Bedros Alahaydoyan Arşivi 1 | Diyarbakır

Bu sayfada yayınlanan şarkıların ve dans müziklerinin tamamı müzikolog Bedros Alahaydoyan tarafından derlenmiş ve kaydedilmiştir.

Kendisi, 1980’lerden itibaren Ermenilerin yoğun olarak yaşadıkları şehirleri ziyaret etmiş, Soykırım’dan sağ çıkmış Ermenilerle görüşmüş ve onlardan kendi memleketlerinden, köylerinden hatırladıkları şarkıları ve anıları toplamıştır.

Bu şarkılarında düzenlemeleri, notaya dökülmeleri ve dijital hale getirilmelerini Dr. Dzovig Markaryan üstlenmiştir.

Bir Diyarbakır panoraması (Kaynak: Michel Pabuciyan arşivi, Paris)

Şarkıların kayıtları 1 Aralık 1984 tarihinde Valence'da (Fransa) gerçekleştirilmiştir. Diyarbakır şarkılarını seslendiren, Kamışlı (Suriye'nin kuzeybatısında) doğumlu ve ebeveynleri aslen Diyarbakırlı olan Ovsanna Çalımyan'dır. Bedros Alahaydoyan, o tarihte Ermeni şarkılarının toplayıp kaydetmek için Brüksel'den Valence'a gitmiştir. Alahaydoyan o dönemde Brüksel devlet radyosunda çalışmaktadır. Valence'daki Ermeni radyosundan (Radio A) bu konuda bir duyuru yapılır ve memleketlerine ait Ermenice şarkılar bilen kişilerin radyoyla bağlantıya geçmesi istenir. Ovsanna'nın akrabaları bu çağrıya karşılık verirler ve Bedros ile Ovsanna'nın buluşması gerçekleştirilir.

12 Temmuz 1915 Hayni/Hani doğumlu, tam olarak nerede doğduğunu hatırlamıyor çünkü Ovsanna küçük bir çocukken ailesi Diyarbakır'a taşınmış ve kendisi de orada büyümüş. Ovsanna'nın babası eyerci olduğu için soykırımdan kurtulmuş. Bu şarkıları 105 yaşında vefat eden ve tam bir türkü tutkunu olan babaannesinden öğrenmiş.

Seslendiren: Ovsanna Çalımyan (70 yaşında)
Yer: Valence, Fransa
Tarih: 1 Aralık 1984

Diyarbakır'da Ermeniler, 1912 civarı, fotoğrafçı bilinmiyor. Kanun, nargile, keman ve bir şişe arakla cümbüş hazırlığı. (Kaynak: Project SAVE Ermeni Fotoğraf Arşivi, Watertown, MA, mülkiyeti Antranig Tarzyan'a ait)

1. İnç Eretsir Tun Eretsir | Ne Yaptınsa Sen Yaptın

İnç eretsir tun eretsir
Poşin e kılkhut peretsir
Anerig dıkhmar peretsir
Va vay le va vay le malig vera

Ür sen gi kas veri vana
Yes ti vana tun ti vana
Asdvadz mezi tor mi pana
Va vay le va vay le malig vera

Ür sen gi kas en tu tağen
Pats khapeng e mera bağun
Eresin khaytir e meğun
Va vay le va vay le malig vera

Marhani bakhçi havuze
Vize gakhman e yolduze
Açkıs desav sirdıs guze
Va vay le va vay le malig vera

Ür sen gi kas huşig huşig
Vodkıt mıdav varti puşig
Bak mi i das inç anuşig
Va vay le va vay le malig vera

Bazı evlerin çatıları üzerinde görünen şehrin meşhur “çardak”ları. Bunlar bezlerle kaplı ahşap yapılardır, yaz mevsiminde aile üyeleri burada toplanır ve geceyi açık havada geçirirlerdi. (Kaynak: Michel Paboudjian arşivi, Paris)

2. Tzün E Yegel | Kar Yağıyor

Tzün e yegel mer azki hay le le
Ağçig eli değ hasni hay le le

Tzün e yegel lernerun hay le le
Khaz mi dabge derderun hay le le

Hay le hay le hay le le hay le le
Hay le hay le can le le hay le le

Khaz mi dabge derderun hay le le
Toğ bısage khorterun hay le le

Tzünı yegir tokerun hay le le
Asdvadz bahe khorterun hay le le

Tzünı yegir arvınir hay le le
Adsvadz arner barvınir hay le le

Tzünı yegir çarıt ınir hay le le
Asdvadz bahe ağçıgnir hay le le

Çukhda gakav lernerun hay le le
Azab ağçig khorterun hay le le

Dicle Nehri üzerinde, Diyarbakır şehrine yakın bir köprü (Kaynak: Hugo Grothe, Geographische Charakterbilder, Leipzig, 1909)

3. Aşir Epetsink Porig | Geceleyin Porig Pişirdik

Aşir epetsink porig na nay e na nay e
Arank katsink Dıborig na nay e na nay e
Ilun khadzin mits pakhtsank na nay e
Mer çarokhner hon mortsank na nay e

Na nay na nay na nay e na nay e na nay e
Na nay ağçig dığa e na nay e na nay e

Katsink khınaman dunı na nay e na nay e
Khınamin ıngav kunı na nay e na nay e

Arank harsi dısdurı na nay e na nay e
Hasank kuşayi torı na nay e na nay e

Godretsink tıtu nury na nay e na nay e
Neğatsav pesi kurı na nay e na nay e

Çukhda gakav lernerun na nay e na nay e
Azab ağçig khorterun na nay e na nay e

Peretsink harsın u pesan na nay e na nay e
Tıretsink sıdri koşan na nay e na nay e
İrenk irents pıspısan na nay e na nay e

Khazi goşgeni katsink na nay e na nay e
Hars u pesan peretsink na nay e na nay e

Arakh kinin khımetsink na nay e na nay e
Dığa ağçig khağtsutsink na nay e na nay e

Diyarbakır, Alman yetimhanesinin bir bölümü. Bina şehrin birçok binasına kıyasla kendine özgü mimarisiyle öne çıkmaktadır. (Kaynak: Ferdinand Brockes, Quer durch Klein-Asien, Gütersloh, 1900)

4. Duneru Meç Asi Pasi | Evlerde Aşna Fişne

Duneru meç asi pasi gılor vimda ıngınim dzusi
Kani erigıt i çegir baknim khıntzorig eristsi

Duneru meç ga anasun saat u ges mınats lusun
İre kurin meg e bısun inç ağvor is kağki ağçig

Duneru meç ik anuşig ağçig egur uşig uşig
İndzi ağçig şadi goğiga amenun meç tun anuşig

Duneru meç ig anuşig vodkıs mıdav varti puşig
Duneru meç ig anuşig ağçig yegur tun anuşig

Diyarbakır’da Ermeni kadınlar (Kaynak: Hugo Grothe, Geographische Charakterbilder, Leipzig, 1909)

5. Yar Illa | Yar Olsun

Yar ılla yar yar ılla yar ılla
Yar ılla inç ağçig e maşalla

Yar ılla şekhints abdon mer mişents
Yar ılla kınats kağits manuşag
Yar ılla perits pırets layn döşag

Yar ılla mir pılink u tzir pılink
Yar ılla kervorink u balbalink

Yar ılla mer kağak e çursd ore
Yar ılla ağçi i mer din tor e

Yar ılla mir kağakı meydan e
Yar ılla polur polur beydan e

Yar ılla peretsin harsın u pesan
Yar ılla tıretsin sedri köşan
Yar ılla irenk irents toğ pıspısan

Diyarbakır şehrinden bir manzara (Kaynak: H. Hepworth, Through Armenia on Horseback, Londra, 1898)

1896. Surlarla çevrili Diyarbakır şehri. Mazgallı istihkâm duvarları ve kuleler ile bunların yanı sıra tepelerden şehre su taşıyan kemerli suyolu. Şehrin minarelerinden göz eriminde Müslüman mezarlığı (Kaynak: Quaker & Special Collections, Haverford College, Haverford, PA).

6. Amenı Daran Indzi Çıdaran Ke Amo | Herkesi Götürdüler Beni Götürmediler

Amenı daran ındzi çıdaran ke amo
Mer torı tsadz ındzi çıdesan ke amo

Elnank pılink partzır şinink ke amo
Vıran tınink zankı tınink ke amo

Babus ıse indzi habir toğ çarne
Nışanadzıs vosgeriç e gı şine

İnç ağvor e partzır tonrin hasirı
Nışanadzıs vıran khev sire
Anang erir nışanadzıs khev sire

Tzerk tzerki dank ertank pağnik miasin
Ğurban eğnum kezi peroğ mamusin

Diyarbakır: Ermeni Tüfenkci ailesi (Kaynak: Dzovig Torigyan koleksiyonu)

7. Gadar Khana Gokhadz Maşin | Kaderhane

Gadar khana gokhadz maşin
Orzuhalı dıvits paşin
Girtan gi kan bakal başin
Ağas tun khev is tun khev is

Ağas tun khev is tun khev is
Paşas tun khev is tun khev is
Gılor mılor egur kovis
Baknim sirim desnam ov is

Mer dun tzer dan modig modig
Mer dun tzer dan modig modig
Mer dan geller anuş hodig
Tzer dan geller khisd khorodig

Mer dun i ger karsun garas
Tzer dun i ger karsun garas
Karsın garsin kinin er has
Osgi gumgum ardzıte tas

Kurke hakir tive niğe
Dzıdzıvın ire garak iğe
Azabnerun tartin mal e

Kurke hakir tive ale
Dzıdzıvın ire portukal e

Dzıdızıvın ire prtukal e
Azabnerun tartin mal e

Diyarbakır, Ulu Cami (büyük cami) ve ön avlusu. (Kaynak: Orientalisches Archiv, Hugo Grothe, Band I, 1910/1911, Leipzig, 1910)

8. Ağçig Ağçig Tun Egur Indzi Modig | Genç Kız Gel Yanıma

Ağçig ağçig tun egur ındzi modig
Arnim hodıt i mıdnam dzutsıt i ağvor ağçig

Na na nay nay nay na na nay nay
Na na nay nay nay na na nay nay

Midkıt ingadzin adene mazerıt kaşim
Dardit ıngel em halel em maşe

Miag karıs gı zargem karıt nakaş e
Or mı gi ka mubad gı tsıtsınim ağçig ağçig

Ağçig ağçig inç gayner es erer em
Mamet inç kaşir e kezi perelun
Kışir kun çe kınir orank e orelun ağçig ağçig

Ağçig ağçig tun egur ındzi modig
Arnim hodıt i mıdnam dzutsıt i ağçig ağçig