Pandemi Sırasına Eski Bir Ermenistan Haritasını Restore Etme Serüveni

Yazar: George Aghjayan, 21/09/2021 (Güncelleme 21/09/2021) Çeviren: Arlet İncidüzen

Yıllar boyunca Hayrenik binasının 4. kattaki konferans salonuna her girdiğimde arka duvarda asılı olan devasa haritadan gözlerimi alamazdım. 5’x8’ ölçülerindeki harita 1922 yılında Mardiros Kheranian tarafından çizilmişti. Bu haritayı görme şansına sahip olanlar ona kapılıp kendilerini haritada gösterilen Ermeni köylerine dalmaktan alıkoyamazlardı. Türk hükümetinin bu köylerin isimlerini modern haritalardan silmeye çalıştığı bir dünyada Kheranian’ın haritası daha da kültürel ve sanatsal bir hazinedir.

Kheranian Van şehrinde dünyaya gelmişti. Meşhur Varak Manastırı’nda öğretmenlik yapmış bir haritacıydı. 1915’te Van savunmasına katılmış ve Soykırım’dan sonra da Suriye’ye yerleşip öğretmenlik yapmayı sürdürmüştü. Bu yıllarda tam olarak kaç harita çizdiğini bilemesek de en az üç haritanın varlığından haberdarız. Bu haritalardan biri de erkek kardeşinin torunu Matthew Karanian tarafından “The Armenian Highland: Western Armenia and the First Armenian Republic of 1918” içinde yeniden basılan Van şehri savunması haritasıdır. Hayrenik’teki harita bilinen en eski ve en büyük haritasıdır.

Yıllar içinde bu haritanın birçok fotoğrafını çektim ancak hiçbiri beni yeterince tatmin etmedi. Haritanın durumu, büyüklüğü ve koruyucu camdan gelen parıltı fotoğraf çekmeyi zorlaştırıyordu. Harita geçmişinde bir yerde su alıp hasara maruz kalmıştı. Ek olarak, kumaş harita, koruma açısından ideal olmayan bir kontrplak parçasına gerilmiş ve zımbalanmıştı.

Geçtiğimiz senenin başlarında Kongre Kütüphanesi’nden emekli olan Ermeni uzmanı Levon Avdoyan’la temasa geçtim ve haritayı nasıl koruyabileceğimiz konusunda tavsiyesini istedim. Harvard Harita Kütüphanesi’ne başvurmamı önerdi.

Harvard Harita Kütüphanesi aracılığıyla Paper Conservator’dan Louise Baptiste’le bağlantı kurdum. Pandemi arifesinde Hayrenik’te buluşup haritayı restore etmeyi tartışabildik. Amaç, hasarlı kısımları restore etmek, yıllar içinde biriken tüm zararlı kimyasalların izini temizlemek ve haritanın yüksek çözünürlüklü arşiv kalitesinde taramasını yapmaktı. Louise haritanın önemini anladı ve projeyi coşkuyla üstlendi.

Haritayı çerçevesinden çıkarıp taşıma için yuvarlayacağımız gün geldiğinde oldukça gergindim. Louise, zımbaları nazikçe çıkardı ve haritayı, güvenle sarabilmek için gerekli kâğıt tabakalar ile özel olarak tasarlanmış rulo arasına yerleştirdi. Harita uzun zamandan sonra ilk kez Hayrenik binasından dışarı çıktı.

Geçen yıl boyunca Louise, haritayı özenle orijinal ihtişamında restore etti. Bu süreç boyunca harita üzerinde yapılan çalışmaların görüntülerini ve videolarını bizimle paylaştı. Karmaşık bir süreçti. Haritayı zarar vermeden süpürmek için özel bölmeler yaptı. Ayrıca, orijinal mürekkebi çıkarmadan haritayı temizlemek için doğru kimyasal karışımını bulması gerekiyordu. Bir yıl sonra, artık restore edilmiş olan harita taranmak üzere Harvard Harita Kütüphanesi’ne getirildi.

Harvard Üniversitesi Widener Kütüphanesi Dijital Görüntüleme ve Fotoğraf Hizmetleri bölümünde fotoğrafçı olan Robert Zink, haritanın 8 ayrı görüntüsünü çekmek için ~63 megapiksellik bir kamera (bugün piyasadaki en yüksek çözünürlüklü kameralardan biri) kullandı. Haritanın boyutu, istenen çözünürlüğü korumak için bu kadar çok görüntü alınması gerektiriyordu. Haritayı bütünüyle yeniden oluşturmak için bu görüntüleri birleştirmenin iki yolu vardı. Bölümler arasında herhangi bir yanlış hizalama, bozulma veya ton/renk farkı olmaksızın ortaya çıkan tam görüntünün izleyici için kusursuz olması için bunları birbirine “dikme/ stitch” yolunu tercih ettik. Bu mümkün olmasaydı, görüntülerin döşenmesi gerekirdi. Dikiş, düz ve sabit kalabilen malzemelerle (kâğıt gibi) çok kolay yapılır. Keten malzemede, kumaşın taramalar arasında gerilmesi veya yanlış hizalanması olasılığı vardır. Haritamız dikiş tekniğine uygun olduğu ve olağanüstü sonuçlar verdiği için çok şanslıydık!

Harita şimdi onu koruyacak ve muhafaza edecek yeni çerçevesiyle bekleyen Hayrenik’e geri döndü. Bu proje baştan sona Amerika Ermeni Kültür Derneği ve Calouste Gulbenkian Vakfı’nın bağışlarıyla mümkün oldu. Dijitalleştirilmiş harita, Huşamadyan: Osmanlı Ermeni Yaşamını Yeniden Kurma Projesi aracılığıyla ücretsiz olarak paylaşıma açılacaktır.