ottoman à la veille du genocide, Paris, ARHIS, 1992. [1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu'nda Ermeniler, Çev. Mayda Saris, Aras Yayıncılık, İstanbul, 2013] 
• Köylerimiz, Ankara, İçişleri Bakanlığı, 1928.
• Mamuretül aziz Vilâyeti, 1298 (1881M) Tarihli Mamuretül aziz Vilayeti Salnamesi, Elazığ, 2001.
• Mamuretül aziz Vilayeti, Mamuretül aziz Vilayeti Salnamesi. 1312 (1894).
• Boğos Natanyan, Տեղեկագրութիւն ընդհանուր վիճակին Սեբաստիոյ եւ անոր կուսակալութեան ներքեւ գտնուղ մէկ քանի գլխաւոր քաղաքաց [Sivas ve sınırları dahilinde bulunan başlıca birkaç şehrin genel durumu hakkında rapor], İstanbul, Hayasdanyats Press, 1877.
• Harutyun Kh. Shapuhian, Պատմութիւն Քօրփէ կամ Քէօրփէ գիւղին [Korpe veya Körpe köyü tarihi], 1917, gözden geçirilmiş baskı 1958, Lowell (ABD), 4 Mart 1959 (elyazması kopyası).
• Karekin Sırvantsdiants, Թորոս Աղբար, Հայաստանի ճամբորդ [Toros Ağpar, Ermenistan Boyunca Bir Gezgin], Cilt 2, baskı G. Bağdadlıyan (Aramyn), İstanbul, 1884.
• Վիճակագություն Խարբէրդի Նահանգի [Harput eyaleti istatistikleri], 27 Nisan 1878, Edebiyat ve Sanat Devlet Müzesi, Azadyan arşivi, dosya 44.
• Teotig, Գողգոթա հայ հոգեւորականութեան եւ իր հօտին աղէտալի 1915 տարին [1915’te Ermeni Din Adamlarının ve Takipçilerinin Golgotası], New York, 1985.
• Vahe Hayg, Խարբերդ եւ անոր ոսկեղէն դաշտը. Յուշամատեան պատմական մշակութային եւ ազգագրական [Harput ve Altın Ovası: Tarihi, Kültürel ve Etnografik Hatıra Kitabı], New York, 1959.
• Süleyman Yapıcı, Osmanlı salnamelerinde Harput (1869-1908), Elazığ, 2009.
• Heer Generalstab Turkei 1:200,000. Berlin, 1931.
• War Office, Intelligence Division by Major F. R. Maunsell. Eastern Turkey in Asia 1:250000. London, 1901-1921.
• War Office, General Staff. Geographical section, Turkey 1:200,000, London,194?

• Heer Generalstab Turkei 1:200,000. Berlin, 1931.
• War Office, Intelligence Division by Major F. R. Maunsell. Eastern Turkey in Asia 1:250000. London, 1901-1921.
• War Office, General Staff. Geographical section, Turkey 1:200,000, London,194?