Thompson/Nielsen Arşivi - Iowa City ve Berkeley, ABD

Bu sayfalar Kayserili Torosyan ve Erzincanlı Şakarcıyan ailelerine ithaf edilmiştir. Bunun için özellikle Nazali/Nancy Jean Thompson ve erkek kardeşi James Nielsen’a teşekkür ederiz. Yaklaşık olarak bir yıllık bir süreç sonunda, Nancy ailesine ait bütün hazineyi bize büyük bir titizlikle göndermiş ve bu sayfalardaki metinleri özenle yazmıştır. Nancy ve James’in anne-babası Roy ve Betty Nielsen, bu nesne ve bilgilerin düzenlenmesine katkıda bulunmuş, teyzeleri Esther Fuller ise aile hakkında topladıklarıyla makalenin temel bilgi kaynağını oluşturmuştur.

Nancy’nin anneannesi Yesayi Torosyan Kayseriliydi ve onun anneannesi Azniv Şakarcıyan ise Erzincanlıydı.

Şakarcıyan Ailesine Genel Bakış:

Khaçadur Şakarcıyan ve Helen Şamegyan’ın 7 çocukları vardı:

1. Stepan (1851-1923); Lusyen Dönekyan’la (1849, Morik-1927) evliydi; çift 1902 yılında Kahire’ye gitme niyetiyle Erzincan’dan ayrılmış ancak ABD’ye (Fresno) gitmiştir; çocukları: Arşak, Azniv/Agnes (ileride Torosyan), Eva (ileride Kapigyan).
2. Monig.
3. Garabed, Sarah Morcig’le evlidir; çocukları: Miryam, Haygazun, Nışan, Satenig, Krikor, Kevork ve Hampartzum.
4. Sark.
5. Setrag (Şakaryan soyadını kullanmıştır), Maryam Kapigyan’la evlidir; çift 1902 yılında Erzincan’dan ayrılır ve Kahire’ye gider; çocukları: Verjin (ileride Çakıcıyan), Vehazun (ileride Küçükyan), Tsolag, Hayg ve Armenuhi (ileride Bakerciyan).
6. Eternana, Moricigyan soyadlı biriyle evlidir; çocukları: Hayg, Hayganuş (ileride Boronyan) ve bir kız (ileride Terziyan soyadlı biriyle evlenir).
7. Mardiros, ismi Yeritigin (Yeretsgin ?) olan bir kadınla evlenir.

Stepan ve Setrag, aileleriyle birlikte Erzincan’dan Trabzona’a at sırtında giderler ve buradan gemiye binerler. Mısır’daki akrabalarının yanına gitme niyetindedirler ancak Marsilya’da bazı karantine sıkıntıları yaşarlar ve sadece Setrag Kahire’ye ulaşır; Stepan ve ailesi BD’e (Fresno) gider.Stepan ve Lusyen’in evlerinin kabaca çizilmiş zemin planı ve Erzincan’daki bazı eşyalarını gösteren bu çizim, Nancy’nin teyzesi Esther’in notlarına göre yapılmıştır. Bu sayfanın ilerisinde daha ayrıntılı hallerini bulacaksınız.Nancy, Şakarcıyanarın Amerika’ya gitmeden önce de Protestan olduklarına inanıyor; Stepan’ın ailesi Fresno’daki Prostestan kilisesine gitmekteydiler ve Setrag’ın torunlarından biri Protestan pastörüdür. Dahası, Nancy’nın büyükannesinin, bu sayfada örnekler de göreceğiniz üzere, 1894’te Erzincan’da misyoner destekli bir okula gittiğine inanılıyor.

Torosyan Ailesine Genel Bakış:

Harutyun/Bernard Torosyan, 1858’de Everek-Fenese’de dünyaya gelmiştir (genç yaşta rahmetli olur), 1858 Kudüs doğumlu Miryam Cırahyan’la (1924’te, Turlock’ta vefat eder) evlidir.

Harutyun/Bernard Torosyan ve Miryam Cırahyan’ın 6 çocuğu olur:

1. Yesya Torosyan (1884, Fenese-1960, ABD), 13 yaşındayken kundurucı olarak çalışmak için bir amcasıyla İstanbul’a gitmeden önce memleketindeki Ortodoks kilisesinde papaz yardımcılığı yapmaktadır. 1908’de ABD’de Agnes Şakarcıyan’la evlenir.
2. Harry Torosyan (1878, Fenese-1969, ABD). Babası öldükten sonra bir amcasıyla birlikte İstanbul’a gönderilir. 5 yıl burada yaşadıktan sonra arkadaşı Krikor Baltayan’la birlikte buradan ayrılmaya karar verirler. Valentin Peştemalcıyan’la (1886-1947) evlenir.
3. John (1879, Fenese). 1912’de Paros Takuşyan’la (1893–1978) evlenir. Paros 14 yaşındayken, beşik kertmesi John’la evlenmek üzere annesiyle birlikte ABD’ye gelmiştir.
4. Maryam (1880 Fenese-1916), Garabed Nurcanyan’la (1907’de kaçıp ABD’ye gitmiştir; Maryam ve 5 çocukları da 1913’te ona katılmıştır) evlenir.
5. Arusyag (doğumu 1886).
6. Rupen.

Azniv/Agnes’in iki amcasının ve kız kardeşinin bulunduğu bir grup fotoğrafı.

Arka sırada en sağdaki kişi Azniv’in amcası Setrag. Setrag’ın karısı, Miryam Şakarcıyan (evlenmeden önce Kapigyan) hemen solunda. Setrag ve ailesi, Azniv ve ailesiyle birlikte 1902’de Mısır, Kahire’ye gitme niyetiyle Erzincan’dan ayrılır. Ne var ki Marsilya’da yaşanan karantina sorunları nedeniyle sadece Setrag’ın ailesi Kahire’ye gidebilir. Azniv ve ailesi ABD’ye giderler.

Ön sırada en sağdaki kişi Azniv’in amcası Mardiros, onun sağındaki de karısı. Mardiros’un karısının ismi Yeritigin’di (muhtemelen Ermenice papazın karısı manasına gelen “yeretsgin”).

Arka sırada, soldan ikinci kişi Eva, Azniv’in ablası. Kocası Mardiros Kaprigyan da solunda. Eva’nın kocasının ve Setrag’ın karısının anne-babası, Aleks ve Maritsa Kapigyan da ön sırada sağda oturmaktalar. Eva 1902’de zaten evli olduğu için, Erzincan’dan ayrılan gruba katılmamıştı.

Bu fotoğraf, Stepan ve ailesi Birleşik Devletler’e vardıktan dört yıl sonra 1906’da çekilmiş. Soldan sağa, ayaktakiler: Azniv/Agnes Torosyan (evlenmeden önce Şakarcıyan, Nancy’nin anneannesi), erkek kardeşi Arşak ve karısı, Nartuhi Pococıyan (ya da Nartu, Pazozyan, Posozyan). Ön sırada oturmakta olan yetişkinler, soldan sağa: Nancy’nin büyük büyükannesi Lusyen Şakarcıyan (evlenmeden önce Dönekyan) ve büyük büyükbabası Stepan Şakarcıyan. Çocuklardan ikisinin Arşak’ın çocukları olduğunu düşünüyoruz ancak üçüncü çocuk kız kardeşi Eva Kapigyan’ın (evlenmeden önce Şakarcıyan) çocuğu olabilir.

Bu fotoğrafın, Harry Torosyan’ın karısının anne ve babası, Bay ve Bayan Peştemalcıyan’a ait olduğuna inanıyoruz. Harry’nin karısının adı Valetin Torosyan’dı, evlenmeden önceki soyadı Peştemalcıyan. Valetin 1886 doğumludur ve 1947’de vefat etmiştir. Fotoğraf, Bay ve Bayan Peştemalcıyan’ı, Valetin’in anne ve babasını göstermektedir. İsimleri bilinmemektedir; fotoğraf büyük olasılıkla Osmanlı İmparatorluğu içinde çekilmiştir.

Bu iki şahsiyetin kimlikleri hakkında çelişkili bilgiler mevcuttur.

Azniv/Agnes Torosyan’ın (evlenmeden önce Şakarcıyan), bu fotoğrafın bir nüshası arkasındaki notuna göre fotoğraftaki kişiler Krikor Şakarcıyan ve karısı Bizar’dır (Baydzar?). Krikor, Garabed Şakarcıyan (Nancy’nin büyükannesi Azniv/Agnes’in amcası) ve Sarig’in, Erzurum üzerinden Amerika’ya giderken öldürülen oğullarıdır. Fotoğrafın arkasında, Krikor’un aynı zamanda Garabed’in kızı Maryam’ın kocası şeklinde öldürülen başka biri olduğunu da belirtmektedir.

Bununla birlikte, fotoğrafın orjinalinin arkasına birisi kadının, Garabed’in kız kardeşi Eternana’nın kızı Hayganuş olduğunu yazmıştır. Bu doğru ise adam da onun kocası Aharon Baronyan olabilir.

1. Bu, Nancy’nin büyükanne ve dedesi, Azniv/Agnes Torosyan (evlenmeden önce Şakarcıyan) ile Yesya Torosyan’ın düğün fotoğrafıdır. 1908’de Birleşik Devletler’de evlenirler.

2. Yesya Torosyan’ın Trulock’ta 1915 civarında çekilmiş aile fotoğrafı. Soldağ sağa üç kız: Roxy (Azniv/Agnes’in yanında oturan), Betty (beyaz elbiseli) ve Esther (saçında kurdela olan). Betty Torosyan, Nancy’nin annesi. Ayaktakiler, soldan sağa: Azniv/Agnes Torosyan (evlenmeden önce Şakarcıyan) ile kocası Yesya Torosyan.

Nancy’nin büyük büyük büyükannesi, Helen Şakarcıyan’ın (evlenmeden önce Şamegyan), Nancy’nin büyükannesinin Erzincan’daki evinin önünde çekilmiş bir fotoğrafı.

Soldan sağa, oturanlar: Hayganuş, Azniv/Agnes Şakarcıyan’ın (ileride Torosyan) kuzeni, Hayganuş Azniv/Agnes’in halası Eternana’nın kızıydı ve halası Moricigyan soyadlı biriyle evliydi, sağdaki yaşlı kadın Helen Şamegyan (ileride Şakarcıyan), Azniv/Agnes’in babaannesidir.

Ortada duran küçük kız Miryam, Azniv/Agnes’in kuzenlerinden biri, Azniv/Agnes’in amcası Garabed ve karısı Sarah’ın kızlarıydı. Miryam elinde büyük bir parça şekerleme tutuyor. Çiçek şekilli bu şekerleme amcası Setrag tarafından yapılmış. O ve Şakarcıyan kardeşlerin çoğu şekerleme, kahve ve şeker ticaretiyle uğraşmak taydılar Azniv/Agnes tarafından yapılan seramik tavuklar, bir zamanlar ailesi tarafından yapılan şekerlemelere benzemektedir. [Ailenin soyadı, muhtemelen mesleklerine ithafen, Ermenice şeker demek olan “şakar”dan gelmektedir,]

Helen Şakarcıyan’ın (evlenmeden önce Şamegyan) kucağındaki bebek muhtemelen Hayganuş’un oğlu, Şırman Baronyan.

Eddie Kapigyan ve Rose Kapigyan (ileride Keleşyan/Kalaşyan).
Rose ve Eddie, Stepan Şakarcıyan’ın kızı Eva’nın çocuklarıdır. Eva, Stepan’ın ailesinden 1902’de göç edenlere katılmamıştır, o sırada Mardiros Kapigyan’la evli olduğundan Osmanlı İmparatorluğu’nda kalmıştır.

Torosyan erkekleri: arka sırada, ayakta duran iki yetişkin, soldan sağa, Yesya ve John Torosyan. Önlerinde ayata duran gençler Harry’nin oğulları. Ön sırada oturan iki yetişkin, soldan sağa: Garabed Nurcanyan (Miryam’ın kızı Maryam’ın kocası) ve Harry Torosyan.

1. Nancy’nin büyükannesinin annesi olan Miryam Cırahyan 1858 Kudüs doğumludur, fotoğrafta solda ayakta duruyor. Oğlu John (ortadaki) ve ismi Paros Takuşyan olan bir kadınla birlikte çekilmiş. Miryam, John’un karısı olacak Paros’la birlikte gelmiştir. John ve Paros 1912’de evlendikleri için Miryam ve Paros’un da 1912 civarında veya daha önce Birleşik Devletler’e geldiklerini varsaymaktayız.

2. Ayaktakiler, soldan sağa: Harry Torosyan'ın karısı Valentin Torosyan (evlenmeden önce Peştemalcıyan), Harry'nin kaynanası ve Harry Torosyan.

Yesya Torosyan’ın, Nancy’nin annesinin babası, ailesini ve akrabalarını gösteren bir fotoğraf.

Harry Torosyan (doğumu 2 Mayıs 1878, Kayseri) ve karısı Valetin Peştemalcıyan’ın (1886-1947) fotoğrafı. Harry, 1896’da Birleşik Devletler’e göç eden en büyük erkek çocuktu. East Coast’a yerleşmiş ve kardeşlerine yardımcı olmuştur. John ve Yesya, kız kardeşi Maryam ve annesi Miryam ülkeye daha sonra gelmişlerdir.

Harry ve Valentin, Birleşik Devletler’de tanışmış ve evlenmiştir. Harry, küçük kardeşlerine adeta babalık yapmıştır; Harutyun/Bernard geç yaşta vefat etmiş görünmektedir. Harry bir bakkal dükkânı işletmiştir ve sevien bir vatandaş olmuştur. Cemaat kilisesine bağlıdır. Kardeşleri John ve Yesya ile bağlantıda kalmak için sık sık Kaliforniya’ya gitmiştir. Kız kardeşi Maryam ve kocası Garabed Nurcuyan, Harry’ye yardımcı olmuşlardır.

Torosyan ve Şakarcıyan ailelerinin, Birleşik Devletler’e yerleşmeden önce de Protestan mezhebinden oldukları düşünülmektedir.

En sağdaki genç kadın büyük ihtimalle Hayganuş, yanında durak erkek ise kocası Aharon Baronyan. Aharon’un yanında oturan kadın muhtemelen annesi ancak ablası veya Hayganuş’un Eternana isimli annesi de olabilir.

1. Fotoğrafın arka yüzü, yazıya göre Bayan Azniv Torosyan’a arkadaşlıkları ve akrabalıkları vesilesiyle hediye edilmiş, tarih: 14 Mart 1909, yer: Erzincan. İmza: Haygazun (?) Şakarcıyan.

2. Fotoğraftaki yetişkinler açıkça Hayganuş Baronyan ve Hayg Morcig(yan) olarak belirtilmiş. Fotoğraf 1909 civarında Erzincan’da çekilmiş. Bu iki yetişkinin, Moricigyan soyadlı bir adamla evli olan, Nancy’nin büyükannesinin teyzesi Eternana Şakarcıyan’ın kızı ve oğlu olduğuna inanmaktayız.

Azniv/Agnes Torosyan’ın (evlenmeden önce Şakarcıyan) amcası ve yengesi - Garabed şakarcıyan ve karısı Sarig Nana (Nene?).

1. Harry Torosyan’ın East Coast’taki dükkânının fotoğrafı. İlk dükkânı Milford’daydı (Massachusetts). Bu dükkânı 50 yıl işletmiştir. 

2. Bu fotoğrafta, East Cost’tan West Coast’a taşındıktan sonra Turlock’ta işlettiği dükkânın (Racket Store) içinde görünüyor.

3. Yesya Torosyan’ın fotoğrafı, Birleşik Devletler’in çeşitli yerlerinde çalışmıştır. Bu fotoğraf Massachusetts’te çalıştığı dökümhanede çekilmiş.

4. Yesya Torosyan ve Turlock’taki dükkânı. Bu fotoğraf, bir posta kartının ön yüzüdür. Önceki fotoğrafta iç tarafını gördüğümüz dükkânın dışını göstermektedir.

Torosyanların işlettiği bir başka dükkân, bu dükkân Woonsocket’taydı (Rhode Island). Harry Torosyan bu dükkânı kardeşi Yesya için açmıştır ancak dükkân pek uzun süre açık kalmamıştır.

Aile arşivinde çeşitli belgeler. Sayfaların bazıları Nancy’nin büyükanne ve büyükbabası şikâyet dilekçeleridir. Yesya ve Azniv/Agnes tarafından, Birleşik Devletler Dışişleri Bakanlığı’na 1933’te yapılan başvurular. Şikâyet Birleşik Devletler hükümeti aracılığıyla Türk yetkililere yapılmış ve Torosyan ailesi kaybettiği taşınmazları ve mülkleri için tazminat talebinde bulunmaktadır. Bu dilekçeler, Nancy’nin büyükannesi de dahil olmak üzere Torosyan ailesi üyelerinin çoğu Amerika’ya göç ettikten sonra yazılmış. Talep reddedilmiş. Belgelerin bazılarında Torosyan ailesinin Kayseri’deki  mülklerinin tam tarifi ve açık adresleri verilmiş. Mülklerin daha okunaklı tarifleri için lütfen tıklayın: BURAYA.

Azniv/Agnes Torosyan’ ın (evlenmeden önce Şakarcıyan) kızı Esther, Azniv’in, önceki fotoğrafın arka planında görülen Erzincan’daki evinin kat planını çizmiştir. Çizim Azniv’in evle ilgili hatırladıklarına dayanmaktadır. Anlaşılan, ön avluda su aldıkları bir çeşme bulunmaktadır. Çizimde, aile yadigarları kısmında göreceğiniz testi de dahil, bazı eşyaların da kabataslak çizimleri bulunmaktadır.

Aile yadigarları

Bu kısımda sergilenen materyallerin tamamı Nancy Thompson'ın arşivine aittir ve hepsi de çok özenle saklanmışlardır. Nancy her bir objenin fotoğrafını elimize ulaştırdı ve bunların birçoğu Azniv Şakarcıyan’ın (evlendikten sonra Torosyan) 1902’de ailesiyle birlikte gelirken Erzincan’dan yanına aldığı eşyalardır.

Aile arşivinden yastık kılıfı.

Aile arşivinden başka bir yastık kılıfı. Yastık kılıflarının biri Erzincan’dan getirilmiş ancak hangisi tam olarak emin değiliz. Her iki kılıfta da Ermeni motifleri ve halı örnekleri bulunmaktadır.

Seramil tavuk ve horoz, büyük seramiğin Nancy’nin teyzesi Esther, küçüğün ise büyükannesi Azniv/Agnes Torosyan (evlenmeden önce Şakarcıyan) tarafından yapıldığına inanıyoruz.  Azniv/Agnes, bu tavuk ve horozun, babası ve amcaları tarafından yapılan şekerlemelerin modelinde olduğunu söylermiş. Bunlar, babasının kardeşleriyle birlikte Erzincan’da yürüttüğü şekerlemecilik işinde ürettikleri şekillerden bazılarıdır. Uzun seramik 11,4 cm, kısa olan ise 8,89 cm boyundadır.

Nancy’nin büyükanesi Azniv/Agnes Torosyan’a (evlenmeden önce Şakarcıyan) ait, Erzincan’da yapılmış bir çift çorap. Boyutları: topuktan başparmağa 21,60 cm, topuktan çorabın sonuna 41,90 cm; ayak genişliği 8,25 cm, bilek genişliği 8,25 cm, çorap ağzı genişliği 10,80 cm.

El yapımı bu kemer 101,6 boyunda ve 3.81 cm kalınlığındadır. Kemer tokası aynı kumaşla kaplanarak yapılmıştır ancak günümüzde kaybolmuştur.

Nancy’nin büyükaanesinin elişi örnekleri. 1886 doğumludur ve bu elişlerini 1894’te yapmıştır. Bunları Erzincan’da gittiği misyoner okulunda yapmıştır. Tepede Ermeni alfabesi bulunuyor. Sol altta çeşitli hayvanlar işlenmiş. İsminin baş harflerini Ermenice olarak “Ա. Ս. Շ.” (A. S. Ş.) şeklinde işlemiş yani Azniv Stepan Şakarcıyan. Görünen ebatları: 48,26 cm ve 28,57 cm.

Bir nevi şeritin ön ve arka görünüşü. Motifler çok çeşitli ve aynı motif bir daha tekrarlanmıyor gibi. 2,4 m ve 22,86 cm uzunluğunda. Sadece bir ucunda, 10,16 cm uzunluğunda ve 5,08 cm genişliğinde bir püskül var.

Bu dantel parçalarının Azniv/Agnes’in ailesiyle birlikte Erzincan’dan geldiğine inanıyoruz, hepsi de baştan başa ölçülmüştür, örneğin: her parça en uç noktasından.
Dantel 1: bu parça bir uçtan diğer uca 16,51 cm.
Dantel 2: bu parça bir dilimin ucunda aksi uca 21,69 cm.
Dantel 3: bu parça bir kenardan diğer kenara 19,05 cm.
Dantel 4: bu parça bir uçtan aksi uca 20,32 cm.

Birinci geniş dantel uçtan uca 20,32 cm, ikinci küçük dantel ise 14,7 cm.

Bu bir su testisi. Esther Torosyan, Nancy’nin büyükannesi Azniv/Agnes Torosyan’ın (evlenmeden önce Şakarcıyan) anlattıklarına göre yaptığı çizimlerde bu testiyi de çizmiştir. Esther’in notları yukarıdaki sayfalarda görülebilir. Testi 38 cm yüksekliğe sahip ve en geniş yeri 63,5 cm çapında. Bakırdan yapılma bu testinin kapak ve kulpunun daha sonradan eklendiğini düşünmekteyiz. Notlarda ailenin Erzincan’daki evinin kabataslak çizimleri de bulunuyor. Belli ki yakınlarda bir su kaynağı bulunmaktaydı muhtemelen.

Cezve. Bu cezvenin de Şakarcıyan ailesiyle birlikte 1902’de Erzincan’dan geldiğine inanılıyor. Bakırdan yapılma. Sapı 15,24 cm uzunluğunda. Ağız çapı 5,7 cm, taban çapı ise 6,9 cm.

Tas. Şakarcıyan ailesiyle birlikte 1902’de Erzincan’dan getirilmiş. Banyo sırasında su dökmede kullanılırdı. Azniv/Agnes Torosyan (evlenmeden önce Şakarcıyan), Erzincan’da yıkanırken fıçıdan vücutlarında su dökmek için tas kullandıklarını anlatmıştır. Daha iyi temizlenmek için hamama giderlermiş. Azniv/Agnes, annelerin oğullarına gelin adayları beğenmek için hamama kız görmeye gittiklerini de anlatmış. Ayrıca, yaşlı kadınların kucağında oturup keselenmenin ne kadar keyifli olduğundan da bahsetmiş.

Tasın ağız çapı 20,72 cm. Taban çapı 15,24 cm ve derinliği 6,35 cm.

Aile arşivinden posta kartları

Burada sergilenen posta kartları Nancy Thompson’ın aile arşivine ait. Büyük oranda Ermeni Taşnaklara (Ermeni Devrimci Federasyonu) aitler.

Everek (günümüzde Develi) posta kartı. Arkada (3,917 m) Erciyes Dağı görünüyor.

Dualarımız sana ey Tanrım

Azniv/Agnes Torosyan’ın (evlenmeden önce Şakarcıyan) seslendirdiği bir başka şarkı. Azniv/Agnes "Revive Us" isimli bir Protestan ilahisinin Ermenice versiyonunu söylüyor.