<meta charset="UTF-8" />Seyisyan Ailesi Yerzınga/Erzincan’ın ileri gelen ailelerinden biri idi. Şehirde bir yazma atölyesi bulunan Hacı Hagop Seyisyan ailenin bilinen atalarından biri. Okumayı seven bir kişi idi. Ermenice dışında, Türkçe, Farsça, Arapça ve İngilizce de bilirdi. 1854-1856 yıllarında, Osmanlı ordusunda gönüllü olarak Kırım Savaşı’na katılır. Savaş, Osmanlı İmparatorluğu ve Çarlık Rusyası’nı, İngiltere de dahil olmak üzere bu iki ülkenin müttefiklerini karşı karşıya getirmişti. Hacı Hagop İngilizceyi Kırım’da İngiliz askerleri ile işbirliği yaparak öğrenir. Hacı Hagop’un ünlü Sivastapol Savaşı’na katıldığı da rivayet edilir.
Hacı Hagop Kudüs’ü ziyaret etmiş olduğu için adının önünce Hacı ünvanını almıştır. Hacı Hagop ve eşi Mari (Kazancıyan) iki kız ve dört erkek evlat sahibiydiler. Kızlarının isimleri Sırpuhi (ilerde Kürkçüyan) ve Şoğagat (ilerde Terziyan), oğullarının isimleri ise Boğos, Khaçig, Norayr ve Hovhannes idi. Kızlardan Sırpuhi Garabed Kürkçüyan ile evlenir ve 1903’te Erzincan’dan ayrılıp İstanbul’a yerleşir. Şoğagat ise Hovsep Terziyan ile evlenir ve 1895 yılında ABD’ye göç eder. Hacı Hagop 1913’de Erzincan’da vefat eder.
Hacı Hagop Seyisyan’ın oğullarından Khaçik 1874’de Erzincan/Yerzınga’da doğdu. Eğitimini Erzincan’da bulunan Sosyal (Ingeragan) Okulu’nda alır. 1881-1882 öğrenim yılında Hınçak Partisi ileri gelenlerinden Jirayr Boyacıyan öğretmeni olmuştu. Ermenice, Türkçe, Fransızca, ilerde ise İngilizce ve Rusça dillerine hakimdi. 1890’lı yılların ikinci yarısında Dersimli Keri’nin (Rupen Şişmanyan) Sebuh Dağı eteklerinde faaliyet gösteren Taşnag Partili fedayi ekibine katılır. Başlıca sığınakları Lusavoriç Manastırı ve çevresindeki ormanlık bölge idi. Khaçig bu ekip içinde Bartev adını kullanıyordu. Daha sonraları bu ismi soyismine ekleyecekti. Birkaç sene sonra Khaçig yeraltı faaliyetlerine son verir ve Yerzınga/Erzincan’da eğitim çalışmalarının gelişimi için çalışmaya başlar.
Babası gibi, Khaçig de okumayı çok seven biriydi. İstanbul’daki Fransızca gazetelere aboneydi, aynı zamanda pedagojik ve mesleklere dair kitaplar adresine gelirdi. O günlerde Khaçig Erzincan/Yerzınga’da bir halk kitaplığı tesis etme girişiminde bulunur. Erzincan Ruhani Önderlik binasının geniş odalarından biri bu amacın gerçekleşmesine tahsis edilir. Arkadaşlarla her yerden kitap toplar ve yeni açılan kitaplığa yerleştirirler. Bu odada akşamları farklı konularda, özellikle pedagoji hakkında konuşmalar yapılıyordu. 1908’den sonra kitaplık özel bir binaya taşınır, yeni kitaplar satın alınır ve koleksiyon zenginleşir. Kitaplıkta tiyatro temsilleri de sahneleniyordu.
1903’te Taşnagtsutyun partisi aktivisti olarak Khaçig Ayntap’a gider ve 1904 yılına kadar orada kalır. Taşnagtsutyun kurucularından olan Simon Zavaryan ve Hanasor muharebesi kumandanı Hanasor Vartan (Sarkis Mehrabyan) da aşağı yukarı aynı zamanlarda Ayntap’daydı ve Khaçig onlarla işbirliği içinde olmuştur. 1905 yılında Khaçig Beyrut’a gider ve Fransız Üniversitesi’nde tıp eğitimi alır. 1909’da tıp diplomasını alır ve Erzincan’a döner. Haziran 1910 tarihine kadar Erzincan’da doktor olarak hizmet verir. Daha sonra Erzurum/Garin’e geçer ve orada da 1912 yılına kadar doktor olarak hizmet verir. O yıllarda Erzurum’da doğan ve Sanasaryan Okulu mezunlarından olan Ağavni Ayvazyan (1885-1973) ile evlenir. Khaçig Erzurum’da Eğitim Komisyonu başkanlığını yürütür. 1913-1914 yıllarında devlet doktoru olarak Mamahatun’da (şimdi Tercan) yaşar ve çalışır. Ağavni ise öğretmen olarak çalışmış ve tiyatro temsillerinde roller üstlenmiştir.
Ağavni ve Khaçig üç evlat sahibi olmuştur: Mari (ilerde Vahramyan,1914-1999), Arsen (1916-1936), Zarmig (1917-1998). 1936 tarihinde Arsen Mimarlık öğrencisi olarak Tiflis’te bulunduğunda, bir suikaste kurban gider. Mari ilerde İngilizce uzmanı, Zarmig ise doktor-hematolog olacaktır. Seyisyan ailesi hakkında bu bilgileri bize aktaran Zarmig’in kızı olan Tıvina Bartev’dir.
I. Dünya Savaşı başladığında, Khaçig Seyisyan genel seferberlik şartlarında askere yazılır ve Osmanlı ordusunun Erzincan/Yerzınga bölüğünde doktor olarak hizmet vermeye başlar. Savaş sırasında bölük Erzurum’a taşınır, Khaçig de Haziran 1915 tarihinde Aşkale sahra asker hastanesine gönderilir. Seyisyan ailesi de Erzincan’dan tehcir edilenler arasındadır. Khaçig’in annesi Mari, kambur ve engelli kardeşi Boğos, Khaçig’in diğer iki kardeşi Norayr ve Hovhannes tüm aile fertleri ile beraber sürgün yollarında katledilir. Seyisyan ailiesinin yakın ve uzak akrabaları da katletilir. Sadece Khaçig’in eşi Ağavni, kızı Mari (diğer çocukları henüz doğmamıştı), Ağavni’nin Yerzınga/Erzincan’a yerleşen annesi katliamdan kurtulur. Ovadan şehre dönmeyi başarırlar ve terkedilmiş bir eve sığınırlar. Ağavni’nin Zaruhi adında bir kız kardeşi vardı. Zaruhi Erzincanlı Torosyan ailesinden bir Ermeni ile evlenmiş ve Ağavni gibi Erzincan’da yaşıyordu. Zaruhi ve iki kızı da Soykırım yıllarında kaybolur. Pepron adında Erzurum’da yaşayan bir başka kız kardeş Soykırım’dan kurtulmayı başarır. Ağavni ve Pepron birbirlerini yıllar sonra Ermenistan’da bulurlar.
Temmuz 1915 tarihinde Khaçig askeri hekim görevinden azledilir ve kendisine tehcir emri iletilir. Erzincan’a dönmesi ve ailesi ile beraber sürgün yollarına düşmesi gerekmektedir. Fakat şansı yaver gider. Hekim olarak hizmet etmesi için şehirde alıkonulan ender Ermeni doktorlardan biri olur. Diğerleri hepsi tehcir edilir ve katledilir.
I. Dünya Savaşı’ndan sonra Seyisyan ailesi Kafkasya’ya göç eder. Önceleri Tiflis, daha sonra ise Viadikafkas’a, 1920 yılının sonlarında ise Yerevan’a yerleşir. Khaçig Erzincan/Yerzınga temsilcisi olarak Mayıs 1917 tarihinde Yerevan’da toplanan Batı Ermenileri Kongresi’ne katılır.
Khaçig Ermenistan’da hekim olarak çalışmaya başlar. Kendi döneminde ve kendisinin de katılımı ile Yerevan’da ilk klinik açılır ve kendisi de bu kliniğin başhekimi olur. Bu günlerde eşi Ağavni de Ermeni yetimlerin eğitimi ile meşguldü. Khaçig’in Aleksandrapol’de (günümüzde Gümrü) Amerikan Near East Relief’e (NER) ait yetimhanelerde hekim olarak görev yaptığı 1923 yılının son aylarından 1927 yazına kadar, Ağavni de aynı kurumda öğretmenlik yapmaktaydı. Ağavni’nin girişimi ile Yerevan’da bir anaokulu açılır, Ağavni de buranın müdürlük görevini üstlenir.
Khaçig, Sovyet Ermenistanı’nda Yerevan’da yaşayan Erzincanlılar Derneği üyesi idi ve bir süre derneğin başkanlığını da yürütmüştür. 1933-1934 yıllarında Yerevan’ın kuzeyinde inşa edilen Yeni Yerzınga mahallesinin kuruluşunda etkin bir rol üstlenir. 1968 yılında vefat eder.
Khaçig, soyadını Bartev-Seyisyan olarak kaydettirmişti. Eski bir Taşnagtsutyun üyesi olması özellikle Stalin rejimi döneminde aileye büyük endişe yaşatmış olması kuvvetle muhtemel. Aileye yönelen şüpheleri azaltmak amacı ile Ağavni ve çocukları Bartev soyismini kullanır.
1947’den başlayıp 1950’li yıllara kadar, Khaçig Bartev-Seyisyan “Türkiye Ermenileri Kurtuluş Mücadelesi Dönemine Eleştirel Bakış, 1878-1918” başlığı altinda bir kitap yazar. Kitapta, Erzincan/Yerzınga yöresinde bulunan Ermeni devrimcilerinin faaliyetleri hakkında ilginç bilgiler yer almakta. Khaçig’in bu faaliyetlere şahsen katılmış olmasından dolayı, kitap yer yer hatırat karakteri kazanır. Khaçig’in, Sovyet yıllarında kitabı yayınlatmak için yaptığı girişimler olumsuzlukla sonuçlanır. Çalışma bugüne kadar basılmış değil.
