Այս էջով ներկայացուած բոլոր երգերն ու պարեղանակները հաւաքուած եւ ձայնագրուած են երաժշտագէտ-երգահաւաք Պետրոս Ալահայտոյեանի կողմէ։ 1980-ականներէն սկսեալ ան շրջած է տարբեր երկիրներու հայաշատ քաղաքները, հանդիպումներ ունեցած է Ցեղասպանութեան վերապրած հայերու հետ եւ անոնցմէ հաւաքած՝ իրենց հայրենի քաղաքներէն եւ գիւղերէն ժառանգ մնացած երգեր եւ յուշեր։
Այս էջերուն խմբագրութիւնը եւ երգերուն նօթագրութիւնն ու թուայնացումը գործն է Դոկտ. Ծովիկ Մարգարեանի։
25 Նոյեմբեր 1986-ին Պետրոս Ալահայտոյեան կը հանդիպի Վանեցի վերապրողներու զաւակ՝ Տօքթ. Էլիզապէթ Կրէկըրիին, Պոսթըն, Մասաչուսէց։
Տօքթ. Էլիզապէթ կը յայտնէ, թէ իր իսկական մականունը Քաջբերունի եղած է, եւ թէ 1930 թուականի վերջերը, ան փոխած է իր մականունը Քաջբերունիէն Կրէկըրիի, առ ի յիշատակ իր հօր, որուն անունն էր Գրիգոր։
Տօքթ. Էլիզապէթ կը պատմէ, թէ ան իր մօրը երգելը լսելով մեծցած է։ Իսկ իր մայրը՝ Մայիսը (մահացած 1960-ին), Վանի մէջ բարեկեցիկ ընտանիքի մը մէջ ապրած է. ճամբորդներ միշտ իրենց տան առջեւ կանգ առած են պատառ մը հաց խնդրելու համար, եւ ինք հազիւ եօթ-ութ տարեկան աղջնակ մը, անոնց կ՚ըսէ եղեր. «նախ երգ մը երգէ ինծի համար, յետոյ ես քեզի հաց կու տամ»։ Այսպէսով, Մայիս սորված է անհամար երգեր եւ ճանչցուած որպէս Վանի ամէնէն հմուտ երգասացը որ ‘հազար երգ գիտէր‘։
Վանի բերդը (Վան քալեսի) (Աղբիւր՝ Victor Pietschmann, Durch kurdische Berge und armenische Städte, Wien, 1940)։
Տօքթ. Էլիզապէթի հայրը Գրիգոր Քաջբերունին ուսուցիչ էր Վանի մէջ եւ գիտէր հազարաւոր պատմութիւններ։ Փոքրիկներ ամէն գիշեր կը հաւաքուէին Քաջբերունիներուն տունը եւ մեծ հետաքրքրութեամբ մտիկ կ՚ընէին Գրիգորի պատմութիւնները, կարծես կախարդ մը ըլլար ան։ Գրիգոր Քաջբերունի գիրք մըն ալ հեղինակած է։
Էլիզապէթ մօտիկ բարեկամը եղած է վանեցի աշուղ Ենովք Տէր Յակոբեանին (1900-1966), այն տարիներուն ընթացքին երբ երկու ընտանիքները Մասաչուսէց նահանգը կը բնակէին, եւ կարգ մը ուրիշ ընկերներով կը հաւաքուէին եւ Վանի երգեր փոխանակելով գիշերներ կ՚անցընէին։ Այս ընկերներուն մէջ կը գտնուէր երաժիշտ յօրինող Ալան Յովհաննէս, որ կը վայելէր իր ընկերներուն եւ մանաւանդ՝ Էլիզապէթի յարգանքը, նախքան իր միջազգային հռչակ ունենալը. Ալան Յովհաննէս որպէս փոխադարձ յարգանք, Էլիզապէթին նուիրած է իր “Անահիտ” Սինֆոնիան։
Տօքթ. Կրէկըրի եւ Տօքթ. Գեղամ Չոպանեան 1980-ական թուականներուն մշակութային ձայնասփիւռի կայանի մը վրայ կը ներկայացնէին դասական եւ ժողովրդական երգեր. այդ կայանը կը սփռուէր 102.5 FM ալիքի վրայ Friends of Armenian Culture Society ծրագիրի անուան տակ։
1-Ալակէօզ Աչերդ
2-Աղբիւրի Մօտը Կայնած Հայ Աղջիկ
3-Անձրեւն Եկաւ Շաղալէն
4-Անձրեւն Եկաւ Շաղալէն (տարբերակ)
5-Հօ Հօ Լարքին Տօ
6-Չալիկ Մալիկը Չալ Մալալիկը
7-Ջուխտըմ Գինի
8-Վարդն Ի Բացուէ
9-Փրկէ Տիգրան Ափալ Թափալ
10-Քնիր Իմ Բալիկ
11-Վարդ Ցանեցի Փուշ Քաղեցի
12-Կա Ֆուրկա Ֆուրկա Ֆուրկա
13-Մեր Խնձորի Ծառն Էր
14-Լուսնակ Գիշեր
Վանի մէջ հայուհի մը. հատուած ընդհանուր լուսանկարէն (Աղբիւր՝ Մխիթարեան միաբանութիւն, Սուրբ Ղազար, Վենետիկ։ Շնորհակալութիւններ Հայր Վահան ծայրագոյն վարդապետ Օհանեանի)
Ալակէօզ աչերդ կամար ունքերդ
Ալակէօզ աչերդ կամար ունքերդ
Ուզում եմ հեռանալ չթողում սէրըդ
Մայրիկ ջան ջուր ընկնիմ
Քոյրիկ ջան ջուր ընկնիմ
Շէկ տըղի սազին
Արի ա ջան արի ինչ նազ ես անում
Արի ա ջան արի ինչ նազ ես անում
Սարի կաքաւիկը շորոր ես տանում
Մայրիկ ջան ջուր ընկնիմ
Քոյրիկ ջան ջուր ընկնիմ
Շէկ տըղի տարտին։
Ախթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցիի խորանի սփռոցը, 1662 թուակիր (Աղբիւր՝ Մխիթարեան միաբանութիւն, Սուրբ Ղազար, Վենետիկ։ Շնորհակալութիւններ Հայր Վահան ծայրագոյն վարդապետ Օհանեանի)
Աղբիւրի մօտը
Կայնած հայ աղջիկ
Ձեռքըս տաք որ բռնած
Ինքն էր ինքն էր գեղեցիկ
Մայրիկ զարնուեցայ
Սիրում եմ նորա
Մայրիկ զարնուեցայ
Սիրում սիրուն եմ նորա
Գացի արտեր բռնի լոր
Աղջիկ տեսայ եայլի ձոր
Նման էր կարմիր խնձոր
Լորիկ, լորիկ, լորիկ, լորիկ
Նման էր կարմիր խնձոր
Լորիկ, լորիկ, լորիկ, լորիկ
Վան քաղաքէն տեսարան մը (Աղբիւր՝ C.F. Lehmann-Haupt, Armenien Einst und Jetzt, Berlin / Leipzig, 1926)
Անձրեւն եկաւ շաղալէն
Ուռու տերեւ դողալէն
Վայ լէ լէ լէ լէ
Լէ լէ լէ լէ լէ լէ լէ
Հըրէս եկաւ իմ ախպէր
Ալ ձին տակէն խաղալէն
Վայ լէ լէ լէ լէ
Լէ լէ լէ լէ լէ լէ լէ
Վանեցի հայեր (Աղբիւր՝ P. Müller-Simonis, Du Caucase au Golfe Persique, à travers l’Arménie, le Kurdistan et la Mésopotamie, Washington D.C., 1892)
Անձրեւն եկաւ շաղալէն
Ջան գիւլիւմ ջան ջան
Ուռու տերեւ դողալէն
Ջան ծաղիկ ջան ջան
Հըրէս եկաւ իմ ախպէր
Ջան գիւլիւմ ջան ջան
Ալ ձին տակէն խաղալէն
Ջան ծաղիկ ջան ջան
Ջան ծաղիկ ջան ջան
Հաց ունեմ ցանէ պիպահէ
Իմ եարը ջան նունիտիլպէ
Հօ հօ լարքին տօ
Համէմը մաշտարը լարքին տօ
Հօ հօ լարքին տօ
Համէմը մաշտարը լարքին տօ
Հաց ունեմ ցանէ սխտոր
Իմ եարոչ սրտիկը պղտոր
Հօ հօ լարքին տօ
Համէմը մաշտարը լարքին տօ
Վան. հայ աղջիկներ փոխադրող սայլ մը իր կառապանին հետ, լուսանկարուած անյայտ եկեղեցւոյ մը առջեւ։ Բնագիր լուսանկարէն հատուած մը (Աղբիւր՝ Մխիթարեան միաբանութիւն, Սուրբ Ղազար, Վենետիկ։ Շնորհակալութիւններ Հայր Վահան ծայրագոյն վարդապետ Օհանեանի)
Չալիկ մալիկը, չալ Մալալիկը, չալ պըտըտիկը,
Գըրըշտաւորը, թըմփլաճակատը վայ, վայ
Թըռչկան ճուտերը, վա՜յ, վա՜յ
Թըռչկան ճուտերը, վա՜յ, վա՜յ
Հայ կիներ լուսանկարուած Վանի շրջանի Ալեուր (կամ Ալուր) գիւղին մէջ, որ կը գտնուէր Կտուց կղզիին դիմաց (Աղբիւր՝ Մխիթարեան միաբանութիւն, Սուրբ Ղազար, Վենետիկ։ Շնորհակալութիւններ Հայր Վահան ծայրագոյն վարդապետ Օհանեանի)
Ջուխտըմ գինի պինոբա
Լէ լէ լէ լէ լէ լէ լէ լէ գդէ մարօնի
Ես մի խորոտ եար ունիմ
Լէ լէ լէ լէ լէ լէ լէ լէ գդէ մարօնի
Եարոչ եօթ ախպէր ունիմ
Լէ լէ լէ լէ լէ լէ լէ լէ գդէ մարօնի
Լիմի Սուրբ Գէորգ վանքի գանձերէն (Աղբիւր՝ Մխիթարեան միաբանութիւն, Սուրբ Ղազար, Վենետիկ։ Շնորհակալութիւններ Հայր Վահան ծայրագոյն վարդապետ Օհանեանի)։
Վարդն ի բացուէ
Վանայ քեաղքի էգեստար
Վարդն ի բացուէ
Վանայ քեաղքի էգեստար
Աստուած սիրես
Մէկ օրոխկի տեու ձիկ տար
Աստուած սիրես
Մէկ օրոխկի տեու ձիկ տար
Քեա մազերով
Քեա խորոտիկ տեու վի՞րն ես
Քեա մազերով
Քեա խորոտիկ տեու վի՞րն ես
Աստուած գիտի
Ալամ գիտի տեու իմն ես
Աստուած գիտի
Ալամ գիտի տեու իմն ես
Վանի շրջանին մէջ հունձքի ժամանակ (Աղբիւր՝ Մխիթարեան միաբանութիւն, Սուրբ Ղազար, Վենետիկ։ Շնորհակալութիւններ Հայր Վահան ծայրագոյն վարդապետ Օհանեանի)։
Փրկէ Տիգրան ափալ թափալ
Խան իման ջան իման
Գնաց հասաւ խաչի փողան (փողոց)….
Խան իման ջան իման
Հարաւ պաճի Գեւոն գտաւ
Խան իման ջան իման
Բարի լոյս քեզ Գէորգ ախպէր
Խանիման ջանիման
Աստծույ բարի Տիգրան ախպէր
…
Հայ գիւղացիներ Վանի մէջ հողամշակութեան պահուն։ Խորքին կ՚երեւի Վանի բերդը (Աղբիւր՝ Միշէլ Փապուճեանի հաւաքածոյ, Փարիզ)։
Քնիր իմ բալիկ
Օրօր էլ արա
Դու լաց մի լինիր
Ես շատ եմ լացէ
Կոյր կռունկները
Եկան անց կացան
Դու լաց մի լինիր
Ես շատ եմ լացէ
Մէկ սիրտ ենք հէյ հէյ անճիկեր
Արի մեր դուռ ներս մտիր
Ես հիւանդ եմ քո տէրտովդ
Եկ սիրովդ ճար գտիր
Վարդ ցանեցի փուշ քաղեցի
Եար փնտռեցի եար չի գտայ
Ախ եռալու եմ ախ եռալու եմ
Աչքս մնաց վայ քո ճամբիդ
Արի տեսնեմ երազում
Նորէն տեսնեմ ջինար բոյըդ
Չ՛ելնի մեռնեմ մուրազով
Վարդ ցանեցի փուշ քաղեցի
Եար փնտռեցի եար չի գտայ
Ախ եռալու եմ ախ եռալու եմ
Վան քաղաքէն ընդհանուր տեսարան մը (Աղբիւր՝ Victor Pietschmann, Durch kurdische Berge und armenische Städte, Wien, 1940)
Կա ֆուրկա ֆուրկա ֆուրկա
Էս օր մեր տուն խարսնիս կայ
Կա ֆուրկա ֆուրկա ֆուրկա
Էս օր մեր տուն խարսնիս կայ
Խարսնիս կ՛անենք տեղ չի կայ
Կոլոտ փեսին բեղ չի կայ
Խարսնիս կ՛անենք տեղ չի կայ
Կոլոտ փեսին բեղ չի կայ
Լուսանկարը Վանի շրջանէն է, բայց այլ տեղեկութիւններ չունինք անոր մասին (Աղբիւր՝ Մխիթարեան միաբանութիւն, Սուրբ Ղազար, Վենետիկ։ Շնորհակալութիւններ Հայր Վահան ծայրագոյն վարդապետ Օհանեանի)
Մեր խնձորի ծառն էր
Ձեր խնձորի ծառն էր
Խնձոր ձգեմ առնես
Դուն իմ անուշ եարն ես
Առ չուն կուրայ տուր եարոյիս
Խնձոր ձգեմ տար եարոյին
Վայ տիլիմ տիլիմ տիլիմ
Վան, Մկրտիչեան/Տիլոտեան ընտանիքը։ Ձախէն աջ՝ անծանօթ ինքնութեամբ, Խուշուշ (Մկրտիչի եւ Մաքրուհիի դուստրը), Մաքրուհի, Գուրգէն (Մկրտիչի եւ Մաքրուհիի որդին) (Աղբիւր՝ Մկրտիչ Մկրտիչեանի հաւաքածոյ, Թօրօնթօ)։
