Timuryan ailesi, İstanbul. Ayakta, soldan sağa: Anarig, Kalenik, Onnik. Oturanlar, soldan sağa: Levon, Nazen, Herman, Setrak, Haygaluys.

Garabed Telfeyan ve Setrak Timuryan ailesine ait Koleksiyonlar | ABD

Yazan : Sofi H. Khaçmanyan, 04.12.20 - çeviren: Nazli Temir Beyleryan

Garabed Telfeyan, ünlü Kayserili ipek tüccarı Kazaz Sarkis Telfeyan'ın en büyük oğludur. Sarkis Telfeyan ipek tüccarlığının yanı sıra, kahve ticareti ile de uğraşanların başında gelirdi. Büyük olasılıkla, aileye Telfeyan denmesinin temel nedeni budur [1]. Ailede tutulan bilgilere göre Sarkis, ipek ve kahvenin yanı sıra reçine ve altın ticaretinde de faaliyet gösteriyordu ve küçük bir halı imalâthanesi vardı.

Garabed Telfeyan'ın torununun torunu Jennifer Telfeyan-LaRoy, yıllardır aile üyelerinden notlar, belgeler ve resimler toplar. New York'ta yaşamakta olan ve soy ağacının yazarı olan Jennifer, bize bu makale için birtakım aile bilgileri sağladı.

19. yüzyılın ikinci yarısında Sarkis’in iki oğlu Garabed ve küçük kardeşi Movses Telfeyan, babaları Kazaz Sarkis’ten kalan ipek ticaretine devam ederler. Orta Asya ve İran'dan getirdikleri ipek kumaşlarını hem yerel pazarda satarlar, hem de İstanbul ve çeşitli Avrupa ülkelerine gönderirler. Ancak 19. yüzyılın sonlarında ipek ticaretinin azalması nedeniyle birçok işadamı gibi, Telfeyan kardeşler de hızla halı imal edip satmaya başlarlar. Böylece, Garabed, Kayseri’nin en ünlü ve başarılı tüccarlarından biri olur. Movses Telfeyan ise daha çok kilim üretimi ve satışı ile tanınır [2].

Kardeşler meslek hayatları boyunca bazen birbirleriyle bazen de diğer tüccarlarla işbirliği yaparlar. Garabed'in en büyük kızının eşi ve Kayserinin önde gelen  tüccarlarından Setrak Timuryan'ın anıları[3], Telfeyan'ın Kayseri’de yapılan sedir, halı ve kilimleri, meslektaşı Hovhannes Kelekyan'a satması için İstanbul’a gönderdiğini gösterir. Bu meslek sayesinde hepsi önemli mali başarılar kaydetmişlerdir. Hovhannes Kelekyan, Garabed'in karısı Nuritsa'nın kız kardeşinin kocasıydı. O zamanlar İstanbul’da küçük, çok kârlı olmayan altın ve para takas dükkanı vardı ve  bu nedenle de Telfeyanlarla iş birliği yapmaktan memnundu. [4]

Garabed Telfeyan ve Nuritsa Sarafyan-Telfeyan kolu

Garabed Telfeyan (1832-1906), Kayseri'nin tanınmış ailelerinden birinin kızı olan Nuritsa (doğum tarihi bilinmiyor, 1904’te ölür) ile 1865 tarihinde evlenir.

19. yüzyılın sonunda, Garabed, işlerini genişletmeye başlar. İstanbul merkez olmak üzere, Avrupa, Asya ve Orta Doğu'da birçok temsilcilikler kurar [5].

Garabed’in uzun vadeli hedefi Amerika'da bir branş kurmaktır. Setrak Timuryan'ın hatıra defterinden öğreniyoruz ki, bu planı gerçekleştirmek için Garabed, 17-18 yaşındaki en büyük oğlu Sarkis'i (Robert Kolej'den) Hrant Kirekçiyan ile birlikte New York'a gönderir. Ayrıca ilk mağazasını kurması için yanına birkaç halı da verir [6]. 

Sarkis, genç yaşına rağmen 1888 yılında New York'ta kısa sürede "S. Telfeyan İşletme” sini kurmayı başarır.Ondan sonra ise Garabed, geniş ailesiyle birlikte Amerika'ya taşınır [7] ve orada önce kendisi sonrasında da çocukları bu işi büyütürler [8].

Arşag Alboyacıyan'a göre Garabed'in beş oğlu ve üç kızı vardır, ancak soy ağacında beş oğlu ve iki kızı olduğu geçiyor [9]. Aile fotoğraflarından ve S. Timuryan'ın anılarında bahsedilen bilgilerden anladığımız, Garabed'in dört  oğlunun ve  iki kızının [10] olduğudur. Timuryan'ın anılarında, Garabed Telfeyan'ın kardeşi Movses'i ticari işbirliği için İstanbul'a davet ettiğinde, Movses'in, Garabed'in ailesini(Nuritsa, oğulları John, Asanet, Hrant ve Albert) de yanına aldığından bahsedilir. En büyük kızı Nazen o zamanlar zaten evlidir ve Sarkis de İstanbul’dadır. Mihran'dan ise bahsedilmiyor. Diğer tüm çocuklar daha sonra Amerika Birleşik Devletleri'ne taşınır; hepsi aile fotoğraflarında mevcut.

Aile bireylerinin doğum ve ölüm tarihleri ile ilgili bilgilerden bir kısmı  Arşag Alboyacıyan'ın "Kayseri Tarihi" kitabında geçmektedir [11]. Maalesef Alboyacıyan, çoğunlukla erkekler hakkında bilgiler sunar. Kızları veya eşleri hakkındaki bilgiler sınırlıdır. Kadınlar sadece babaları, erkek kardeşleri veya eşleri ile anıldıklarında görünürler.

Garabed'in çocukları: Nazeni Telfeyan-Timuryan (1862-1922), Sarkis Telfeyan (1866-1914), Hovhannes (John) Telfeyan (1868-1924), Mihran Telfeyan (1870-1873), Asanet Telfeyan- Başbazirganyan (ileride Başyan 1873-1920), Hrant Telfeyan (1878-1937) ve Albert Telfeyan (1881-1959).

Soy ağacına bakıldığına, Garabed’in ailesinin birçok üyesi olduğunu görürüz. Burada kaydedilen bilgilere göre ise, oğullarından Sarkis ve Mihran'ın iki kolu hakkında bilgi yoktur. Roland Telfeyan [12] ile yapılan röportaja göre, Sarkis’in Ağavni Aznavuryan-Telfeyan ile evlenmiş olduğunu, çocuğu olmadığını ve  48 yaşında öldüğünü biliyoruz. Mihran ise, daha önce de belirtildiği gibi genç yaşta Kayseri’de ölmüştür.

Sarkis Telfeyan

Garabed'in en büyük oğlu Sarkis Telfeyan, ailenin iş hayatındaki en başarılı evlatlarındandır ve aile işletmesinin başına, babasının yerine o geçer. Sarkis döneminde Telfeyan ailesi halı satarak büyük bir servet sahibi olur [13]. Sarkis de ailesinin izinden giderek servetinin önemli bir kısmını yardımseverlik  faaliyetlerinde kullanır. New York'ta kendi inisiyatifiyle1916'dan bugüne kadar devam eden “Telfeyan Evanjelist Vakfı”nı kurar. Ayrıca, Sarkis'in “Amerikan Yabancı Misyon Komisyonu”na yaptığı bağışlar Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Ermeni gençleri eğitmek ve imparatorluğun Ermeni nüfuslu bölgelerinde okullar ve yetimhaneler kurulması amacıyla kullanılır [14].

Farklı türlerden yapılmış el yapımı peçeteler

Antep işi peçete.
Antep işi, iğne oyası peçete.
Sivas işi peçete.
Ortası keten, kenarları Ermeni işi dantelden küçük masa örtüsü ya da peçete.
Ermeni işi dantelden yapılmış yastık kılıfı.
Dantel kenarlı yastık kılıfı.

Hovhanes (John) Telfeyan

1914'te Sarkis'in ölümünden sonra Garabed'in ikinci oğlu Hovhannes (John) Telfeyan ve kardeşleri işletmenin adını "S. Telfeyan "kardeşler" olarak değiştirir ve Hovhannes bu işletmenin başına geçer.

Görev süresi boyunca Hovhannes, Telfeyan işletmesini Amerika Birleşik Devletleri'nin şark halıları alanında alım-satım yapan üç büyük ve önemli işletmelerinden biri haline getirir [ 15].Telfeyan şirketinin büyümesi ile John, İngiltere'den, Manchester şehrinden yüksek kaliteli yün ihraç etmeye başlar. İhraç edilen yünün çoğu, Telfeyanların halı dokuma atölyelerinin bulunduğu İran'ın Kaşan şehrine taşınır. Buradan halılar dünyanın çeşitli ülkelerine ihraç edilir [16]. John yönetiminde, Telfeyan Şirketi'nin Çin, Doğu Asya ve diğer Avrupa ülkeleriyle de aktif ticari ilişkileri olur [17].

1917 yılında Hovhannes Telfeyan, New York 34. Cadde'de, ilk olarak başkanlığını kendisinin yapacağı, Ermeni Misyonerler Teşkilatı (AMAA) ve Ermeni Evanjelist Kilisesi'ni kurar. Ayrıca kardeşi tarafından kurulan Telfeyan Evanjelist Vakfı’na çeşitli bağışlarda bulunur [18].

Hrant Telfeyan

Garabed'in üçüncü oğlu Hrant Telfeyan da iyi eğitim almıştır ve o da halı dokumacılığı ile uğraşmıştır. Hrant, "Ermeni Evanjelist Vakfı"nın muhasebesini tutmuş, ayrıca New York'taki Ermeni Evanjelist Kilisesi'nin inşası ve dekorasyonu için Telfeyan Evanjelist Vakfı'na önemli bağışlarda bulunmuştur. Çeşitli eğitim ve kültür programlarına sponsor olmuştur [19].

XX. yüzyılın başına ait, Nuritsa Sarafyan-Telfeyan veya Nazen Telfeyan-Timuryan’ın özel günler için diktirdikleri ipek kıyafetler.

Albert Telfeyan

Garabed'in küçük oğlu Albert Telfeyan, New York'taki Evanjelist Kilisesi'nin kurucu ve etkili üyelerinden biriydi.Albert, “Telfeyan Evanjelist Vakfı’nın” birçok hayırseverlik programının bağışçılarından biriydi. Albert aynı zamanda girişimci bir halı tüccarı idi. Jennifer ile yapılan bir röportaja göre, Albert esas olarak halı üretimi ve malların yerleştirilmesi için hammadde tedariki işine eğilmişti. A. Alboyacıyan’ın anlatılarına göre, 1917'de Alman denizaltılarının Atlantik Okyanusu'nda seyreden buharlı gemilere çarparak Amerika Birleşik Devletleri ile ticareti imkansız hale getirdiği dönemde, Albert cesurca Rusya'ya ve oradan İran’a yolculuk eder. Bir yıl boyunca İran'da kalır. Orada çok sayıda halı satın alır ve Amerika'ya yollar. Ayrıca, Hindistan yolu ile Pasifik Okyanusu'nu dolaşarak San Francisco'ya ulaşır [20]. Albert, Telfeyan kız kardeşlerinin aileleriyle yakın temas halindeydi.

***
Ağabeyleri Sarkis ve Hovhannes'in ölümünden sonra, 1926'dan 1932'ye kadar, işletme, küçük kardeşleri Hrant ve Albert tarafından yönetildi. Hovhannes’in oğulları Garabed ve Harret (veya Herbert) de onlarla çalışırlardı. 1932'den sonra, bu yeni yönetim, Telfeyan işletmesini üçe boldü: bir kısmı Hrant’a, bir kısmı ise Albert’e ve diğer kısmı da Garabed ve Harret’e düştü. Hrant'ın işletmesi yalnızca birkaç yıl, Albert'inki ise 1950'lere kadar sürdü. Garabed'in ve Harret’in yönettiği işletmeye ise John'un en küçük iki oğlu Milton ve John da katıldı. Bu ayrılıktan bir süre sonra, dört kardeş, çoğunlukla makine halısı satan Amerikan şirketi “Othen” ile çalışmaya devam etti.

Hovhannes (John) Telfeyan'ın çocukları. Soldan sağa : John, Garabed, Grace, Harrett, Milton. Garabed ve Harret, Hovhannes'in (John) ilk eşi Johanna Minasyan'ın oğullarıdır. Grace, Johnny ve Milton'un annesi Venüs İskyan-Telfeyan. Fotoğrafçı: Kazanjian Studio Inc. New York.
Asanet Başyan'ın (kızlık soyadı Telfeyan) ailesi, İstanbul. Soldan sağa en büyük kızı Marin, Mıgırdiç, Yevkine, Asanet ve Onnik. Ayakta duran ve siyah giyinmiş kadın bilinmiyor.
Yukarıda ağda Albert Telfeyan, ikinci sıranın sağında ise Hovhannes Telfeyan, yanında çocukla duran eşi Johanna, önde oturan çocuklar ise Garabed ve Harrett, 1911.
En alt sırada, tam ortada oturan, Kalenik Timuryan, Amerikan Koleji'ndeki sınıf arkadaşlarıyla. Üsküdar (İstanbul).
Üzerinde beyaz çiçek süsleri olan siyah bir elbise ile, alttan ikinci sıra, soldan birinci Kalenik Timuryan. Adapazarı, 1912, kolej öğrencileri. Fotoğrafçı: Zorababel Krikor Donatosyan.
"Ermeni Muzik Grubu", Amerika Birleşik Devletleri. Grubun üyesi olan Kalenik, orta sırada oturanlardan (beyaz gömlek ve siyah elbise ile) sağdan ikinci sırada.
Soldan sağa: Haygaluys Timuryan, Hrant Telfeyan, Yevkine Başyan, Mkrtich Bashian, Mari Başyan, Yervant Krikoryan ve önde Timuryanlarin en küçük oğlu Levon.
Alt sıra, soldan sağa: Kalenik Timuryan, Knarig Miskciyan. Soldan sağa ikinci sıra: Peruz Andreasyan, Tarya Berberyan, Feora Gasparyan, Hayganuş Tataryan, Hripsime Atanasyan, Viktorya Boğosyan, Hranuş Şakarakordzyan. Soldan sağa üçüncü sıra: Arusyak Ağbabyan, Kulenia Momcıyan, Hranuş Bağdasaryan. Soldan sağa üst sıra: Armenuhi Kalacikyan, Armenuhi Çerkacıyan, Yevnike Kuryan, Ağavni Gaykeçyan. 1912, Adapazarı.

Setrak Timuryan ve Nazen Telfeyan-Timuryan Kolu

Kayserili ünlü halı satıcısı Setrak Timuryan (1860-1946), Garabed Telfeyan'ın en büyük kızı Nazen'in (1862-1922) eşidir. 

Bu ailenin tarihine ve onlara ait olan bu koleksiyonu ele almak ve incelemek önemlidir, çünkü bu ailenin geçmişi Garabed Telfeyan ailesinin tarihiyle yakından ilgilidir. Bu koleksiyonun şu anki sahibi, Timuryanların torunu Nazeli Elmasyan'dır. Nazeli, Nazeni’nin tek kız evladı olan Galenik’in kızıdır. 

Ünlü tüccar Setrak Timuryan, sadece başarılı bir iş adamı değil, aynı zamanda eğitimli bir kişiydi.Hayatının son yıllarında Galenik'in evinde yaşadı ve orada öldü. Hatıralarını yazmaya da bu evde başladı. 

S. Timuryan ayrıca eski halılardan iyi anlardı ve çok iyi kişisel bir koleksiyona sahipti. Kayseri’de geçirdiği yıllar boyunca, eski halıları satma işiyle uğraşırdı. Çoğunlukla İran'dan, Kayseri’nin çevre köy ve kasabalarından satın aldığı halıları, İstanbul, Avrupa ve Kahire'ye satardı. Timuryan anılarında, İstanbul-Kayseri arasındaki ticarette önde gelen işletmelerin adlarından bahseder: Kavciyan, Kundakciyan, Ohanyan, Kelekyan, Telfeyan ve Telfeyan- Timuryan.

Antep bölgesine ait çeyizlik, iğne oyalı ipek gece kıyafeti. Muhtemelen Nazen Timuryan'a ait.
İpek kurdelelerle süslenmiş Ermeni işlemeli dantel başlık ve gecelik.
Pembe ipekten yapılmış, göğsü Ermeni işlemeli dantelle süslenmiş çeyizlik gecelik.
Geceliğin dantelli kısmından bir örnek.
Çeyizlik Ermeni işi pamuklu-dantel şık gecelik.
Geceliğin işlemeli kısmı.
Kalenik Timuryan-Elmasyan’ın ipek işlemeli nişanı elbisesi, 1921, Fresno. Kıyafet yakın zamanda Sofi Khaçmanyan tarafından onarılmıştır.
Elbisenin sırt kısmı.
Kalenik'in düğünde giydiği ipek gelinlik, 1922, Fresno.
Ermeni işi dantelden yapılmış elbisenin göğüs kısmı.

Timuryan, hatıratında onu halı dokumacı olmaya teşvik eden sebebi anlatır. Önce, şunu belirtmek gerekir ki Setrak, henüz daha Nazen Telfeyan ile evlenmemişken, Telfeyan ailesinin Timuryan ailesiyle yakın ilişkileri vardı. Setrak gençken, yetim kaldıktan sonra birçok zorluğun ardından gelip, küçük bir ipekçi dükkanı kurmayı başarırken, Telfeyan Garabed ve Movses kardeşler de amcaları Kavsiyan'dan cicim yapmayı öğrenirler. Movses Telfeyan'ın atölyesinde üretilen cicim, halı ve kilimler, Garabed'in baldızının eşi, Hovhannes Ağa Kelecyan'a İstanbul'a satılmak üzere gönderilirdi. Bu başarılı girişim, genç Timuryan'ı, ipek ticaretini bırakıp halı satmaya teşvik eder. Bu iş değişikliğinden çok memnun kalır çünkü eski halı ve kilim satarak çok daha fazla gelir elde eder.

Timuryan’ın, satacağı mallar arasında, çeşitli bölgelerden gelen eski halılar vardı, örneğin Sivas ve çevresinden yapılan ticaret sonucunda, Gordzi, Kula bölgelerine ait halılar ve hatta İran'dan İsfahan'dan gelen büyük kilimler ve çeşitli kumaşlar. Setrak, Kayseri’deki ipek dükkanını kapattıktan sonra bir-iki yıl halı ve kilim üretimi ile uğraştı, hatta Telfeyan kardeşlerle yarıştı. Mesleğinin ilk zamanlarında kayınpederiyle de üç dört yıl boyunca çeşitli işler yaptı zaman zaman da onun için çalıştı.

Setrak Timuryan, 23 Haziran 1883'te Kayseri’de yeni inşa edilmiş Aziz Krikor Lusavoriç Kilisesi'nde Nazen ile evlenir. Bir ömür boyu birlikte olduğu karısını çok sevdi. Bu evlilikten beş oğulları ve bir de kızları oldu: Onnik, Anarik, Haykalus, Levon ve Herman ve kızları Galenik (1890-1960). Setrak ve Nazen'in de erken yaşta ölen üç çocuğu daha vardı. Hripsime Kayseri’ye giderken, Herman (bu adı taşıyan ilk oğlu) ve Srpuhi ise İstanbul yolunda vefat etmişlerdir.

Kasım 1895'te Sultan Abdülhamid’in Kayseri’deki katliamlarından sonra Timuryanlar da birçok Ermeni aile gibi, otuz yıllık birikimlerini kaybeder ve memleketlerini terk edip İstanbul’a taşınmak zorunda kalırlar. Setrak Timuryan, oğlunu defnettikten sonra, 18 Mart 1896 tarihinde, Kayseri'deki Ermeni katliamlarından tam dört ay sonra, ailesiyle birlikte İstanbul’a taşınır.

Nazeni'ye ait ufak bir pırlanta taşla süslenmiş altın resim kutulu-kolye.
Nazeni'ye ait altın bileklik. Başta kolye olan bu takıyı Nazeli sonrasında bileziğe dönüştürür.
Zümrüt ve çeşitli taşlarla süslenmiş yüksek kaliteli altın kolye ucu veya şakağa asılan takı. Nuritsa veya Nazeni'ye ait olan bu takı muhtemelen Kayseri’den gelmişti. Daha sonra Kalenik, onu kullanırken yarısını bir dizi küçük inciyle süslemiştir, fakat çalışma yarım kalmıştır. Nazeli bu güzel parçayı bugüne kadar saklamıştır. Bu tür işler, "Takza" adı verilen kafaya takılan başlığın her iki yanına asılırdı.
Nazeni'ye ait el yapımı firuze ve başka yarı değerli taşlarla süslenmiş altın kolye . 19. yüzyılın sonlarında kolyenin fotoğraf konulacak kısmı boş.
Kalenik'e ait fotoğraf hazneli, altın madalyon kolye. 20. yüzyılın başında henüz kolyenin fotoğraf haznesi boş.
Akik taşından bileklik. Bu bileklik bir çifttir çünkü 20'li yılların modasına göre, her iki bilekte aynı anda iki özdeş bileklik takılıyordu.
Kalenik'e ait akik taşından yapılmış mücevher kutusu.

Timuryan'ın en büyük hayallerinden biri oğullarına yüksek eğitim sağlamaktı. İstanbul’da bulunduğu yıllarda, iki oğlu Onnik ve Anarik, ilköğrenimlerini tamamladıktan sonra ünlü Robert Amerikan Koleji'ne kabul edilirler. Onnik, iki yıllık eğitimin ardından babasına yardım etmek için üniversiteyi bırakıp onun dükkânına gitmek zorunda kalır. Anarik ise üniversiteden mezun olduktan sonra, İngiltere'de Oxford üniversitesinde eğitimine devam edebilmesi için, rüşvet vererek ülkeden çıkış kâğıdı elde eder. Üniversiteden mezun olduktan sonra ise Amerika'ya gitmeye karar verir. Galenik ise, 1911'de Üsküdar Amerikan kız Koleji'nden mezun olur. 

Timuryanların en küçük üç evladı Herman (bu adı taşıyan ikinci oğul), Haygaluys ve Levon, onun İstanbul’da bulunduğu yıllarda doğarlar. Setrak, ilk kez 1910 yılında, Osmanlı İmparatorluğu'nu terk etme fikriyle, Amerika Birleşik Devletleri'ne gider ve orada bir antika dükkanı açar. Balkan Savaşı'nın başlamasıyla birlikte, Herman'ı  da, aynı şekilde Amerika'ya gönderir. Haygaluys ve Levon ise eğitimlerini tamamlamak için İstanbul’da kalırlar. Nazeni Timuryan ve kızı Galenik de nihayet Ekim 1912'de Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrılırlar.

Garabed Telfeyan'ın en küçük oğlu Albert Telfeyan.
Setrak Timuryan (ortada, kel) bir grup insanla, İstanbul,1909. Solundaki muhtemelen Hrant Telfeyan ve öndeki küçük çocuklar muhtemelen John'un çocukları, Garabed ve Harret.
New York'ta okul arkadaşlarıyla buluşma vesilesiyle bir araya gelmiş Adapazarlı bir grup kız. Alt orta sıra, beyaz bir elbise içinde, Kalenik ailesi ile Adapazarı ziyaret ederken, 1912.
Kalenik Timuryan (ilk sırada, ortada oturan) New York'ta, Ermeni Evanjelik "Canits" in düzenlediği yürüyüşte, 17 Temmuz 1915.
Albert Teleyan’ın evi, Green Grove, New Jersey. Soldan sağa: Kalenik, Yevkine, Asanet, Levon, Nazen, Setrak, Albert'in karısı, kucağında Sarkis, Robert ile Albert.

Amerika'da işleri iyi gider, çünkü Timuryan New York'a yerleştikten sonra oğlu Onnik sayesinde eski halıları İran'dan Amerika'ya nakletmeye devam eder. Fakat, Birinci Dünya Savaşı sırasında halı ithalatının zorluğu nedeniyle halı ticareti büyük zarar görür. Timuryan ise,  sağlık sorunları nedeniyle New York'ta kalamaz ve Kaliforniya'ya taşınmayı planlar. Dostlarının ve tanıdıklarının  tavsiyesine uyarak, 1918'de zaman kaybetmeden aileyi, bağcılık için büyük bir arsa satın aldıkları Fresno, California'ya taşımaya karar verir.

Ailede tutulan bilgileri göre, Galenik bu evin bulunduğu bölgeyi "Altın Şafak" (“Golden Dawn”): olarak adlandırır. Nazeli'nin tanıklığına göre ise Fresno konağının yakınında küçük bir gölet, yüzme havuzu ve tenis kortu bulunuyordu.

Bu bölgede tarımcılık gelişmişti ve en iyi zamanını yaşıyordu. Timuryanlar da Fresno'ya yerleştikten sonra başlangıçta oldukça üretkenlerdi. Aile kaynaklarına göre, Timuryanlar Fresno'da araba sahibi olan ilk aileydi.

Roma işi gümüş bileklik. Bu bileklik bir çifttir ve Kalenik onları aynı anda her iki bileğine takardı. Bu tür bileziklere 19. yüzyılın sonlarında "dostluk bilezikleri" deniyordu.

Üzerinde Aziz Kevork imgesinin bulunduğu mücevher kutusu.

Setrak ve Nazen'in kızı Galenik, 1922 yılında Fresno'da mesleği avukat olan Harputlu Asadur (Asdor) Elmasyan ile evlendi. Aynı yıl, Galenik'in evlenmesinden birkaç ay sonra, Nazen kansere yakalanır ve ölür. Bu Setrak'a çok ağır gelir. Çocukları bu sırada Kaliforniya'ya gelmişlerdi ve en küçük oğulları henüz, eğitimine devam etmekteydi. Levon hukuk, Haygaluys ise şehir ve bölge planlaması alanında ihtisas yapmaktaydılar. Anarik ise çoktan evlenmişti.

Fresno'da tarımcılık da aynı, halıcılık ve antikacılık mesleklerinde olduğu gibi, birtakım siyasi ve mali nedenlerden dolayı geriler. Setrak Timuryan hayatının bu dönemini üçüncü ve son dönem olarak adlandırır. Hayat arkadaşını kaybetmişti, çocuklar hayatlarını yola koymak ile meşgullerdi. Borç karşılığı Fresno'nun evini satmışlardı ve  üzüm bağlarını da kaybetmişlerdi. Setrak da, 1932'den beri Galenik’in ailesiyle yaşıyordu.

Aile Los Angeles'a taşınmadan önce, Setrak Timuryan, kızı ve ailesi ile birlikte iki yıl California'nın Pasadena şehrinde yaşar. Birinci Dünya Savaşı sona erdikten sonra bu şehirde tekrardan, antikacı ve halı dükkanını açtılar. Dükkanda Belücistan el halıları, yastıklar ve bir dizi başka antika eşyaları satıyorlardı. Nazeli Elmasyan'ın evinde XVIII. Yüzyıla ait bu tür yastıklar, çok sayıda kilim, bakır tepsi ve başka objeler halen saklanmaktadır.

1937'de Setrak Timuryan'ın maddi yardımı sayesinde Galenik'in ailesiyle birlikte Los Angeles'taki Nazeli Elmasyan'ın bugün hala yaşadığı evlerine taşındılar. Setrak Timuryan kendisini inançlı ve iyi bir Hıristiyan olarak tanımlar. Hayatının son yıllarında, Los Angeles'taki evlerinden çok uzak olmayan “Masis” adlı kilisesinin bir üyesiydi ve diyakoz mertebesindeydi. Kilisenin rahibinin yokluğunda vaaz verirdi. Ömrünün sonuna dek, 1946 yılına kadar bu kilisede görev yapmıştır.

Bugün, Nazeli Elmasyan'ın evine gelen bir ziyaretçi, eşsiz küçük bir müzeyi ziyaret ettiğini düşünür. Orada her şey otuzlarda olduğu gibi kalmıştır. Anne-babası, ağabeyi ve büyükbabasının odaları mobilyalarıyla halen korunmaktadır. Defterini yazdığı masa hala Setrak Timuryan'ın odasının köşesinde duruyor.

Telfeyan-Timurya-Elmasyan’ın yadigârına sahip çıkanlar

Bu aile yadigârına sahip çıkanların başında Nazen, kızı Galenik ve torunu Nazeli gelir. Bu kadınlar sayesinde günümüze harika bir koleksiyon ulaşmıştır.

Nazeni'in tek evladı Galenik eğitimli ve kibar bir kızdı. Nazeli, Galenik hakkında annesinin yetenekli, enerjik, keskin bir zihne, geniş bir ufka ve çeşitli ilgi alanlarına sahip olduğunu anlatır. Birkaç dil konuşur, eski Ermenice anlar ve şiirler yazar, çok iyi piyano çalar ve harika şarkı söylerdi.

New York'ta geçirdiği yıllarda Galenik, sosyal hizmet alanında eğitim alır ve  ardından Pasadena'da geçirdiği yıllar boyunca ve sonrasında insanlara yardım etmeyi sevdiği için, uzun süre sosyal hizmet uzmanı olarak çalışır. İkinci Dünya Savaşı sırasında Galenik, Amerikan Sansür Bürosu (Bureau of Censorship) için çevirmen olarak çalışır. Çocuk eğitimi başlıca ilgi alanları arasındaydı. Bu alanda, üye olduğu derneklerde sayısız konferanslar vermiştir. Birkaç Evanjelist kilisesinin yanı sıra Ermeni Genel Yardımseverler Birliği'nin (AGBU) aktif bir üyesi olmuştur ve Ermeni cemaati için yılmadan büyük özveri ile çalışmıştır. 

Nazeli, genç yaşta annesinin ısrarı üzerine ABD Deniz Kuvvetleri Hastanesi'ne katılır . Kardeşi Aram da o yıllarda askerdedir. Nazeli, görevden döndükten sonra işitme engelli ve dilsiz çocuklar için, okullarda öğretmenlik yapabilmek maksadıyla eğitimine devam eder. 2020'de 96 yaşına giren Nazeli, hiç evlenmedi ve bugün hala araba kullanma hakkına sahip. Atalarının kendisine bıraktığı mirasa sahip çıkma sorumluluğunu üstlenen Nazeli, bu ihtişamlı koleksiyonu bugüne kadar korumuştur.

Bir an için bu kadınların ailelerinin mallarını ülkeden ülkeye taşımadıklarını veya muhafaza etmediklerini hayal edelim. O zaman, Telfeyan-Timuryan aileleri ve tarihleri hakkında söyleyecek pek bir şeyimiz olmazdı. Bu koleksiyon sayesinde, Ermeni kültürü hakkında önemli bir hazine bizlere ulaştı. Aksi takdirde, Ermeni tarihinin bu önemli ailelerin hikayeleri, geri dönüşü olmayan bir şekilde kaybolacaktı. 

Bu korunan nesneler ve aile fotoğrafları, onların tarihlerinin tanıkları ve taşıyıcılarıdır. Kadınlar, adanmışlıklarıyla, yalnızca ailelerinin sahip olduklarını kurtarmak ve korumakla kalmamış, aynı zamanda günümüz ile geçmiş arasında görünmez ama sağlam bir köprü inşa etmişlerdir. Bu köprü sayesinde bugün, Kayserililerin tarihine geri dönebilmek ve yaşamlarının önemli olaylarını tanımak mümkün. Bu "köprü" sayesinde, bu harikulade  kadınlar, onlarca yıldır ülkeden ülkeye geçen milli ve kültürel Kayseri mirasını bizlere ulaştırmışlardır. Bu miras sadece Kayseri halkına veya Ermeni milletine ait değildir, aynı zamanda evrensel değerlere sahip bir mirastır.

Kalenik Timuryan’ın sağında, ortadaki Albert Telfeyan’ın eşi Roz. Öteki kız ise bilinmiyor. 1914, ABD.
Kalenik ve annesi Nazen Timuryan (kızlık soyadı Telfeyan), 15 Nisan 1916'da New York'taki Ermeni Evanjelik Kilisesi’nin düzenlediği etkinlikte.
Nazen ve oğlu Haygaluys, İspanyol gribi salgını sırasında, muhtemelen Fresno'da (1918-1919).
Onnik Timuryan, büyük ihtimalle New York'taki kendi halı mağazasında.
New Jersey, Ocean Grove yakınlarında, Atlantik Okyanusu 1917. En üst sırada, soldan sağa: Haygaluys, Nazen, Levon. Alt sırada, soldan sağa, Mari, Yevkine, Kalenik.
Astor Elmasyan ve Kalenik Elmasyan'ın (doğum Timuryan) düğün fotoğrafı, 1922.
Elmasyan ailesi. Soldan sağa, Kalenik ve Astor. Soldan sağa oturanlar: Elianor, Aram, Nazeli.
Nazeli Elmasyan, İkinci Dünya Savaşı sırasında ABD Donanması'nda görev yaparken. Nazeli bu fotoğrafı yine askere giden kardeşi Aram'a yazmıştır. Not: "Sevgiyle, kız kardeşin".

Timuryanlar Fresno'da

Fresno, Timuryan ailesinin bazı üyeleri ile bir grup akraba. Üst sıra, solda ayaktaki Onnik Başbezirganyan (Asanet'in oğlu). Aynı sıranın beşincisi Kalenik Elmasyan-Timuryan, altıncısı ise Kalenik'in eşi Asadur Elmasyan. Asadur'un önünde duran kadın Nazen Timuryan-Telfeyan, Nazen'in arkasında duran ikinci kişi ise Hrant Telfeyan'dır.
Setrak Timuryan arabasında hizmet alırken. Kalenik ve Nazen de arabadalar. Fresno.
Timuryanlar, Altın Şafak adını verdikleri Fresno'daki evlerinin önünde, 1921. En üst sırada Haygaluys, ikinci sıra sağda Astor Elmasyan, yanında Nazen, alt sırada ise Kalenik yer alıyor. Burada, Kalenik ve Astor muhtemelen nişanlılar.
Timuryan ailesi, 1921'de Fresno'daki Altın Şafak'taki evlerinin avlusunda bir pazar yemeğinde. Soldan sağa: Setrak, Kalenik, Astor, Levon Timuryan, Bayan Luther (soyadı bilinmiyor) ve Nazen.

Bu bölümde, Timuryan ailesinin Fresno'da yaşadığı döneme ait çeşitli görseller sunuyoruz. Kullanılan görseller 1918 ile 1921 yıllarına aittir. Görünüşe göre, Timuryan ailesi o sırada Fresno'da tarımla uğraşıyordu.

  • [1] "Telfe" (Türkçede telve), kahve telvesi anlamına gelen Türkçe bir kelimedir.
  • [2] Movses Telfeyan ve ailesi hakkında daha fazla ayrıntı için bakınız. S. Khaçmanyan.
  • www.houshamadyan.org/en/oda/americas/movses-telfeyan-collection-usa.html
  • [3] Setrak Timuryan, hayatının son yıllarında anılarını yazmıştır ve burada kişisel ve aile öykülerinin yanı sıra Kayseri’deki tüccarlar ve faaliyetleri hakkında değerli bilgiler sunar. Timuryan'ın el yazısı Türkçedir ve Ermeni harfleriyle yazılmıştır. Daha sonra aile mensuplarından Hagop Demirciyan bunu İngilizceye çevirip aile içinde paylaşmıştır. Eserin Türkçeden Ermeniceye profesyonel bir çevirisi şu anda hazırlanmaktadır.
  • [4] S. Timuryan'ın Anıları.
  • [5] Jennifer Telfeyan-LaRoy ile bir röportajdan.
  • [6] S. Timuryan'ın Anıları.
  • [7] Arşag Alboyacıyan, Kayseri Ermeni Tarihi, cilt. B, Kahire,1937, s. 2200-2203; “Armenian Dress and Textile project”.
  • [8] Arşag Alboyacıyan, Kayseri Ermeni Tarihi, cilt. B, Kahire,1937, s. 2201-2203; ayrıca ailede tutulan bilgiler.
  • [9] Ailenin soyağacını hazırlayan Jennifer Telfeyan-LaRoy'dur.
  • [10] Jennifer Telfeyan-LaRoy ile yapılan bir röportaja göre Garabed'in oğullarından Mihran, üç yaşında Kayseri’de ölmüştür.
  • [11] Jennifer Telfeyan-LaRoy'nun verdiği bilgilere göre, aile üyelerinin doğumları ve ölümleri düzeltildi ya da ilave edildi. 
  •  [12] Roland Telfeyan, şu anda New York'ta yaşayan Jennifer'ın erkek kardeşidir.
  • [13] Bu konu hakkında, Setrak Timuryan da  kendi hatıratında bahseder.
  • [14] Arşag Alboyacıyan, Kayseri Ermeni Tarihi, s. 2201.
  • [15] Jennifer LaRoy'un arşivlerinden.
  • [16] Bu halı Kaşan Telfeyan fabrikasında dokunmuştur. 
  • [17] Ghoghand Telfeyan ile bir röportajdan.
  • [18] Ibidem.
  • [19] Jennifer Telfeyan-LaRoy arşivinden.
  • [20] Arşag Alboyacıyan, Kayseri Ermeni Tarihi, s. 2202-2203.