Antep Merkezi Türkiye Koleji Tıp Fakültesi ve Azariah Smith Hastanesi

Yazar: Ani Voskanyan, 13/10/25 (son değişiklik: 13/10/25) - Çeviren: Sevan Değirmenciyan

Antep Merkezi Türkiye Koleji’nin tıp bölümünün çalışmaları kolejin genel ders programı ile birlikte başlamıştı. Kolejin tıp bölümünün faaliyeti uzun sürmese de, tıp alanında dönemin önemli kurumlarından biri olmayı başarır. Sadece Antep’ten değil, Osmanlı devletinin farklı vilayet ve sancaklarından bir çok genç kolejin öğrencisi olmak için büyük çaba sarfediyordu.

Krikor Bağdasaryan’ın belirttiği gibi, Amerikalı misyonerlerin bir kurumu olan American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM) tarafından 1876 yılında Antep gibi yoğun Ermeni nüfusa sahip bir merkezde Merkezi Türkiye Koleji’nin kurulmasının siyasi nedenleri olsa da, bu girişim pratikte Protestanlığın yayılmasına katkı sunmuştur. Kolejin Antep’in eğitim seviyesinin yükselmesine sunduğu katkı inkar edilemez; bu sayede bir çok genç kıskanılacak yerlere gelmiştir. Antep ve genel olarak Kilikya, Halep, Edesya / Urfa, Dikranagert / Diyarbekir, Sebasdia / Sivas ve farklı şehirlerden gelen Ermeni gençler kolejin öğrencileri arasındaydı. Kolejin eğitim kadrosu da büyük ölçüde Ermenilerden kurulmuş, öğrenciler de %99 oranında Ermeni gençlerinden oluşmaktaydı [1].

Tıp bölümü başta kolej ders programının bir parçasıydı. 1840’lı yıllardan itibaren Bord, aralarında takdis edilmiş din görevlilerinin de bulunduğu doktorlar yollamaya başlar. Azariah Smith ve Andrew Pratt da bunlardandı. Bunlar Antep’e vardıktan hemen sonra yetenekli gençlere Batı’nın eğitim standartlarına uygun bir şekilde tıp dersleri vermeye başlar. Bu dönemde doktor misyonerler arasında en tanınmış olanı 1870’li yıllardan itibaren Sivas’ta faaliyet gösteren Henry West’di. İleri gelen öğrencileri dönemin yenilikçi bilgilerine sahip doktorlarına dönüşüyorlardı. Büyük bir otoriteye sahip olan Karekin Süni bunlardan biriydi. Yeni tesis edilmiş Merkezi Türkiye Koleji’nin yönetimi West’in yeni kurulan hastanenin başhekimi ve tıp fakültesinin yöneticisi olmasını istiyorlardı. Kolej başkanı Tillman C. Trowbridge bu öneriyi kendisine sunmak üzere Eylül 1877 tarihinde Sivas’a gider, fakat maalesef West’in vefat ettiğini öğrenir. İlk başhekim olarak Dr. Henry L. Norris davet edilir, daha sonra Dr. Karekin Süni de katkı sağlaması için çağrılır. Kasım 1879 tarihinde tıp dersleri başlar [2]. Başlangıçta 5 öğrenci varken, kısa bir süre sonra öğrencilerin sayısı 18’e çıkar [3].

Tıp bölümü kurumun ayrılmaz bir parçası olarak kuruldu. Birkaç yıl boyunca fakültede dönüşümlü olarak genel tıp ve cerrahi dersleri verildi. 20 öğrenci MD derecesiyle buradan mezun oldu [4] (diğer verilere göre 21 kişi) [5]. Zorluklar ve büyük masraflar nedeniyle tıp eğitimi durdurulur. Bu bölüm dahilinde sadece hastane faaliyetlerine devam eder [6].

Dr. Henry L. Norris ve Dr. Karekin Süni’nin istifasından sonra, Dr. Fred Douglas Shepard ve ilerde Beyrut’ta büyük bir üne kavuşacak olan Dr. Harris Graham 1882 yılında koleje yerleşir. 1883-1884 eğitim-öğretim yılında Dr. Fred Douglas Shepard ve eşi Fanny Andrews Shepard, Dr. Harris Graham, Asadur Aram Altunyan, Hagop Nazaryan vs. tıp bölümünde ders veren uzmanlar [7]. 1885-1886 döneminden itibaren Dr. Sımpad Kaprielyan yardımcı öğretmen olarak tıp bölümünde çalışmaya başlar [8]. Aynı dönemde Charles Elias Riggs de öğrencilere Latince öğretiyordu [9].

Merkezi Türkiye Koleji’nin eğitim programı dört yıllıktı ve Amerika ve İngiltere’nin en iyi tıp okullarında görev yapan öğretim görevlileri ile uzun süreli istişare ve mektuplaşmalar sonucunda oluşturulmuştu.

I. sene    
İnsan Anatomisi, kas dokusunun histolojisi, tıbbi kimya, uygulamalı anatomi.

II. sene
İnsan Anatomisi (devam), Fizyoloji, kas dokusu histolojisi, farmakoloji, Genel Pataloji, uygulamalı anatomi (devam).

III. sene
İlaç kullanımı, diagnostik, genel cerrahi, farmasötik botanik, idrar tahlili, hasta tetkiki.

IV. sene 
Tıp sanatı uygulaması, kadın hastalıkları, ebelik, göz ve kulak hastalıkları, tıp hukuku, sağlık kanunları, hasta tetkiki (devam) [10].

Osmanlı Devleti’ne Amerika’dan gelen ilk doktor misyonerlerden biri Dr. Azariah Smith’ti. O, yalnızca Kilikya Ermenileri arasında Protestanlığın yayılmasının ilk vaizlerinden biri değil [11], aynı zamanda tıp alanında dönemin en yeni yöntemlerini tanıtan kişiydi. Tıbbi faaliyetlerinin yanı sıra Dr. Smith ders vermeye de başladı, ardından kendisinden ders alan yetenekli gençleri yardımcı olarak yanına aldı [12]. Yıllar sonra Antep’te kurulan Amerikan hastanesi onun adıyla anıldı. Hastanenin inşası için gereken para, Azariah Smith’in akrabaları ve Yale Üniversitesi’nden sınıf arkadaşları tarafından toplandı [13].

1878 yılının Ekim ayında hastane için arsa satın alınmış, çevresi duvarla ayrılmış ve bina inşaatının temeli atılmıştı [14].

Hastane, kolejden ayrı bir yerde, şehrin hemen bitişiğinde, Hayik Tepesi’nin Tepebaşı zirvesinde kurulmuştu [15]. Hastane, bu amaçla özel olarak inşa edilen, iki katlı kireçtaşı bir binadaydı ve şehrin batı ucunda yer alıyordu. Aynı alanda doktorların evi de bulunuyordu. Hastanede otuz iki yatak vardı. Haftada bir kez ücretsiz muayene ve tedavi hizmeti sunuluyordu [16].

Açılışından itibaren hastanenin kuzey girişinin üzerinde büyük harflerle şu yazı okunmaktaydı: “Bütün hastaları iyileştiren Tanrı’dır.”

1882 yılından itibaren hastanede saygın bir doktor olan Fred Sheppard çalışmaya başladı. 1915 yılına kadar kesintisiz başhekimlik görevini sürdürdü ve Antep ile çevresindeki halk için paha biçilmez hizmetler sundu [17]. Dr. Sheppard işini öyle büyük bir özveriyle yapıyordu ki ona “Antep’in Sheppard’ı” deniliyordu [18].

1884 yılında hastanede hemşire olarak Miss Niel, yönetici olarak ise İskoçya’dan gelen Miss Stewart Walker Arnott görev yapıyordu. Arnott’un zamansız ölümü üzerine onun görevini 1886’da Antep’e gelen Miss Harriet Riddel devraldı. 1887’de Riddel, aynı kolejin mezunu ve çalışanı, tanınmış doktor ve Halep’teki hastanelerden birinin kurucusu olan Asadur Aram Altunyan ile evlendi [19]. Dr. Sheppard’ın eşi Fanny Sheppard da tıp eğitimi almıştı. Kadın hastalıkları alanında uzmanlaşmış [20] ve hastanenin kadınlar bölümünün başkanıydı. Fanny Sheppard, kadın doğum uzmanı Dr. Caroline Frances Hamilton ile birlikte, Antep halkına büyük faydalar sağladı. Bayan Sheppard’ın adı, Antep’in uzun yıllar kartviziti sayılan bir sanat dalı olan nakışın yaygınlaştırılması ve örgütlenmesiyle de anılmaktadır [21].

Merkezi Türkiye Koleji’nin 1901’de yayımladığı resmi katalogda hastane personel listesi de yer almaktadır. Buna göre F. D. Sheppard hastanenin başhekimi, Jesse Krikor Marden sorumlu ikamet eden doktor (Resident Physician-in-charge), Movses Bezciyan eczacı, Elizabeth Merril Trowbridge ve Harriet Ellen Wallis hemşire, Sarkis Ğazaryan ise cerrahi asistan (surgical dresser) idi. Ayrıca Caroline F. Hamilton ve Hovsep Bezciyan da hastanede görev yapıyordu [22].

Merkezi Türkiye Koleji’nin 1909 tarihli yıllığına göre, Azariah Smith Hastanesi’nin kadrosunda şu isimler bulunmaktaydı: Başhekim Fred Douglas Sheppard, kadınlar bölüm başkanı Caroline F. Hamilton, doktor yardımcıları Hovsep K. Bezciyan, B. H. Kundakcıyan ve K. H. Ğalfayan; eczacı Movses A. Bezciyan, eğitimli hemşireler Charlotte F. Grant ve Alice Carolyn Bewer [23]. Bewer, 1914’te Dr. Garabed Dağlıyan ile evlendi.

Farklı yıllarda hastanede görev yapan hekimler arasında Asadur Aram Altunyan, Smpad Kaprielyan, Myron Davis, Cyrus Stevens, Jesse Marden, Habib Nazaryan, Hovsep Bezciyan ve diğerleri bulunmaktaydı. Caroline F. Hamilton çalışmalarına hastanede 1891 yılında başlamıştı. O da kadın doğum uzmanı bir doktordu. Çalışmalarının yanı sıra, ebe hemşirelerin yetiştirilmesi işini de üstlendi. Kısa bir süre sonra hastane personeline, merhum başkanın büyük kızı Elizabeth Trowbridge katıldı. O uzun yıllar hastanenin iç işlerini yürüttü, hemşirelik yaptı ve hemşirelerin yetiştirilmesi işinde Dr. Hamilton’a büyük ölçüde yardımcı oldu. 1898’de Miss Wallis de hemşire olarak çalışmalara katıldı. Azariah Smith Hastanesi’nde çalışanların emekleri daima yüksek takdir görmüş, bu çerçevede eczacı Sarkis’in adı da anılmıştır. Ayrıca Beyrut Tıp Fakültesi (daha sonra Beyrut Amerikan Üniversitesi) mezunu genç Ermeni doktorlar, bir veya iki yıl süren staj dönemlerini Antep Amerikan Hastanesi’nde, Dr. Sheppard ve onun deneyimli çalışma arkadaşlarının gözetiminde geçirmişlerdir. Bunlar arasında Antepli Avetis Cebeciyan ile Zeytunlu Levon Melidonyan da bulunuyordu. Yıllar sonra hastanenin çalışmalarına Fred Sheppard’ın oğlu Larry Shepard [24] da katıldı. Babasının 1915’teki ölümünden sonra 1922 yılına dek hastaneyi o yönetmiştir [25].

Azariah Smith Hastanesi cerrahı Dr. Habib Nazaryan, Merkezi Antep Koleji’nin ilk öğrencilerindendi ve 1881 yılında mezun oldu. Kısa bir süre öğretmenlik yaptıktan sonra Tıp Okulu’na kabul edildi ve 1885’te buradan mezun oldu. Cerrahide uzmanlaşmak amacıyla Amerika Birleşik Devletleri’ne giderek bir yıl Yale Tıp Fakültesi’ne devam etti. 1889-1897 yılları arasında Azariah Smith Hastanesi’nde Dr. Sheppard’ın sağ kolu olarak cerrah görevinde bulundu. Dr. Sheppard’ın tanıklığına göre Dr. Nazaryan son derece deneyimli ve yetenekli bir cerrahtı. 1898’de kendi muayenehanesini kurdu ve 1915 yılına kadar toplumuna özveriyle hizmet etti [26]. Hastanenin bir diğer tanınmış hekimi Hovsep Bezciyan, Prof. Aleksan Bezciyan’ın yeğeniydi ve o da Merkezi Türkiye Koleji’nin tıp bölümünden mezun olmuştu. Kolejden mezun olduktan sonra bir yıl Amerika’da eğitim gördü. Döndükten sonra birkaç yıl Urfa’da çalıştı, ardından Antep’e yerleşti. Dr. Bezciyan, Birinci Dünya Savaşı sonuna kadar Amerikan Hastanesi’nde görev yaptı. Doktor olarak Antep’te kaldığı dönemde, Ermeni Soykırımı yıllarında, hem tıbbi bilgisi hem de maddi imkânları ve desteği sayesinde pek çok Ermeni ailesini kurtarabilmiştir [27].

Yaz döneminde üç ay hastane kapalı olurdu. Dr. Sheppard, Ermeni asistanlarıyla birlikte seyyar hastane şeklinde çeşitli vilayet ve sancakları, özellikle Sivas, Arapkir ve Malatya’yı ziyaret ederdi. Orada cerrahi, göz hastalıkları ve çeşitli hastalıkların teşhisi ile tedavisini gerçekleştirirlerdi.

Yaklaşık on sekiz yıl (1882-1900) içinde ücretsiz tedavi hizmeti alanların sayısı 56.599 kişiydi. Bunlardan 4.998’i büyük ameliyatlardan geçmişti [28]. 1899-1900 yıllarında ise yatan hasta sayısı 218 idi. Ayakta tedavi gören klinik hastaların sayısı 3.907’ye ulaşıyordu; hastane personeli tarafından yapılan toplam tedavi sayısı ise 43.331 idi [29].

Hastanenin kesintisiz çalışması ve insani faaliyetleri için çok sayıda bağış yapılmıştır. Kilikya Derneği’nin kiliseleri de bundan geri kalmamış ve hastaneye destek sağlama konusunda önemli katkılarda bulunmuştur. Kolej’in ilk başkanı Tilman S. Trowbridge’in dostlarının, onun anısına kurulan Trowbridge Memorial Fund’a yaptıkları bağışlar da hastanede ücretsiz yatakların teminine yönlendirilmiştir [30].

Antep’teki Merkezi Türkiye Koleji’nin bir parçası olan ve onunla yaşıt Azariah Smith Hastanesi’nin faaliyetleri büyük önem taşımış ve binlerce insana çoğu zaman tamamen ücretsiz olarak yardım etmiştir. Bu hastane, başka hastanelerin kurulmasına da öncülük etmiş ve onlara ilham kaynağı olmuştur. Bunlar arasında Adana’da Dr. Hass’ın Amerikan Hastanesi, 1900’lü yıllarda Alman misyonerlerinin Urfa ve Maraş’ta açtıkları hastaneler ile daha önce anılmış olan, başhekim Asadur Aram Altunyan’ın Halep’teki tanınmış ve hizmetleriyle öne çıkan hastanesi de bulunmaktaydı [31].

1880  – Zenop A. Bezciyan (prof. Ermeni Protestan Cemaati Önderi), Hovhannes Cemelyan (tüccar), Nazaret Kürkçüyan (hekim), Hanne Khırlopyan (tüccar), Krikor Boğosyan (hekim), Stepan Gülüzyan (hekim), Gregori Paul (hekim), Teoloğos Bezariadis veya Azarya (hekim).

1881  – Bağdasar Barsumyan (eczacı), Hagop K. Bülbülyan (din adamı), Movses Krikoryan (tüccar), Movses Levonyan (hekim), Habib K. Nazaryan (hekim), Asadur Aram Altunyan (hekim), İskender İşkhanyan (hekim), Sımbad Kaprielyan (hekim), Stepan Gülüzyan (hekim).

1882  – Hovsep Bezciyan (hekim), Krikor Çukuryan (tüccar), Penyamin Krikoryan (mimar), Nerses Levonyan (vaiz), Manug Misiryan (din adamı), Manase G. Papazyan (din adamı), Stepan Hovhannesyan (din adamı), Kalusd Nacaryan (hekim), Hovhannes Bezciyan (hekim), Tovmas Dağlıyan (hekim), Hagop Sarkisyan (hekim).

1883  – Soğomon Nigoğosyan (diş hekimi), Bedros Krikoryan (Alman Yetimhanesi yöneticisi), Hovhannes Hagop Manisacıyan (Anadolu Koleji’nde profesör), Levon Maraşlıyan (öğretmen), Manuel Sarkisyan (hekim), Haygazun G. Yakubyan (tüccar).

1884 – Mişel Antaki (Merkezi Türkiye Koleji’nde öğretmen, tüccar), Vahan Kürkçüyan (öğretmen, avukat), Kevork Khırlopyan (eczacı), Nigoğos Kılıçyan (hekim), Rupen Hekimyan (hekim), Hampartzum Aşçıyan (din görevlisi), Sarkis Hagopyan (hekim), Elişa Rupyan (Maraş Akademisi’nde öğretmen).

1885  – Hovhannes G. Papazyan (Teoloji öğrencisi, öğretmen), Nışan Bahçecikyan (öğretmen, tercüman), Aram Maraşlıyan (fotoğrafçı), Apraham K. Seklemyan (emlak acentesi), Stegan Prins (din görevlisi), Gregori Paul (hekim), Habib G. Nazaryan (hekim), Krikor Boğosyan (hekim).

1886  – Kevork Levonyan (tüccar), Hagop Asaduryan (avukat), Apraham Attaryan (Alman Hastanesi’nde asistan), Bedros Bayramyan (hekim), Stefan Sampurn (hekim), Samuel Gendigyan (öğretmen), Mıgırdiç Gınaçyan (din görevlisi), Vartan Poladyan (hekim), Aharon A. Şiracıyan (din görevlisi), Bedros A. Topalyan (din görevlisi), Stepan P. Hagopyan (din görevlisi), Karekin Yesayan (öğretmen), Apraham G. Yusuf (hekim), Hagop Asaduryan (hekim), Hovsep G. Bezciyan (hekim), Harutyun A. Minasyan (hekim).

1887  – Movses Bezciyan (eczacı, Azariah Smith Hastanesi), Armenag Markaryan (hekim), Yakub Matosyan (hekim), Avedis Nakkaşyan (hekim, yazar), Dikran Sahagyan (tüccar), Armenag Arakelyan (elektrik uzmanı, kaşif), Movses Aşçıyan (arabulucu), Markareos Dakesyan (avukat), Mihran Selyan (tüccar), Arşag Yakubyan (öğretmen), Düros Bayramyan (hekim), Nışan Bayındıryan (hekim), Movses Levonyan (hekim), Vartan Poladyan (hekim), Mihran Seraydaryan (hekim), Boğos Tahmisciyan (hekim).

1888  – Nazaret Haraçcıyan (diş hekimi), Levon Seyranyan (elektrik uzmanı), Ğazar Diraduryan (Merkezi Türkiye Koleji’nde öğretmen), Nigoğos S. İgnayan (hekim), Avedis Selyan (arabulucu), Krikori Şiracıyan (din görevlisi), Hrant N. Tabibyan (kuyumcu), Kalusd Nacaryan (hekim).

1889 – Melkon Taşçıyan (Melkon H. Taş, hekim), Hayg Asaduryan (din görevlisi), Sarkis A. Apraham (din görevlisi), LevonAşçıyan (öğretmen, 1895’te Hamidiye Kırımları sırasında katledilmiş), Zadur Baharyan (din görevlisi), Manug Pelyan (din görevlisi), Yenovk Y. Çakuryan (din görevlisi), Armenag H. Haygazyan (Apostolik Enstitüsü Müdürü), Krikor Kurkyaşaryan (Kırkyaşaryan, Protestan Kilisesinde vaiz), Levon Soğomeyan (öğretmen, 1909’da Adana Kırımları sırasında katledişmiş).

1890  – Harutyun Hagop (hekim), Armenag Torosyan-Topcıyan (hekim), Dikran Calson (hekim), Garabed Harutyunyan (din görevlisi), Nazaret Heğinyan (din görevlisi, 1909 Adana Kırım’I sırasında katledilmiş), Samuel Heğinyan (din görevlisi), Garabed Ketenciyan (din görevlisi), Nışan G. Mankuryan (marangoz), Oksen Urfalyan (hekim asistanı), Rupen Urfalıyan (göz hekimi), Sarkis Samuelyan (öğretmen, 1895 Hamidiye Kırımları sırasında katledilmiş). 

1891 – Garabed Babayan (mühendis), Nerses Bağdoyan (öğretmen), Yağub Daşo (tüccar), Nazaret Harutyunyan-Hallacıyan (ressam), Hagop Şınorhkyan (din görevlisi, farklı bir kaynağa göre ise tüccar), Nışan Amiralyan (hekim), Armenag Der Avedisyan, Garabed Papoyan, Mardiros Diraduryan (tüccar), Sahag Cereciyan (öğretmen), Garabed Kundakcıyan (tüccar), Kevork Krikoryan (Diş hekimliği için gerekli malzemeleri satan Ash&Son firması çalışanı).

1892 – Hovsep-Yusuf Balyozyan (tüccar), Setrak G. Yeğyayan (hekim), Hagop F. Muradyan (fotoğrafçı), Arşag Atamyan (tüccar), Karnig Avakyan, Nışan S. Balyozyan (Merkezi Türkiye Koleji’nde profesör), Garabed Heğinyan, Haygazun İsgiyan (tüccar), Sbiriton Maraşlıyan (tüccar, halı tüccarı), Mipar Munçeryan (Protestan Kilisesi’nde din görevlisi), Dikran Recebyan (İlk Protestan Kilisesi’nde din görevlisi).

1893 – Harutyun V. Levonyan (diş hekimi), Yesayi Poladyan (hekim), Harutyun V. Muradyan (öğretmen), Mihran Naneciyan (yazıcı), Nışan Paşayan (hekim), Krikor Taşçıyan (doğu halıları).

1894 – Nazaret Keçeciyan (hekim), Sarkis Türabyan (Antep’teki Ermeni Apostolik cemaatine ait okullarda öğretmen), Zakarya Bedrosyan (Protestan Kilisesi’nde din görevlisi, 1909 yılında Adana Kırımı sırasında katledilmiş), Manug Bolsetsiyan (tüccar, 1895 Hamidiye Kırımları sırasında katledilmiş), Minas Sarkis Gregori (Bellevue Hastanesi Başhekimi, psikiyatrist), Hovhannes Corcoryan (hekim).

1895 – Yeğya S. Behesnilyan-Kasuni (öğretmen, din görevlisi), Nışan Der Bedrosyan (öğretmen, din görevlisi), Khaçer Elmasyan (zanaatkar), Setrag Varjabedyan (şark halıları restoratörü), Soğomon Vosgeriçyan (öğretmen), Krikor Yenikomşyan (1895 Hamidiye kırımları sırasında katledilir).

1896 – Hovhannes Muşeğ Hadidyan (hekim), Nazaret İpekyan (hekim), Avedis Cebeciyan (hekim), Hmayag Lusararyan (hekim), Yesayi Misiryan (tüccar), Hagop Avak-Panosyan (mimar), Dikran Poladyan (cemaat okullarında öğretmen), Khoren K. Sağıryan (tüccar), Eli Varjabedyan (tüccar), Yeğya Aroyan (hekim), Hagop Kalemciyan (cemaat okullarında öğretmen), Hovhannes Libson (ecza üretim çalışanı), Vahan Markaryan (eczacı), H. G. Sağıryan (tüccar), Aram Torosyan (Protestan okullarında öğretmen), Samuel Jamgoçyan (hekim, cemaat okullarında öğretmen).

1897 – Parnag Atamyan (hekim), Harutyun Babigyan (hekim), Hagopcan G. Barsumyan (hekim), Yakub Bezciyan (hekim), Yakub Der Krikoryan (öğretmen), Jesse Matosyan (profesör), Hovhannes Şil-Hagopyan (öğretmen), Mardiros H. Ananigyan (Hartford İlahiyat Semineri’nde kütüphane görevlisi asistanı), Apraham Berberyan (Maraş okulunda öğretmen), Luder Çorbacıyan (mühendis), Yervant Şişmanyan (hekim), Stepan Tovmasyan (Protestan kilisesinde din görevlisi).

1898 – Garabed Babigyan (hekim), Avedis Kazancıyan (tüccar), Murad Andonyan, Armenag Aroyan, Haygazun Gandemoryan (öğretmen), Apkar Der Markaryan (hekim), Margos Parunagyan (din görevlisi), Sinan Rafaelyan (hekim), Vosgan Topalyan (hekim), Vartan Yeranyan (Protestan kilisesinde vaiz).

1899 – Baruyr Andonyan (öğretmen, acente), Hovsep Basmacıyan (tüccar), Hagop Ğazaryan (tüccar), Ardaşes (Peder Vahan) Güldalyan (din görevlisi), Lütfi Levonyan (profesör), Mihran Nazaretyan (tüccar), Senekerim Nizibliyan (hekim), Yusuf Nizibliyan (öğretmen), Apraham Seraydaryan (öğretmen), Serope Çürükyan (hekim), Apraham Harutyunyan (Protestan kilisesinde din görevlisi), Jurjis Şemmas (din görevlisi, 1909 Adana kırımı sırasında katledilmiş), Toros Varbedyan.

1900 – Manase Andonyan (öğretmen), Kevork Arslanyan (hekim), Harutyun Berecikliyan (tüccar), Yeğya Demirciyan (öğretmen), Hagop Haygazyan (çorapçı), Garabed Misiryan (hekim), Garabed Muğamyan (öğretmen, farklı bir kaynağa göre; tüccar), Samuel Giragosyan (şark halıları restoratör), Asadur Çinişyan (öğretmen), Hovhannes Der Nahabedyan (hekim), Harutyun Zernigyan (tüccar).

1901 – Nazaret Barsumyan (halı tüccarı), Yesayi Hallacıyan (hekim), Garabed Hagop Khalfeyan (hekim), Yakub Muradyan (eczacı asistanı), Harutyun Kaprielyan (hekim), Dacad Dakesyan (tüccar), Harutyun Der Boğosyan (hekim), Hovhannes Keşişyan (Protestan kilisesinde vaiz), Georgy Poladyan, Levon S. Sivaslıyan (1909 yılında Yale Üniversitesi’nde öğrenci).

1902  – Garabed K. Dağlıyan (profesör), Nazaret Fıstıkcıyan (hukukçu, öğretmen), Nerses Bıçakcıyan-Güzelimyan (eczacı, hekim), Lutfi Halebliyan (hekim), Movses Kazancıyan (diş hekimi), Samuel Krikoryan (eczacı yardımcısı), Levon K. Levonyan (üniversite öğrencisi), Yakub Misiryan (Protestan okulunda öğretmen), Hampartzum Berberyan (öğretmen), Konstantin Konstantyan (şark halıları), Samuel İngilizyan (1909 öğrenci), Garabed H. Keşişyan (Merkezi Türkiye Koleji’nde öğretmen), Boğos Gülatcıyan (tüccar), Dikran H. Kundakcıyan (Protestan kilisesinde din görevlisi), Nerses Kuyumcuyan (Protestan kilisesinde din görevlisi, 1909 Adana kırımında katledilmiş), Samuel Krikoryan (eczacı yardımcısı), Levon G. Levonyan (1909 yılında Colombia Ünivesitesi öğrencisi), Hovsep Melikyan (Alman okulunda öğretmen), Diran Piranyan (tüccar), Hovhannes Sensenyan (tüccar). 

1903 – Yakub-Joseph Barsumyan (tüccar, din görevlisi), Yenovk Hadidyan (din görevlisi), Hovhannes Hasırcıyan (kolej öğretmeni), Nerses İşkhanyan (eczacı), Necib Cebeciyan (mühendis), Ardaşes Ayvazyan (1909’ta Süriye Protestan Okulu’nda tıp öğrencisi), Misak Ayucyan (Protestan kilisesinde vaiz), Hagop Beşilyan (hekim), Harutyun Tekirciyan (öğretmen), Dzeron Hekimyan (hekim), Garabed Kraşaryan (Haçin okulunda öğretmen), Rupen Rasubyan (Sivas okulunda öğretmen), Konstantin Siyahyan (Protestan kilisesinde vaiz, 1909 Adana kırımında katledilmiş), Vahram Tahmisciyan (Protestan okulunda öğretmen, vaiz), Vartan Topalyan (hekim), Hagop Tucaryan (öğretmen).

1904 – Rupen Berecikliyan (sigorta acentesi), Mihran Bezciyan (öğretmen, yazıhane müdürü ve spor müdürü, Merkezi Türkiye Koleji), Kevork Demirciyan (eczacı), Khaçer Güzelimyan (tüccar), Levon T. Levonyan (tüccar, eğitmen), Hovsep Mahdesyan (hekim), Movses Terziyan (öğretmen), Yakub Tuzcuyan (öğretmen, hekim), Robert Arakelyan (yazıcı), Hagop Bayanduryan (öğretmen), Hovagim Bakkalyan (Antep ev endüstrisi yöneticisi), Krikor Der Boğosyan (1909’da Maraj İlahiyat Semineri öğrencisi), Arşag Çorbacıyan (tüccar?), Yervant Elmacıyan (Maraş okulunda öğretmen), Apraham Nacaryan (öğretmen), Hagop Nacaryan (Protestan kilisesinde vaiz, öğretmen), Arşag Rumyan (Alman okulunda öğretmen), Habib Teciryan (1920 yılında Beyrut Amerikan Üniversitesi adını alacak olan Suriye Protestan Koleji’nde 1909 yılında tıp öğrencisi).

1905 – Lutfi H. Babigyan (profesör), Dikran İlvanyan (fotoğrafçı), Hmayag Kharaççıyan (öğretmen), Levon A. Sıvakcıyan-Sıvacıyan (mühendis), Garabed Istambulyan (Protestan kilisesi din görevlisi, vaiz), Hovhannes Eskiciyan (Protestan kilisesinde vaiz), Levon Kuluzyan, Hagop Cessuryan (Suriye Protestan Koleji’nde 1909’ta tıp öğrencisi), Apraham Kasarcıyan (Protestan kilisesinde vaiz), Samuel Mıgırdiçyan (tüccar).

1906 – Misak Babigyan (hekim), Luder Çamiçyan (hekim), Kevork Kuyumcuyan, Mihran K. Levonyan (hekim), Armenag Maksudyan (öğretmen), Bedros Abelyan (1909’da Iowa eyaletinde bulunan kolejde öğrenci), Diradur Dikiciyan (1909’ta Hartford İlahiyat Semineri’nde öğrenci), Mardiros Tumanyan (tüccar, 1909 Adana kırımı sırasında katledilmiş), Giragos Hagopyan (Protestan okullarında öğretmen), Stepan Keşişyan (Suriye Protestan Koleji’nde 1909 yılında tıp öğrencisi), Nışan Naregyan (Protestan okullarında öğretmen), Vartan Piranyan (öğretmen), Nışan Saatçıyan (tüccar), Movses Toryan (Maraş akademisinde öğretmen).

1907  – Movses Babigyan (hekim), Sarkis Balabanyan (öğretmen), Kevork Bostanyan (hekim), Yusuf Dayan (eczacı, farklı kaynaklara göre Protestan okullarında öğretmen), Harutyun Tahtacıyan (öğretmen), Yusuf Vartanyan (hekim), Yakub Vasoyan (öğretmen, mühendis, kimyager), Nışan Bakkalyan (Amerikan Hastanesinde yardımcı hekim), Samuel Bulğurcuyan (1909’ta Suriye Protestan Koleji’nde öğrenci), Kevork Çolakyan (tüccar), Stepan Çorbacıyan (1909’da Suriye Protestan Koleji Farmakoloji bölümü öğrencisi), Arşag Hayrenyan (1909’da Cenevre Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencisi), Avedis İncecikyan (Protestan okullarında öğretmen, sonrasında hekim), Arsen Kulaksuzyan (Kayseri Avedisyan okulunda öğretmen), Boğos S. Terziyan (1909’ta Suriye Protestan Koleji farmakoloji bölümü öğrencisi), Mardiros Terziyan (Maraş akademisinde öğretmen), Hovhannes Toryan (öğretmen).

1908 – Soğomon Akkelyan (din görevlisi), Necib Babigyan (hekim), Yakub Demirciyan (halı tüccarı, Barsumian & Co., şark halıları), Garabed S. Ğazaryan (öğretmen), Samuel Hovhannesyan-Hallacıyan (din görevlisi, Protestan okullarında öğretmen), Nuri İşkhanyan (hekim), Luder Mardirosyan (yazıcı), Hovsep Misiryan (öğretmen), Newton Harutyunyan (Merkezi Türkiye Koleji’nde öğretmen), Dikran Kesabyan (Protestan okullarında öğretmen), Harutyun Keşişyan (öğretmen?), Sarkis Keşişyan (öğretmen?), Krikor Mahsereciyan (1909’ta Maraş İlahiyat Semineri’nde öğrenci), Harutyun Nalbandyan (öğretmen), Levon Rupyan (Merkezi Türkiye Koleji’nde öğretmen), Tovmas Sarkisyan (Protestan okullarında öğretmen, 1909 Adana kırımında katledilmiş).  

1909 – Setrak Alacacyan-Matosyan, Kofin Arslanyan, Kevork Ekmekciyan, Sımpat Cemilyan, Mihran T. Levonyan, Vahram Leylekyan (mühendis, ilerde Lübnan parlementosunun ilk Ermeni milletvekili), Garabed Misiryan (din görevlisi), Yakub Nazaryan, Krikor Sarafyan, Mihran Kasarcıyan, Hamit Keşişyan, Hagop Kuyumcuyan, Misak Krikoryan, Mardiros Der Mıgırdiçyan.

1910 – Dikran Lusararyan, Harutyun Dağlıyan, Krikor Dağlıyan, Püzant Levonyan (din görevlisi), Yeğya Bakamcıyan.

1911 – Mihran Balikyan (Halep kolejinde öğretmen), Aleksan Bezciyan (hekim), Mihran İşkhanyan (diş hekimi), Sarkis Karamanugyan.

1912 – Armenag Arslanyan, Kevork Dayan, Cemil Halebliyan (farmakolog), Movses Tanielyan (halı tüccarı).

1913 – Cemil A. Babigyan, Suren Cemilyan, Dikran Khırlopyan (din görevlisi), Sarkis Laleyan, Yervant K. Nazaryan.

1914 – Harutyun Mumcuyan, Aram Vartanyan, Levon Mercenyan.

1915  – Adur Levonyan (tüccar), Albert Bezciyan (fotoğrafçı), Manuel Dişoyan-Kasuni (öğretmen), Ardaşes Yegavyan, Harutyun Gınkababyan, Nazaret Tütüncüyan.

Tarihi Azariah Smith Hastanesi faaliyetlerine bugüne kadar devam etmekte. Yıllar zarfında hastanede bir çok değişiklik yaşanmış, sağlık çalışanları ve doktorlar birbirlerini takip etmiş. Fakat yıllar geçmiş olmasına rağmen 1996-2001 tarihleri arasında hastanenin başhekimliğini yürütmüş olan kişi gerçekten çok anlamlı. O kişi Shepard ailesinden Barclay M. Shepard.

• [1] Antep Ermeni Devrimci Federasyonu Tarihi 1898-1922, ed. Kevork H. Barsumyan, Halep, “Dikris” matbaası, 1957, s. 148-149.
• [2] Yeğya S. Kasuni, “Antep Merkezi Türkiye Koleji Tarihi (Tıp Okulu ve Azariah Smith Hastanesi Tarihi de dahil olmak üzere)”, Antep Ermeni Tarihi, I. Cilt, Hazırlayan ve Editör Kevork A. Sarafyan, Los Angeles, 1953 (AET I.), s. 815-816.
• [3] Alice Shepard Riggs, Shepard of Aintab, New York, Interchurch press, 1920, s. 36.
• [4] Catalogue of Central Turkey College at Aintab, Vilayet of Aleppo, Turkey in Asia, Press of H. Matteosian, Bible House, Constantinople, 1901, s. 5.
• [5] Yeğya S. Kasuni, “Antep Merkezi Türkiye Koleji Tarihi”, AET I., s. 818.
• [6] Catalogue of Central Turkey College at Aintab, Vilayet of Aleppo, Turkey in Asia, s. 5.
• [7] Yeğya S. Kasuni, “Antep Merkezi Türkiye Koleji Tarihi”, AET I., s. 818-819.
• [8] a.y., s. 817.
• [9] a.y., s. 820.
• [10] a.y., s. 839-840.
• [11] K[rikor] Boğaryan, “Dr. Shepard”, Ermeni Antep, no: 1 (21), Beyrut, 1966, s. 23.
• [12] Aleksan Zenop Bezciyan, “Antep’te Tıp”, Antep Ermeni Tarihi, I. Cilt, Hazırlayan ve Editör Kevork A. Sarafyan, Los Angeles, 1953 (AET II.), s. 663.
• [13] Yeğya S. Kasuni, “Antep Merkezi Türkiye Koleji Tarihi”, AET I., s. 813. Dr. Azniv İsraelyan, “Antep Tıp Eğitim Hayatından Anılar”, AET II., s. 471.
• [14] Yeğya S. Kasuni, “Antep Merkezi Türkiye Koleji Tarihi”, AET I., s. 819.
• [15] a.y., s. 815:
• [16] Catalogue of Central Turkey College at Aintab, Vilayet of Aleppo, Turkey in Asia, s. 30.
• [17] G[arabed] Muğamyan, “Dr. Shepard”, AET II., s. 666.
• [18] Dr. Azniv İsraelyan, “Antep Tıp Eğitim Hayatından Anılar”, AET II., s. 472.
• [19] Yeğya S. Kasuni, “Antep Merkezi Türkiye Koleji Tarihi”, AET I., s. 820.
• [20] Hraztan Tokmacıyan, Antep Dantel İşçiliği, I. Cilt, Halep, Yerevan, s. 96.
• [21] K[rikor] Boğaryan, “Dr. Shepard”, Ermeni Antep, no: 1 (21), Beyrut, 1966, s. 24.
• [22] Catalogue of Central Turkey College at Aintab, Vilayet of Aleppo, Turkey in Asia, s. 4.
• [23] Bulletin of Central Turkey College, Aintab, Turkey in Asia, Levonian memorial and Alumni number, published by Central Turkey College, September 1909, s. 37.
• [24] Yeğya S. Kasuni, “Antep Merkezi Türkiye Koleji Tarihi”, AET I., s. 832-833.
• [25] K[rikor] Boğaryan, “Dr. Shepard”, Ermeni Antep, no: 1 (21), Beyrut, 1966, s. 24.
• [26] K. B. [Krikor Boğaryan], “Dr. Habip Nazaryan (1860-1915)”, Ermeni Antep, no: 2 (22), Beyrut, 1966, s. 26-27.
• [27] “Dr. Hovsep Bezciyan”, AET II., s. 677.
• [28] G[arabed] Muğamyan, “Dr. Shepard”, AET II., s. 667.
• [29] Catalogue of Central Turkey College at Aintab, Vilayet of Aleppo, Turkey in Asia, s. 30.
• [30] a.y., s. 30.
• [31] Yeğya S. Kasuni, “Antep Merkezi Türkiye Koleji Tarihi”, AET I., s. 833-835.
• [32] Antep Ermenileri Tarihi kitabında yer alan Yeğya Kasuni’nin makalesinde ve 1909 yılında Merkezi Türkiye Koleji’nin resmi raporunda yayımlanan listelerden hazırlanmıştır (bknz. Yeğya S. Kasuni, “Antep Merkezi Türkiye Koleji Tarihi”, AET I., s. 840-841, 846-851; Bulletin of Central Turkey College, Aintab, Turkey in Asia, Levonian memorial and Alumni number, s. 17-34).