Merkez Türkiye Koleji (Antep Koleji), 1901 civarı mezunları ve öğretmenleri.

Kamburyan Arşivi - Paris, Fransa

Fotoğraf ve hatıra nesneleri bakımından zengin olan bu arşiv, Topalyan ailesine ait. Topalyanlar, aslen Maraş kökenli ancak daha sonra Antep’e göç etmişler ve Soykırım’dan sonra ailenin hayatta kalan üyeleri Halep’e yerleşmişler. Aile buradan Beyrut, Kahire, paris, Santo Paolo vb yerlere dağılmış. Hatıra nesnelerinin bir kısmı Sölöz (Bursa Vilayeti) yöresinden ve Horop (Hripsime) Kamburyan’a (bekârlık soyadı Yakupyan) ait.



Bu nesneleri, elimize ulaştıran Ani Kamburyan’ın (Paris) annesi Lusin, Topaln ailesinin üyelerindendir. Bu ailenin geçmişi hakkında bize bilgiler veren de yine Ani oldu. Lusin’in kaynanası (Ani’nin babaannesi) Horop (Hripsime) Kamburyan (bekârlık soyadı Yakupyan) ise Sölöz doğumludur.

Ailenin büyüklerinden Hovhannes Efendi Topalyan (1853-1932), Maraş’ta yaşarmış ve şehrin mahkeme heyeti üyesiymiş. Bir toprak meselesinde aldığı karar şehrin tanınmış ailelerinden Bayazidzadelerin alehine sonuçlanır. Bu durum şehirde düşmanlar edinmesine sebep olur ve 1895’te ailesiyle birlikte Maraş’ı terk edip Antep’e yerleşmek zoruda kalır. Burada şehrin resmi tütün idaresinin (Régie des tabacs/reji idaresi) avukatlığı görevini üstlenir.



Hovhannes Topalyan’ın ilk evliliğinden Diran, Vosgiyan ve Yerçanig isimli üç evladı vardır. Karısının (Margarit Bilezikcıyan) vefatından sonra Santukhd (Sanem) Keşişyan’la evlenir ve Püzant, Khosrov, Lusin, Nubar ve Hampartzum isimlerinde 5 evlatları olur.

Antep Yılları

Topalyanların Antep’teki yaşamlarına dair pek bir bilgi yok. Hovhannes ve Santukhd’un çocuklarının burada okula gittiklerini biliyoruz. Püzant (1902-1970) buradaki Nersesyan Okulu’na gitmiştir. Vosgiyan Topalyan, Merkez Türkiye Koleji’nden (Antep Koleji) mezun olmuştur.

Soykırım yıllarında Topalyan ailesi de Antep’teki Ermenilerin tamamı gibi tehcir edilir ve Halep’e gönderilir. Topalyanlar içinde Vosgiyan Erzincan’da öldürülür ancak akrabaları Halep’e ulaşmayı başarırlar ve savaş bitene kadar burada kalırlar.

Ateşkesten sonra, tehcirde hayatta kalanların Kilikya’ya dönmelerine izin verilince Topalyanlar da Antep’e döner ve 1922’ye kadar burada kalırlar. Bu sırada Püzant Topalyan, eğitiminde Antep Koleji’nde devam eder. Püzant, arkadaşları Avedis Der Sahagyan ve Antranig Bülbülyan’la (daha sonra Peder Karekin) birlikte “Dzağig” [çiçek] isimli ışık baskısı bir dergi yayınlar ancak dergi sadece üç sayı çıkar. Aynı zamanda kırtasiye malzemeleri sattığı küçük bir dükkân da işletir.

Hovhannes ve Santukhd (bekârlık soyadı Keşişyan) Topalyan’ın Antep’te çekilmiş bir fotoğrafı.

Vosgiyan Topalyan, Hovhannes’in ilk evliliğinden olan oğludur. Vosgiyan, 1878 Maraş doğumludur. Maraş katliamında hayatta kalmayı başardıktan sonra Topalyan ailesi 1895’te Antep’e taşınır. Vosgiyan Antep Kolejinde eğitim görür ve 1898'de mezun olur. Daha sonra Beyrut'taki Amerikan Üniversitesi’nde tıp eğitimi alır ve 1905’te mezun olur. Şamiram Pirinçyan'la evlenir ve üç çocukları olur: Eftimya, Veronika ve Garabed. Daha sonra Diyarbakır’a yerleşir ve kendi muayenehanesini açarak cerrahlık yapmaya başlar. Türkiye'de
röntgen makinesi bulunan ilk klinik onunkidir (İngiltere'de tıbbi radyolog eğitimi almıştır). İngiltere elçiliği için tercümanlık görevini de üstlenir. Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusunda askere alınır ve askeri hekim olarak yüzbaşı rütbesiyle Erzincan’daki Aziziye Hastanasi'ne gönderilir.Haziran 1915’te Türk askerler tarafından diğer Ermeni doktorlarla birlikte Erzincan'da öldürülür. Şamiram, Veronika ve Garabed tehcir sırasında infaz edilirler. Vosgiyan'ın büyük kızı Eftimya ailenin hayatta kalan tek üyesidir. Her iki fotoğraf da Vosgiyan Topalyan’a aittir. Soldaki fotoğrafta Osmanlı ordusu üniformasıyla görülmektedir.

Bu fotoğraf, Antep’teki Surp Asdvadzadzin Ermeni kilisesinin bir tıpkıbasımıdır. Levon Bastacıyan tarafından 1927’de Halep’te gerçekleştirilmiştir. O tarihte Antep’ten tehcir edilip Halep’e yerleşmiş çok sayıda Ermeni bulunmaktaydı.

Parantez içindeki tarihler mezunların mezuniyet yılları. Tarih belirtilmeyen kişilerin, Merkez Türkiye Koleji mezunu olmadıkları anlaşılmakta.

Ön sıra, oturanlar, soldan sağa: Levon S. Sivaslıyan (1901), Garadeb H. Khalfeyan/Halifeyan? (1901), Nazaret S. Barsumyan (1901), Harutyun Der Boğosyan (1901), Dacad D. Dakesyan (1901), Corci (George) Poladyan (1901), Harutyun Zernikyan (1900), Senekerim Nizibliyan (1899), Yakub G. Muradyan (1901) ve Yesayi Hallaccıyan (1901).

İkinci sıra, oturanlar, soldan sağa: Hagop Ğazaryan (1899), Apraham Harutyunyan (1899), Circis (George) Şemmas (1899), Mihran Nazaretyan (1899), Yusuf Nizibliyan (1899), Apraham Saraydaryan (1899), Vahan Güldalyan (1899), Yeğya Demirciyan (1900), Asadur Cinişyan (1900), Harutyun Bercikliyan (1900) ve Garabed Muğamyan (1900).

Üçüncü sıra, oturanlar, soldan sağa: Prof. Nışan S. Balyozyan (1892), Bay Harutyun Muradyan (1893), Zakarya Bedrosyan (1894), Yeğya Kasuni, Istepan A. Tovmasyan (1897), Setrak (Varjabedyan) Vazhadebyan (1895), Hagop (Kalemkâryan) Kalemciyan (1896), Hovhannes Muşeğ Hadidyan (1896), Dikran Poladyan (1896), Bay Yakub Der Krikoryan (1897), Vosgan Topalyan (1898) [papyonlu, hafifçe yan oturuyor, yakaları biraz dik görünen], Vartan Yeranyan (1898) ve Murad Adonyan (1898).

Dördüncü sıra, ayaktakiler, soldan sağa: ayakta duran 15 kişi içinde sadece 3 kişinin kimliği tespit edilebildi: soldan birinci Prof. Zenop A. Bezciyan (1880), sağdan birinci Prof. Sarkis Levonyan (Maraş İlahiyat Okulu) ve sağdan ikinci de Prof. Hovhannes K. Krikoryan (Maraş İlahiyat Okulu). Ayrıca dördüncü sırada ayakta duran dokuz kişinin de sadece isim listesini bilmekteyiz: Movses Aşçıyan (1887), Kirkor Kürkyaşyan (1889), Levon Soğovmeyan (1889), Harutyun Hagop Khalfeyan/Halifeyan? (1890), Nazaret Heğinyan (1890), Garabed Harutyunyan (1890), Nerses Bağdoyan (1891) ve Yakub Daşo (1891).

Arka sıra, ayaktakiler, soldan sağa: Hovhannes Cemelyan (1880), Aram Asadur Altunyan (1881), Bağdasar Barsumyan (1881), Prof. Aleksan Bezciyan (Bebek İlahiyat Okulu), Müdür Papaz Americus Fuller, Prof. Manaseh G. Papazyan (1882), Kalusd Nacaryan (1882 ve 1888- Tıp bölümü), Hovsep K. Bezciyan (1882), Manug Mısıryan (1882), Krikor Karayan, Nerses Levonyan (1882), Isdepan Hovhannesyan (1882), Hampartzum Aşçıyan (1884) ve Sarkis Hagopyan (1884).

Bu gümüş dua kutusu (4,5 cm uzunluğunda), Ani Kamburyan’ın babaannesi Horop (Hrpsime) Kamburyan’a (bekârlık soyadı Yakupyan) ait. Aile için çok büyük manevi bir değeri olmalı. Muhtemelen bu kutucuğu üzerlerinde taşımakta veya yastık altında saklamaktaydılar. Üzerinde altı aziz ismi kazılıdır. İlk iki isim okunaksızdır, diğer azizlerin isimleri: Hovhan Vosgeperan, Havari Bedros, Havari Boğos, Kevork Zoravar.

Dua kutusu Sölöz (Bursa Vilayeti) yöresinden ve günümüzde Paris’te Ani Kamburyan’ın yanında bulunmaktadır.

Bu üç örtü, Lusin Topalyan’a (Kamburyan) ait. Örtüler ailenin yanında Halep’e götürülmüş ve günümüzde Paris’te, Lusin Topalyan’ın (Kamburyan) kızı Ani Kamburyan’ın yanında bulunmaktadır.

 Bu gümüş dua kutusu Ani Kamburyan’ın babaannesi Horop (Hripsime) Kamburyan’a (bekârlık soyadı Yakupyan) ait. Dua kutus Sölöz (Bursa Vilayeti) yöresinden ve günümüzde Paris’te, Ani Kaburyan’ın yanında bulunmaktadır.

Bu hamam takunyaları (nalın) Lusin Toplanyan’a (Kamburyan) ait. Takunyalar, aileyle birlikte Antep’ten Halep’e götürülmüş ve günümüzde Paris’te muhafaza edilmektedir.

Bu gümüş bilezik Ani Kamburyan’ın babaannesi Horop (Hripsime) Kamburyan’a (bekârlık soyadı Yakupyan) ait. Bilezik Sölöz (Bursa) yöresinden ve günümüzde Paris’te bulunmaktadır.

Soykırım-sonrası Yıllar: Halep

Soykırım’dan sonra Topalyan ailesi –daha doğrusu hayatta kalanlar- için Halep’te yeni bir yaşam başlar. Antepliler, Osmanlı İmparatorluğu’nun çeşitli yerlerinden bu şehre gelen Ermeni göçmenler arasında çoğunluğu oluşturmaktadır. Dolayısıyla Topalyan ailesinin sınıf arkadaşlarının, meslektaşlarının de kendileri gibi Antepli olması şaşırtıcı değildir.

Püzant Topalyan, Halep’e yerleştikten sonra “Jozef Acem” matbaasında çalışmaya başlar. Belli bir deneyim elde ettikten sonra, küük bir matbaa makinesi satın alır ve Antepli arkadaşı Avedis Der Sahagyan’la birlikte ufak bir matbaa açarlar. O yıllarda, “Suriyagan mamul” [Suriye basını] isimli gazetede tipograf olarak çalışır. Arkadaşlarıyla birlikte “Meğu” [arı] isimli ışık baskısı bir gazete yayınlar; 1923 ile 1925 arasında 7 sayı yayınlayabilirler.

1925’te, Püzant ve kardeşi Hampartzum “Araks” matbaasını kurarlar. Burada Ermenice, İngilizce ve Ermenice harfli Türkçe ve Fransızca sayısız kitap, dergi ve salname basılır. 1926’da Püzant, editörlüğünü Halep Dini Önderis Başpiskopos Ardavazt Sürmeyan’ın üstlendiği “Datev” salnamesinin müdürü olur.

1) Nazenig, Diran Topalyan’ın karısı, fotoğraf 1927’de Halep’te çekilmiş.
2) Khosrov Topalyan, fotoğraf 1921’de Halep’te çekilmiş. Foroğrafçı: Luxe.

Diran Topalyan, Halep. Hovhannes Topalyan’ın ilk evliliğinden olan oğludur. Daha sonra ailesiyle birlikte Mısır’a gider.

Yerçanig Topalyan’ın ailesi, Halep. Ayaktakiler, soldan sağa: Yerçanig, Mari (Yerçanig’in karısı), Olga (kızları). Oturanlar, soldan sağa: Emil, Emili (ileride Rahibe Janın), Ogusta.

Halep’teki karma Ermeni okulunun (daha sonra Milli Azkayin Okulu adını alır), mezunları, müdirelerinin etrafını çevrelemiş. 1923-1924 eğitim yılı sonunda diplomalarını alırken. Üzerine geçirilmiş kurdelelerde Ermenice “gelişmek ve hizmet etmek” yazıyor. Fotoğrafçı: Derunyan.

İlk sıra, oturanlar, soldan sağa: Lusin Ekmekciyan, Alis Davoyan, Anahid Ülübeyan, Hıranuş Tahtacıyan (daha sonra Benliyan, müdür), Anahid Aleksanyan, Azniv Vosgeriçyan, Valantin Rakıcıyan, kimliği bilinmiyor.

İkinci sıra, soldan sağa: Mariam Tavukçuyan, Zabel Muratyan, Asdğig Tüfenkçiyan, Azniv Şimşiryan, Nıver Yusufyan, (kimliği bilinmiyor), Arşaluys Çakmakçıyan, Makruhi Abacıyan, Meline Bayramyan.

Üçüncü sıra (en arka sıra), soldan sağa: Vartiter Pieryan, Mari Panosyan, Lusin Topalyan, (kimliği bilinmiyor), Araksi Babigyan, Verjin Bayramyan, Diruhi Körhacıyan, (kimliği bilinmiyor), Azniv Andelyan.

Halepli Ermeni kızların toplu bir fotoğrafı. Muhtemelen hepsi de aynı okulun öğrencileri. Ortadaki sıra, soldan ikinci Azniv Andelyan, dördüncü Lusin Topalyan, aynı sırada sağdan birinci Alis Davoyan.

1) Khosrov Transméditerranée gemisinde İstanbul’da seyahat ederken. Fotoğraf, büyük olasılıkla 1920’lerde çekilmiş olmalı. Khosrov, oturanların 2. sırasında sağdan 2. kişi (sağında küçük bir çocuk duruyor). Topalyan ailesinden Fransa’ya ilk yerleşeni Khosrov olduğunu bilmekteyiz. Khosrov, muhtemelen İstanbul’dan sonra yolculuğuna Fransa’ya doğru devem etmiştir.

2) Bu fotoğraf, Nubar Topalyan’ın arşivinden çıkmıştır. Açıklama olarak yazdığı Khiyam, muhtemelen Halep yakınlarında bir yerdir. Fotoğrafın 29 Eylül 1928 tarihinde çekilmiş. Fotoğraftakiler, Fransız ordusu askerleri, yerli Araplar ve başkalarıdır.

Halep, 15 Şubat 1925.
Ayaktakiler, soldan sağa: Hagop Davoyan, Sisag Manuşagyan, Yeprem Apoşyan, Avedis Der Sahagyan, Hagop Misiryan. Oturanlar, soldan sağa: Antranik Bülbülyan (Peder Karekin), Movses Merakhanyan, Hagop Merakhanyan, Minas Topbaşyan.

Halep, 1925.
Ayaktakiler, soldan sağa: Hagop Nalbantyan, 4. kişi Sisag Manuşyan. Oturanlar, soldan sağa: Püzant Toplyan, Peder Karekin, Hagop Misiryan.

1) Fotoğraf Halep’te veya Antep’te çekilmiş olabilir. Ayaktakiler, soldan sağa: Lusin Topalyan, Alis Davoyan. Oturanlardan en sağdaki kadın Azniv Andelyan.
2) Halep, 1925 civarı. Soldan sağa: Lusin Topalyan, (kimliği bilinmiyor), Alis Davoyan, Azniv Andelyan.
3) Halep, 1924 civarı. Sağda oturan Lusin Topalyan, onun solundaki Azniv Andelyan, Lusin’in sağındaki de Alis Davoyan. Diğer kişilerin kimlikleri bilinmiyor.
4) Halep, 1924 civarı. En sağdaki Lusin Topalyan. Diğerlerinin kimlikleri bilinmiyor.
5) Halep, 1925 civarı. Solda Lusin Topalyan, ortadakinin kimliği bilinmiyor, sağda Azniv Andelyan.
6) Halep, 1925 civarı. Soldakinin kimliği bilinmiyor, ortadaki Azniv Andelyan, sağdaki ise Lusin Topalyan.

1) Halep, Emil Topalyan, Yerçanig ve Mari Topalyan’ın oğulları.
2) Halep, Ogusta Topalyan, Yerçanig ve Mari Topalyan’ın kızları.

Halep, 1930 civarı. Ayakta, siyah kıyafetli kadın Lusin Topalyan.

Yeni Ahit,  Y. Mateosyan Matbaası, İstanbul, 1923.
Bu kitap, 10 Eylül 1923'te, Halep'te, Lusine Topalyan'a 13 yaşındayken hediye edilmiş.

Kahire

Buraya Diran Topalyan’ın ailesi yerleşir. Diran, Hovhannes Topalyan’ın oğludur. Antep’ten tehcir edildikten sonra belli bir süre Halep’te yaşarlar, ardından Kahire’ye taşınırlar. Diran, Nazenig’le evlidir ve Zabel, Keğam, Keğanuş ve Garabed isimlerinde dört çocukları vardır.

1) Keğam ve Zabel Topalyan.
2) Soldan sağa: Zabel, Garabed (ayakta) ve Keğanuş. Kahire.
3) Garabed Topalyan. Fotoğraf: Photo Ramses, Kahire.
4) Zabel (bekârlık soyadı Topalyan) ve kocası Hovhannes Boyacıyan, Kahire.
5) Zabel (bekârlık soyadı Topalyan) ve Hovhannes Boyacıyan, yeni doğmuş bebekleri Vahe’yle.
6) Vahe Boyacıyan, Zabel ve Hovhannes’in oğlu. Fotoğraf: Photo Ramses, Kahire.

1) Giragos Tumayan, Keğanuş Topalyan’ın kocası, fotoğraf Kahire’de çekilmiş.
2) Keğanuş (bekârlık soyadı Topalyan) ve kocası Giragos Tumayan. Fotoğraf: Photo Ramses, Kahire.

Keğanuş Topalyan ve Giragos Tumayan’ın evlilik fotoğrafı, 1928, Kahire.

1) Diran Topalyan’ın (fotoğrafın ortasındaki fesli) ailesi, Kahire.
2) Topalyan, mercanyan ve Tumayan ailelerinin toplu fotoğrafı, Kahire, 1947.

Beyrut

Beyrut’a, ailesiyle birlikte Vosgiyan Topalyan’ın kızı Eftimya yerleşmiştir. O, Garabed Mercanyan ile evlidir.

Mercan ailesi, Beyrut. Soldan sağa: Eviyene, Eftimya (bekârlık soyadı Topalyan), Knar, Garabed, Hasmig.

1) Beyrut, Eftimya (bekârlık soyadı Topalyan) ile Garabed Mercanyan’ın evlilik fotoğrafı. Fotoğrafçı: Abel.
2) Garabed Mercanyan.
3) Soldan sağa: Eftimya (bekârlık soyadı Topalyan), Knar ve Garabed Mercanyan.

Paris

Kardeşleri Püzant ve Hampartzum, Halep’ten ayrılıp yanına geldiklerinde, Khosrov Topalyan çoktan Paris’e yerleşmişti. Üç kardeş, 1930’da Paris’te “Araks” matbaasını kurarlar; burasu ilerleyen yıllarda Paris’teki Ermeni aydınlarının buluştuğu önemli bir mekân haline gelir. Paris’te, Püzant’ın da dahil olduğu “Menk” yazın grubunun aynı isimli dergileri 1931’de, “Araks Matbaası”nda basılır.

1932’de, Hovhannes ve Santukhd Topalyan Halep’te çoktan vefat etmişlerdir. Evlatları Nubar da aynı şehirde boğularak can vermişti. Lusin Topalyan da Halep’ten ayrılır ve Paris’e yerleşir.

Matbaacılık faaliyetleri dışında, Püzant Paris’te şiir kitapları yayınlar, “Antasdan” edebiyat-sanat dergisinin editörlüğünü yapar. Aynı zamanda ressamdır.

Paris, ayaktakiler, soldan sağa: Keğam Keresteciyan, Nubar Arabyan, Püzant Topalyan. Oturanlar, soldan sağa: Kurken Alemşah, Hrant Alyanak, Filip Ağazaryan. Fotoğraf: Photo Phébus.

1935 Paris'de, Phébus stüdyosunda buluşma (23, Bonne Nouvelle). Piyanoda, besteci Kourken Alemshah. Soldan sağa, Noubar Arabyan, ressam Hrant Alyanak, Hagop Semerçiyan (Phébus), Filip Ağazaryan, şair Püzant Topalyan ve Keğam Keresteçiyan.

1) ve 2) Paris, 1934. Yervan Andelyan’ın Birleşik Devletler’e gidişinden önce. Soldan sağa, 2. Lusin Topalyan, 3. Alis Davoyan, ortadaki kadın Azniv Andelyan, en sağdaki Hampartzum Topalyan.

1) Paris, soldan sağa: Toros Kamburyan, Ani Kamburyan, Hripsime Kamburyan. Ani ve Toros, Lusin Kamburyan’ın (bekârlık soyadı Topalyan) çocukları. Hripsime, Lusin’in kaynanası, Sölöz doğumlu.

2) Paris, 1944. Soldan sağa: Lusin (bekârlık soyadı Topalyan), Toros ve Ğazaros Kamburyan (Lusin’in kocası).

Paris, 1937. Lusin (bekârlık soyadı Topalyan) ve Ğazaros Kamburyan’ın evlilik fotoğrafı.

Paris, 1949. Hampartzum Topalyan ve Anjel Urcanyan’ın düğünü.

Hampartzum Topalyan ve Anjel Urcanyan’ın düğün fotoğrafı, Paris, 1949. Ön sırada ayakta duran çocuklar, soldan sağa: Janin Urcanyan (Anjel’İn kız kardeşi), Ani Kamburyan, Toros Kamburyan.

Paris, soldan sağa: Victor Gardon (Vahram Gakavyan) ve Püzant Topalyan; fotoğraf Püzant’ın resim sergilerinden biri sırasında çekilmiş.

1) Paris, 1933. “Araks” matbaası. Sağdaki Püzant Topalyan.
2) Paris, “Araks” matbaasında. Soldan sağa: Hampartzum Topalyan, Garbis ve Toros Kamburyan.

1), 2), 3) Hampartzum Topalyan, Paris’te “Araks” matbaasında çalışırken.

Püzant Topalyan ve Sona Markaryan’ın düğünü, Paris, 26 Nisan 1948.

1) Soldan sağa: Hovhannes Boyacıyan, Khosrov Topalyan ve Püzant Topalyan.
2) Paris 1930. Püzant (solda) ve Khosrov (sağda) Topalyan kardeşler.
3) Ayakta, soldan sağa: Vahe Vahyan, Yervant Amaduni. Oturanlar, soldan sağa: Püzant Topalyan, Zareh Vorpuni.
4) “Araks” matbaası. Toros Kamburyan (Lusin Topalyan’ın oğlu) çalışırken. 
5) “Araks” matbaası. Soldan sapa: Hampartzum Topalyan, Dev, Garbis, Toros Kamburyan.
6) Püzant Topalyan resim yaparken.
7) Paris, 1968 civarı. Soldan sağa: Richard Jerenyan, Vahram Mavyan, Püzant Topalyan.
8) “Araks” matbaası. Solda Püzant Topalyan, sağda Arşak Çobanyan.
9) Paris, 1959. Soldan sağa: Vartan Gomigyan, Püzant Topalyan, Hrant Paluyan.

Kurken Alemşah’ın şefliğini yaptığı “Kilikya” korosu, Venedik, 1936. İkinci sıra, soldan 3. kişi Lusin Topalyan.