Bedros Alahaydoyan Arşivi | Ağıt şarkıları

Bu sayfada yayınlanan şarkıların ve dans müziklerinin tamamı müzikolog Bedros Alahaydoyan tarafından derlenmiş ve kaydedilmiştir.

Kendisi, 1980’lerden itibaren Ermenilerin yoğun olarak yaşadıkları şehirleri ziyaret etmiş, Soykırım’dan sağ çıkmış Ermenilerle görüşmüş ve onlardan kendi memleketlerinden, köylerinden hatırladıkları şarkıları ve anıları toplamıştır.

Bu şarkılarında düzenlemeleri, notaya dökülmeleri ve dijital hale getirilmelerini Dr. Dzovig Markaryan üstlenmiştir. Çeviren: Tomas Terziyan.

Yazar: Bedros Alahaydoyan

Bu dağarcıktaki ağıtların koleksiyonumdaki diğer şarkılar gibi, Huşamadyanın benimsediği coğrafi dağılım kuralına uymadığı bir gerçek ama Büyük Felaketin bitmek bilmez, acımasız olaylarının sergilendiği uğursuz manzarayı kendine has bir üslupla tasvir ediyor.

Nitekim aşağıdaki beş şarkıda, gözleri görmeyen tanıdık şarkıcının ağzından Der Zor çölleri mercek altına alınmakta, ardından Sason ve Kilikya çevrelerindeki kırımlara geçilmekte ve nihayet şair Avedis Aharonyan’ın sözleriyle, toplumsal ile bireyselden öte, gelecek kuşaklara müthiş bir uyarıda bulunulmaktadır.

On yıl boyunca şarkı derledikten sonra; yıllar sonra koleksiyonumu yeniden gözden geçirdiğimde, bu beş şarkının birbirine ulanan halkaların oluşturduğu kemer misali bir devamlılık arz ettiğini düşündüm. İki yıla yayılan katliamlar, Der Zor yolu üzerinde yaşanan ıstıraplı, ruhları çökerten ümitsizlikler, kurbanların ölmeden önceki hikâyeleri ya da hayatta kalanların tanıklıkları şarkılar yoluyla anlatıldı ve muhafaza edildi.

Bir yanda, gözleri görmeyen bir şarkıcı, Der Zor çöllerinin yolu üzerinden geçen kervanların dardlarını [dert] işitip dile getirmekte ve o kör kadının şarkıları ölüm kervanının yolcuları arasında yayılmakta.

Diğer yanda, Sason kırımlarına gelince, kılıçtan geçirilen halk ümitsizliğe kapılmak yerine, bütün bir milletin katledilebileceğine inanmazmış gibi şafağı beklemektedir… Ve nihayet şairin, kendilerine karşı işlenen devlet cürmünü unutacak olmaları halinde, gelecek kuşaklara yönelttiği lanetleme.

Nisan 1918’de Salt’ta (Ürdün) bulunan ve Kudüs’e nakledilen, hayatta kalan Ermeniler  (Kaynak: Nubaryan Kütüphanesi koleksiyonu, Paris).

Sarkis Boğosyan Malatya’da doğar. Ölümden kurtulur. Başlarda ailesiyle birlikte, bu şarkıyı öğrendiği Fransa’da yaşar, daha sonra Fresno’ya taşınır ve tüm servetini Ermeni Havariyun Kilisesine bağışlar. “Der Zor Çölleri” şarkısını başkalarından duyup öğrenir. Bedros Alahaydoyan ile karşılaşmaları, aynı zamanda bu şarkının kaydı 1986’da Fresno’daki yaşlılar yurdunda gerçekleştirildi.
   
“Mayrig” Ğambaryan da sağ kalanlardan. Kocası Kürtlerin arasında yaşadığı için bütün ailesi ölümden kurtulur. Bu şarkı Mayrigin yaşadığı, Güney Fransa’daki Miribel kentinde kaydedildi. Bu kentte Bedros Alahaydoyan’a hayatının derdini anlatmıştı; dört kızı vardı ve hepsi de yabancılarla evlenmişlerdi. “Öyleyse ben niye yaşadım ki…”, der Mayrig.

Yeğso Hovhannesyan Fransız aksanıyla, ünlü bir şarkıcı olur. O, ölümden kurtulanlardan olmamakla beraber bu şarkıları ailesinden öğrenir. Bedros Alahaydoyan, Hovhannesyan’ın şarkılarını Hovhannesyan Marsilya kentinden Kuzey Fransa’ya geldiğinde kaydetti. Kendisi de 1985-87 yıllarında orada bulunurken karşılaşmışlardı.

Maro Nalbandyan sağ kalan bir anne-babanın çocuğu olarak Halep’te doğar. Bu şarkı Nalbandyanların yerleşik bulunduğu Halep’te kaydedildi.

Hasanbeyli, 1909. Adana bölgesinde vuku bulan Ermeni karşıtı kırımlardan kurtulan yerli Ermeni kadınlardan bir grup (Kaynak: Mıkhitaryan Tarikatı, Aziz Lazarus Venedik).

Şarkı listesi:

1) Der Zor Çölleri (Türkçe) – Sarkis Boğosyan (Fresno, Kaliforniya’da kaydedildi)
2) Der Zor Çölleri (Ermenice)  - “Mayrig” Ğambaryan (Miribel, Fransa’da kaydedildi)
3) Dzake Arşaluys [Doğ Şafak] – Sasno Çarterı [Sason Kırımları]– Yeğso Hovhannesyan (Kuzey Fransa’da kaydedildi)
4) Giligyo Çartı [Kilikya Katliamı] – Maro Nalbandyan (Halep, Suriye’de kaydedildi)
5) Guyr Aşuğı [Kör Aşık] - Yeğso Hovhannesyan (Kuzey Fransa’da kaydedildi)

Der Zor, Fotoğraf: Raffi Çerçyan.

… (Ölüm)den beter
Dini bir uğruna
Giden yavrular

Kemah Boğazı’nda
Küttûnar akar
Yağlıdır gurşunlar
Cigerim yakar
Şimdi benim anam
Yoluma bakar
Nazli yarım duysa
Konaği yakar

Kemah Boğazı’nı
Geçtim o yana
Bir yigid oturmuş
Bakıyor bana
Serma tel pençesi
Tökmiş bir yana
Can gerek ki
Hasretine dayana

1918 başlarında Salt’ta (Ürdün) bulunan, Kudüs’e nakledilen ve burada da fotoğrafları çekilen, sağ kalan Ermeniler (Kaynak: Nubaryan Kütüphanesi koleksiyonu, Paris).

Partsıren gerevi Yepradi kedı
Kale hayrig, mayrig, Der Zori çölı
Hıramanı ınoğı karşeli Turkı
Vırejnis ludzetsek oğç (tuk) mınatsoğner

Yerginkı gabuyd e, kedinı mut e
Gorsıntsutsi mayrıs, çem kider ur e
Mez esbes ınoğı vad tışnamin (karşeli Turkın) e
Vırejnis ludzetsek Hayu vortiner (voğç mınatsoğner)

Der Zori çölerı bargim kınanam
Mayrig es tsavin inçbes timanam
Gatil mı çur dıvek hankisd hoki dam
Ayskan çarik toğ açkerıs çıdesnan

1) Mezire (Mamuret-ül Aziz) yetimhanesindeki Ermeni yetimler (Kaynak: Maria Jacobsen koleksiyonu).

2) Sason kırımlarında hayatta kalan Ermeniler, 1904 dolayları (Kaynak: Bodil Biørn koleksiyonu).

Adana, 1909. Ateşe verilmiş ve harabeye dönmüş olan Ermeni mahallesinden bir manzara (Kaynak: Michel Pabuciyan arşivi, Paris).

Adana, 1909. Ateşe verilmiş ve harabeye dönmüş Ermeni mahallesinden manzaralar (Kaynak: Michel Pabuciyan arşivi, Paris).

Avedis Aharonyan, 1866-1948 (Kaynak: Nubaryan Kütüphanesi koleksiyonu, Paris).