Harput şehrinden Gosdanyan ailesi

Goşgaryan-Kalusdyan Aile Arşivi, Falmouth, MA

Bu sayfada yayınlanan materyaller, Goşgaryan/Kalusdyan ailesine aittir. Ailenin kökeni Harput Ovası (Harput şehri, Mamuret-ul Aziz, Hüsenig, Şıntil) ile Malatya şehrine dayanıyor.

Ailenin Goşgaryan kolundan Şıntil köyünde doğan Hovagim hakkında bilgiye sahibiz. Hovagim’in 20. yüzyıl başlarında işçi olarak Birleşik Devletlere gelmiş olduğunu biliyoruz. Memleketine dönüp nispeten daha iyi bir yaşam sürecek bir para kazanmak adına yıllarca Amerika’de bir madende ve çeşitli fabrikalarda çalışır. Belli bir miktar para biriktirdikten sonra Şıntil’e döner, evlenir ve birkaç yıl sonra daha sonra Soykırım yıllarında kaybedeceği karısını ile iki oğlunu köyünde bırakarak ABD’ye tekrar gider. İki tarihte, 1909 ve ardından 1910’da Şıntil ve civarından arazi alır. Bu işlemler Birleşik Devletler’de, New York’taki Osmanlı elçiliğinde Amerikalı bir noter huzurunda gerçekleştirilir. Ne var ki birkaç yıl sonra gerçekleşen Soykırım, Hovagim’in planlarını bozar. Bu vahim yıllarda Hovagim Birleşik Devletler’de bulunmaktadır.

Hovagim’in satın aldığı mülklere ait resmi belgeler, Goşgaryan/Kalusdyan ailesinin elindedir. Bu nadide belgeleri de sayfamızda yayınlamaktayız.

Hovagim Goşgaryan, ikinci evliliğini 1892’de Hüsenig civarında doğmuş olan Maritza Mazmanyan’la yapar. Maritza’nın babası Hüsenig’te kasaplık yapan Tavit Mazmanyan (1856-1933), annesi ise Vartig’tir (evlenmeden önceki soyadı Kibaryan). Tavit ve Vartig’in 6 kızları vardır: Maritza (ileride Goşgaryan), Azniv (ileride Taniyelyan), Satenik (ileride Agnezyan), Sirun (ileride Mosoyan), Araksi (ileride Taşçıyan) ve Yeğsapet (ileride Hugazyan, daha da sonra Şadbegyan). Maritza’nın annesi 1915’te yok olur ve kendisi de zorunlu bir evlilik yaparak tahcirden kurtulur. Savaşın sonunda, Amerikalı misyonerlerin yardımıyla geride bir kız çocuğu bırakarak kaçar. Maritza’nın kız kardeşleri de hayatta kalır ve ileride hepsi de Worcester, Massachusetts’e yerleşir. Maritza Soykırımdan sonra önce Halep’e geçer, 1920’de Lübnan’a ve ardından Marsilya’ya, buradan da gemiyle Birleşik Devletler’e varır.

Hovagim ve Maritza, 1921 civarında Birlaşik Devletler’de evlenirler ve 2 çocukları olur: Kurken (George) ve Vart (Rose).

Hovagim ile Maritza’nın oğlu Kurken (George) Birleşik Devletler’de İzabel (Zabel) Kalusdyan’la evlenir. İzabel’in annesi Hayganuş Kalusdyan (evlenmeden önceki soyadı Gosdanyan), Harputludur. İlk kocasının adı Mıgırdiç Boğosyan’dır ve ondan üç kızı olur: Zabel, Lusine, Yevkine. Hayganuş, ailenin Soykırımda hayatta kalan tek üyesidir. Kocası, Haziran 1915’te Mamuret-ul Aziz’de (Mezire), üç kızı ise tehcir sırasında öldürülür. 1915-1918 yılları arasında Hayganuş, Halep’te Hıristiyan bir Arap ailenin yanında hizmetçilik yapar. Savaş sona erince memleketi Harput’a geri döner. Burada, yaklaşık 6 ay boyunca, ileride Sovyet Ermenistan’a yerleşecek olan uzaktan akrabası Hıraç Holopigyan’la aynı evi paylaşır. 1921 veya 1922’de Birleşik Devletler’e göç eder. Burada Malatyalı Asadur Kalusdyan’la evlenir ve kızları İzabel (Zabel) Kalusdyan (ileride Goşgaryan) dünyaya gelir.

Ailenin Gosdanyan Kolu

1) Arakel ve Anna Gosdanyan’ın (evlenmeden önceki soyadı Kasperyan) düğün fotoğrafı, Arakel Hayganuş’un kuzeni, amcasının oğlu.

2) Nışan Gosdanyan ile Ovsanna Gosdanyan’ın (evlenmeden önceki soyadı Yalyan) düğün fotoğrafı, Nışan Gosdanyan ile Arakel Gosdanyan kardeş.

Soldan sağa: Hayganuş Kalusdyan (evlenmeden önceki soyadı Gosdanyan), Nışan Gosdanyan ve Ovsanna Gosdanyan.

Harput, 1915 civarı. Hayganuş Kalusdyan’ın (evlenmeden önceki soyadı Gosdanyan) ailesine ait, içinde Hayganuş’ın kız kardeşi Menduhi, annesi Yeğnar “Ana” Gosdanyan (evlenmeden önceki soyadı Adamyan) ve teyzesi Turunç Adamyan’ın olduğu bir fotoğraf.

İlk sıradaki beş çocuk, soldan sağa: Garabed Margosan (Ağavni’nin oğlu); kimliği bilinmeyen bir çocuk (kucakta); Menduhi Gosdanyan (ileride Çeçyan ancak daha sonra bu soyadı da değişerek Engin olmuş); Sarkis’in oğlu (ismi bilinmiyor); kimliği bilinmeyen bir çocuk. Oturanlar, soldan sağa: Garabed (“Asdırgak”) Kelcikyan; Turunç Adamyan Kelcikyan; Yeğnar “Ana” Gosdanyan (evlenmeden önceki soyadı Atamyan). (Turunç ile Yeğnar kız kardeş.)

Ayaktakiler, soldan sağa: Ağavni Kelcikyan Margosyan (ileride Balyan, Garabed’in annesi); 2-5 Kelcikyan kız kardeşler veya gelinler veya Kelcikyan erkek kardeşler veya damatlar. Kadınlardan biri Sarkis’in karısı. Muhtemelen Sarkis’in yanında duran; soldan 6. kişi Sarkis (Yeğnar’ın evlatlık oğlu).

Harput şehrinden Gosdanyan ailesi. Soldan sağa: Ağavni Gosdanyan (kızları), Yeğnar “Ana” Gosdanyan (evlenmeden önceki soyadı Adamyan, anne), Dikran Gosdanyan (oğul), Krikor Gosdanyan (baba), Hovhannes Gosdanyan (amca, Krikor’un kardeşi), Hovhannes’in karısı (ismi bilinmiyor), Azniv Gosdanyan (Hovhannes’in kızı).

Ağavni Gosdanyan, sol uçtaki küçük kız, Hayganuş Gosdanyan’ın (İzabel’in annesinin) kız kardeşi. Yeğnar “Ana” Gosdanyan, Hayganuş’un annesi ve Dikran Gosdanyan da Hayganuş’un ağabeyi. Hovhannes Gosdanyan, Hayganuş’un amcası.

Hayganuş’un, Ağavni haricinde bu fotoğrafta görülmeyen üç kız kardeşi daha vardı: Nargiz (1896 civarı-1915), Veronika (1908-1915) ve Menduhi (1908-1990). Nargiz ve Veronik evliydi ve ikisinin de bir kızı vardı. Veronika, Nargiz ve Nargiz’in kızı tehcirde yok olur. Menduhi ile Veronika’nın kızı Razmuhi Soykırımdan sağ çıkarlar.

Soykırım döneminde, Ağavni’nin Garabed isminde bir oğlu bulunmaktadır. 1915’te oğlu öldürülünce kendisi de intihara kalkışır. Dikran da 1915’te öldürülür. Karekin, tehcir ve katliam yıllarında bir Kürt tarafından evlat edinilir; 1950’lerde İstanbul’a taşınana kadar Harput’ta yaşanır. Menduhi, 1990’da ölene kadar yaşamını Harput’ta sürdürür. Hayganuş, 1960’ta ölene kadar erkek kardeşiyle ve 1980’lere kadar da Menduhi’yle yazışmaya devam eder. Hayganuş, 1984’te ABD, Connecticut’ta vefat eder.

Worcester’da çalışan Harputlu fotoğrafçı Ğazaros Melikyan’ın, Hayganuş’un ricası üzerine iki ayrı fotoğrafı birleştirdiği düşünülmektedir.

Arakel Gosdanyan ile Anna Gosdanyan (evlenmeden önceki soyadı Kasperyan) (fotoğrafın ortasında) yirmi beşinci evlilik yıldönümleri sırasında. Hayganuş Kalusdyan (evlenmeden önceki soyadı Gosdanyan) sağdan ikinci.

1) Soldan sağa: Hayganuş Kalusdyan (evlenmeden önceki soyadı Gosdanyan) kuzeni Azniv Kurkenyan (evlenmeden önceki soyadı Gosdanyan) ve Ovsanna Gosdanyan’la (evlenmeden önceki soyadı Yalyan)birlikte. Azniv, Nışan Gosdanyan ile Arakel Gosdanyan’ın kız kardeşi.

2) Hayganuş Kalsudyan (evlenmeden önceki soyadı Gosdanyan).

Ailenin dinlediği plaklar

Gosdanyan/Kalusdyan ve Goşgaryan/Mazmanyan ailelerinin, 1920’lerden itibaren dinledikleri bu Ermenice şarkılar, çoğunlukla Harputlu veya Osmanlı İmparatorluğunun başka bölgelerinden Ermeni şarkıcı ve sanatçıların Birleşik Devletler’de yayınladıkları şarkılardı. Bu sayfada yayınlananlar dışında başka kayıtlar –çoğunluğu Sovyet Ermenistanında kaydedilmiş- da arşivimizde bulunmaktadır. Bunlar klasik vatanseverlik veya aşk şarkılarıdır. Bu sayfada andılan insanların evlerinde sık sık bunlar dinlenilmekteydi.

Ailenin Kalusdyan/Burnazyan Kolu

Hayganuş, Birleşik Devletler’e 1920’lerde ulaşmıştır. Burada, Asadur Kalusdyan’la ikini evliliğini yapmış ve İzabel (Zabel) Kalusdyan (ileride Goşgaryan) isminde bir kızları olmuştur. Hayganuş’un ilk evliliğinden olan ve 1915’te öldürülen üç kızından birinin adı da Zabel’dir. Asadur Kalusdyan’ın, Malatyalı Krikor Burnazyan’la evli Varter isimli bir kız kardeşi vardır.

İzabel (Zabel) Kalusdyan (ileride Goşgaryan, ön sırada soldan ikinci) ile kuzenleri, Nışan ve Ovsanna Yalyan Gosdanyan’ın kızları Lusi Gosdanyan (ileride Grant), soldan üçüncü ve Doroti (Anna) Gosdanyan’ın (ileride Mosesyan) da içinde bulunduğu bir grup fotoğrafı. Lusi, Lucille Dane sahne adıyla, kocası Cortland Grant’la birlikte sahne alarak, Massachusetts’teki Ermeni toplumu tarafından tanınan bir şarkıcı olur.

Ayakta, sağda: Asadur Kalusdyan, onun önünde ayakta duran kızı Zabel (İzabel) Kalusdyan (ileride Goşgaryan). Oturanlardan sağdan ikinci: Hayganuş Kalusdyan (evlenmeden önceki soyadı Gosdanyan), Zabel’in annesi ve Asadur’un karısı.

Lucille Dane ve kocası Cortland Grant. “Lucille Dane”, Lusi Gosdanyan’ın sahne adıydı.

Hayganuş Kalusdyan’ın (evlenmeden önceki soyadı Gosdanyan) kocası Asadur Kalusdyan’a ait bir not defteri. Asadur, Malatyalı’ydı. Birleşik Devletler’den Sovyet Ermenistan’ı destekliyordu ve Erivan hükümeti yararına çalışan Ermeni Yardım Komitesinin (Hay Oknutyan Komite veya HOK) üyesiydi. Bu not defterine yazdığı şiirler ve şarkılar, politik eğilimlerini yansıtmaktadır. Burada Sovyet Ermenistan’a methiyeler düzen iki şairin, Garabed Sidal (ABD Komünist Partisinin aktif bir üyesi) ve Keğam Saryan’ın eserlerine rastlanmaktadır. Defterde Anjel Sırabyan (evlenmeden önceki soyadı Çilingiryan) isimli İstanbullu bir öğretmene ait metinler de var. Anjel, önce Paris’e ardından da Worcester’a yerleşmiş ve Worcester’da İzabel (Zabel) Kalusdyan’a (ileride Goşgaryan) Ermenice dersleri vermiş. Anjel’in şiirlerinden biri Zabel’e itaf edilmiş. 1933 yılında yazılmış şiirin başlığı “Gerçek Aşkım”.

Asadur’un not defterinin tamamını PDF formatında görmek için yukarıdaki fotoğrafa tıklayınız.

1) Burnazyan ailesi: Krikor Burnazyan, oğlu George, karısı Varter ve oğlu David.

2) Fotoğrafın ortasındaki İzabel (Zabel) Kalusdyan. Solunda, babası Asadur Kalusdyan; sağında annesi Hayganuş Kalusdyan (evlenmeden önceki soyadı Gosdanyan).

Ailenin Goşgaryan Kolu

Hovagim Goşgaryan, Harput’un “Altın Ovası”ndaki Şıntil (günümüzde Bahçekapı) köyündendi. 1900’lerde, Birleşik Devletler’e gelip bir madende ve birkaç fabrikada çalıştı. Karısı ve iki oğlu Şıntil’de kaldılar. Hovagim, Birleşik Devletler’de kazandığı parayla ailesinin varlığını artırarak Şıntil’e dönmeyi planlıyordu.

Bu sayfada, arazi tapularıyla birlikte Hovagim Goşgaryan’a ait bazı dokümanları sergilemekteyiz.

Goşgaryan ailesi Şıntil’de. Ayaktakiler, soldan sağa: Hovagim Goşgaryan; Hovagim’in kız kardeşi Mari Muşakhyan (evlenmeden önceki soyadı Goşgaryan); Hovagim’in kuzeni Markar Goşgaryan ve Hovagim’in kız kardeşi Sultan Burnazyan (evlenmeden önceki soyadı Goşgaryan). Açıkça, Hovagim ve Markar fotoğrafın aslında sonradan eklenmiş.

Ön sıradakiler, soldan sağa: Hovagim’in ilk karısı (ismi bilinmiyor); Hovagim’in iki oğlundan biri (karısının kucağında); Şuşan Goşgaryan (Hovagim’in annesi); Hovagim’in ilk evliliğinden olma diğer oğlu; Kurken Goşgaryan (Şuşan’ın sağında duran, gülen çocuk); Burnazyan (ismi bilinmiyor) oğlu Hovhannes Burnazyan’la birlikte, kucağında; Krikor Burnazyan (babasının sağında duruyor). Şıntilli Krikor Burnazyan, Asadur Kalusdyan’ın karısıyla evlenen Malatyalı Burnazyan’la karıştırılmamalı.

Kasım 1910 tarihinde, New York’taki Osmanlı konsolosluğu tarafından Hovagim Goşgaryan’a verilen pasaport. 1910 senesinde Hovagim’in Birleşik Devletler’de olduğunu ve Şıntil’e bir kere gittiğini bilmekteyiz. Muhtemelen bu pasaportu bu yolculuk için çıkartmıştı. 1913’te, yeniden Birleşik Devletler’e gider. Soykırım’dan kurtulmuş olsa da karısı ve oğulları Şıntil’de kalmış ve 1915’te iz bırakmadan yok olmuşlardır. Pasaporta göre Hovagim 1910’da 29 yaşındadır.

Hovagim Goşgaryan’ın, Fransızca ve Osmanlıca pasaportu. Kasım 1910’dan sonra Hovagim Şıntil’e gitmiş, daha sonra Birleşik Devletler’e yeniden gelmiştir. Açıkça 4/17 Mart 1913 tarihli bu pasaport onun Osmanlı İmparatorluğu’ndan ayrılıp Birleşik Devletler’e girmesini sağlamıştır. Pasaport üzerinde sahibinin Osmanlı İmparatorluğu’ndan Ostour’a gitmek üzere ayrıldığı yazılmış. Ermeni göçmenler Worcester şehrinin ismini “Osdır” şeklinde telaffuz etmektedirler. “Ostour” muhtemelen pasaportu hazırlayan görevlinin “Osdır”dan anladığını aktarmasıyla ortaya çıkmış bir isim bozulmasıdır.

Hovagim Goşgaryan’a ait Osmanlıca bir tapu senedi. 1909’de hazırlanmış, İngilizce’ye çevrilmiş ve aynı Amerikalı bir noter tarafından tasdiklenip New York’taki Osmanlı konsolosluğuna onaylatılmış. Tapunun İngilizce kopyasını aşağıda sunmaktayız.

Tapuyu PDF formatında daha ayrıntılı görmek için üzerine tıklayınız.

Bu tapu senedi Hovagim Goşgaryan’a ait. 26 Kasım 1909 tarihinde, Amerikalı bir noter tarafından düzenlenmiş ve New York’taki Osmanlı Konsolosluğu tarafından onaylanmış.

Tapu, Worcester, Massachusetts’ten Hovagim Goşgaryan’ın, iki yüz dolar karşılığında Milford (Worcester yakınlarında bir şehir) Krikor Der Minasyan’dan birkaç arazi aldığını belirtiyor.

Osmanlı Türkçesiyle yazılmış bu ki sayfa, Hovagim Goşgaryan ile Krikor Der Minasyan arasındaki alışverişin resmen tamamlandığını onaylıyor.

Bu belgeler İngilizce tercümenin doğru olduğunu beyan etmektedir.

Sayfaları PDF formatında daha ayrıntılı görmek için üzerine tıklayınız.

Bu belge de yine Amerikalı bir noter tarafından hazırlanmış ve New York’taki Osmanlı Konsolosluğu tarafından tasdiklenmiş bir tapu belgesi. Muhtemelen, bu belge de Hovagim Goşgaryan’ın arazi alıverişiyle ilgili. Burada, Worcester şehrinde bulunan Krikor Garabedyan’ın, Şıntil köyünden (Harput bölgesi) Garabed Hovhannesyan’a belgede ayrıntılı olarak belirtilen mülklerin Hovagim Khaçaduryan’a devredilmesi için vekâlet verdiği belirtilmiş. Belge 2 Şubat 1910 tarihine sahip.

Maritsa Goşgaryan (evlenmeden önceki soyadı Mazmanyan) tarafından Şıntil köyü hakkında yazılmış bir şiir. Maritsa aslen Hüsenigliydi; Şıntilli Hovagim Goşgaryan’ın karısıydı.

Ailenin Mazmanyan Kolu

Mazmanyan ailesi Hüsenigliydi. Maritsa Mazmanyan, Hovagim Goşgaryan (Şıntil köyünden) ile Birleşik Devletler’de evlenir. Oğulları George (Kurken), İzabel (Zabel) Kalusdyan’la evlenir. Üç çocukları olur, Mikayel Geoffrey, Claudia ve George.

Bu sayfada, Maritsa’nın kendi sesiyle kaydettiği Hüsenig’teki kilisesi ve çanı hakkındaki şiirini de yayınlamaktayız.

Mazmanyan aile üyelerine ait Birleşik Devletler'de çekilmiş bir grup fotoğrafı. Ortada oturan, beyaz gömlekli kadın Maritsa Mazmanyan.

Maritsa Mazmanyan’ın gemiyle Birleşik Devletler’e gidebilmek için aldığı bilet. Bilet, 1,112 Fransız Frankı karşılığında 6 Ağustos 1920 tarihine düzenlenmiş. Maritsa’nın 11 Ağustos 1920’de yola çıkması öngörülüyor.

Maritsa Mazmanyan tarafından kaleme alınmış “Hayat hikâyem ve şahadetnamem, 1933” başlıklı metin. On beş sayfalık yazı, Hıristiyanlık inancına adanmış bir metin ve pek özgeçmiş özelliği taşımıyor. Maritsa 1982’de Worcester, Massachusetts’te vefat etmiştir.

Metnin tamamını PDF formatında okumak için yukarıdaki resme tıklayınız.

1 Temmuz 1920’de, Halep’te, Suriyeli yetkililer tarafından Maritsa Mazmanyan’a verilen pasaport. Pasaport Fransızca ve Arapça olarak düzenlenmiş. Maritsa bu pasaportla Lübnan’a geçebilmiş ve orada Fransız mandası yetkililerinden bir pasaport edinmiştir.

Maritsa Mazmanyan adına, General Gouraud namına Lübnan’daki Fransız yetkililer tarafından düzenlenmiş bir Fransız pasaportu. Maritsa, bu belgeyle Birleşik Devletler’e gitmek üzere Fransa’ya geçmiştir. Pasaport 14 Temmuz 1920 tarihinde Beyrut’ta düzenlenmiş.

Marista Goşgaryan (evlenmeden önceki soyadı Mazmanyan) tarafından kaleme alınmış ve seslendirilmiş şiirler.

“Hüsenig Kilisesi”, Marista Goşgaryan (evlenmeden önceki soyadı Mazmanyan)

Hüsenig’teki Varvara Kilisesinin bir fotoğrafı. Sağda, Ermeni okulu görülmekte. (Mardiros Deranyan arşivi, NAASR, Belmont, Massachusetts)

Marista Goşgaryan (evlenmeden önceki soyadı Mazmanyan) tarafından kaleme alınmış ve seslendirilmiş şiir.

1845-ին
Հիմը դրուած էր այս շէնքին,
Հայկազունեաց որդիները
Կը յեղկէին մեծ քարերը:    
   
Որմնադիրները մէկ կողմէն,
Գործաւորները չորս կողմէն,
Քար քարի վրայ կը շարէին,
Այս մեծ շէնքը կը շինէին:

Տուած էին ձեռքեր ձեռքի,
Միացած էր սրտեր սրտի,
Նպատակ կար անոնց մէջը,
Արդիւնք մը կար անոր վերջը:

Երկար օրեր աշխատեցան,
Շատ քրտինքներ հոն թափուեցան,
Եւ վերջապէս յաջողեցան
Կանգնել այս եկեղեցին աննման:

Յետոյ  եկաւ մեծ կոտորած,
Թուրքեր, Քիւրտեր զէնքեր առած,
Կը զառնէին, կը սպաննէին,
Հիւսէնիկը կ՚աւերէին:
Եկեղեցին կողոպտեցին,
Աս կոչնակն ալ վար նետեցին:

Ո՛վ՜ Հիւսենիկ – եկեղեցիդ,
Որ միացած էր դպրոցիդ,
Կամարներով շրջապատուած,
Չորս սիւներով էր հաստատուած:

Ի՛նչ հոյակապ շինուածք էիր,
Քեզ տեսնողին զարմանք էիր,
Փառաւոր էր տաճառներդ
Եւ վառվռուն՝ կանդարներդ:

Հարուստ-աղքատ հոն կու գային,
Հօր Ատտուծոյ կ՚աղօթէին,
Ոմանք ձայնով, ոմանք լալով,
Կ՚աղօթէին ահով-դողով:

Շարականներ ու մելետներ
Քաղցր ձայներ հոն կ՚երգուէր,
Քահանաներ իրենց կարգին
Կ՚աղօթէին պաղատագին:

Ուխտաւորներն ալ կու գային
Եւ նուէրներ կը բերէին:
Կար մէջը անոնց՝ կոյրեր, խուլեր,
Եւ շատ տարբեր ցաւագարներ:
   
Խորաններու առջեւ ինկած
Եւ ոմանք ալ բազկատարած,
Մեծ հաւատքով կը խնդրէին
Եւ ցաւերը կը յայտնէին:

Կային այրեր, կային կիներ,
Աստուած միայն անոնց յոյսն էր:
Երկնաւոր Հօր փառք կու տային,
Բժշկութիւն կը խնդրէին:

Այսպէս ամեն հաւատացեալ
Կ՚ըլլայ Հօրը շնորհակալ:
Իրենց տուները երբ դառնային,
Չէին մոռնար եկեղեցին:

Անհետացան այս լաւ օրեր,
Քանդուեցան եկեղեցիներ,
Նահատակուեցան մեր սիրելիներ:
Վէրքեր ունինք մենք մեր սրտեր:
Բժիշկն է Աստուածը մեր:

Սիրելի՛ հայրենակիցներ,
Հաւատքով Աստուծոյ աղօթենք,
Եւ մեր ցաւերը ողջը տանենք,
Յիսուսի պէս խաչ կրել սորվենք,

Որ, որ, համբերանք ... համբերանք ... համբերանք ...

“Hüsenik Kilisesinin Çanı”, Marista Goşgaryan (evlenmeden önceki soyadı Mazmanyan)

Mezire’deki Alman yetimhanesinin kilise çanının bir fotoğrafı.

Marista Goşgaryan (evlenmeden önceki soyadı Mazmanyan) tarafından kaleme alınmış ve seslendirilmiş şiir.

1892-ին
Ամերիկահայեր կոչնակ մը խրկեցին (ղրկեցին),
Մեր նախահայրերն այդտեղ կախեցին,
Ուրախութիւնը վեր ընդարաւերեցին(?)։

Ի՜նչքան ուրախալի էր այն օրը,
Ո՜րքան քաղցր էր անոր ձայնը։
Երբ որ հնչէր այս կոչնակը
Կը սասանէր Հիւսէնիկը։

Թուրքեր այս ձայնը երբ լսեցին,
Նախանձներ ու ոխ յայտնեցին։
Ասոր համար շատ նեղուեցան,
Հայերուն դէմ քրքրուեցան։

Պատեհութիւն կը փնտռէին,
Որ անոր ձայնը կտրէին,
Եւ վերջապէս յաջողեցան
Շուտ բերելու անոր վախճան։

Երկու տարի միակ անցաւ
Եւ անոր ձայնը թաւշեցաւ,
Տարի մըն ալ անձայն մնաց,
Ու իր տեղը կախուած մնաց։

Յետոյ եկաւ մեծ կոտորած,
Թուրքեր, քիւրտեր զէնքեր առած,
Կը զառնէին, կը սպաննէին,
Հիւսէնիկը կ՛աւերէին։

Եկեղեցին կողոպտեցին,
Այս կոչնակն ալ վար նետեցին,
Որ վերջապէս առին տարին,
Արջառներու մսուր ըրին։

Ո՜վ Հիւսէնիկ գիւղաքաղաք,
Է՜իր մեզի մայրաքաղաք,
Մեր հայրերու ծնունդավայր
Եւ շատերու բնակավայր։

Ո՜վ Հիւսէնիկ, դուն մի ըղձանք,
Շատ տարիներ եղար հրճուանք
Բոլոր անոնց, որ ծնեցան
Եւ քու դաշտերուդ մէջ ապրեցան։

Ո՜վ Հիւսէնիկ, քու զաւակներդ,
Որոնց սրտին մէջն է սէրդ,
Ամէն անգամ քեզ որ յիշեն,
Իրենց սրտէն ախ կը քաշեն։

Ո՜վ Հիւսէնիկ, ինչպէ՞ս մոռնանք,
Քանզի դուն ես մեզի պարծանք,
Եւ մէկ հատիկ Խարբերդի մէջ
Կը սփռէիր լոյս մը անշէջ։

Ո՜վ Հիւսէնիկ, այգիներդ
Այգեկութքի մեծ օրերդ,
Որքա՜ն արտեր կ՛ընէր զուարթ
Եւ երջանիկ էր ամէն մարդ։

Ո՜վ Հիւսէնիկ, քու պարտէզներդ,
Անոր մէջի պտուղներդ,
Եւ գոյնզգոյն խոտուտ վարդեր,
Ամէն տեսնողը կը զմայլէր։

Ո՜վ Հիւսէնիկ, Եոթ Մագլերդ
Որուն մէջէն կ՛ելլէր ջուրդ,
Ապառաժէն վար կը վազէր,
Բոլոր դաշտդ ան կ՛ոռոգէր։

Ո՜վ Հիւսէնիկ, Տեղէտանում(?)
Զոր ջուրերը կ՛երթար սահուն,
Վերմակի պէս կանաչ խոտեր
Չորս կողմերդ կը տեսնուէր։

Մոռենիկէն երբ դառնային
Ամէն Զատկի Մեծ հինգշաբթին,
Ուրախութեամբ վառ կը դառնար,
Մինչեւ արեւը մարը մտնար։

--[ժապաւէնը] լմնցաւ։ Ալ  չկայ։
--Too bad: