Bu sayfada yayınlanan şarkıların ve dans müziklerinin tamamı müzikolog Bedros Alahaydoyan tarafından derlenmiş ve kaydedilmiştir. Kendisi, 1980’lerden itibaren Ermenilerin yoğun olarak yaşadıkları şehirleri ziyaret etmiş, Soykırım’dan sağ çıkmış Ermenilerle görüşmüş ve onlardan kendi memleketlerinden, köylerinden hatırladıkları şarkıları ve anıları toplamıştır.
Bu şarkılarında düzenlemeleri, notaya dökülmeleri ve dijital hale getirilmelerini Dr. Dzovig Markaryan üstlenmiştir. Çeviren: Arlet İncidüzen.
Udi ve şarkıcı Urfalı Harut Bartanyan (1934-2015) ile Bedros Alahaydoyan 1990’ların başında Alahaydoyanların Kaliforniya, Glandale’deki evinde karşılaşırlar.
Bu görüşme sırasında Bay Bartanyan, atalarından, Urfa’nın yerlilerinden, özellikle de büyük annesinden öğrendiği on iki şarkıyı gösterir.
Harut Bartanyan'ın Kısa Hayat Hikâyesi
Yazan: Garbis Bartanyan
Okuduğunuz yazı, babamız Harutyun (Harut) Çıval/Çeval Yertanyan veya 6 Mart 1934’te doğumuyla, ABD’de yerleşildikten sonra bilinen soyadıyla Bartanyan’ın kısmi özgeçmişidir.
Anne ve babası, Hagop ve Mari, her ikisi de Ermeni Soykırımından sağ kurtulmuş. Aslen Urfalılar ve çölde günlerce yürüdükten sonra ulaştıkları Suriye’de, Ayn el-Arap’ta birbirlerini bulup evlenmişler.
Harutyun’dan (Harut) önce Mari’nin tek yumurta ikizi oğulları olmuş ama ne yazık ki hayatta kalmamışlar. Bundan bir yıl sonra ise karı koca yeninden bebek sahibi olmayı denemiş ve başarmışlar. Mari yine ikiz erkekler doğurmuş, Garo ve Harut (aynı zamanda “Arşak” diye de çağrılır).
(İlginç bir not: İkizleri birbirinde ayırt edebilmek için anne ve babaları Harutyun’un kulağını delmeye karar verir. Harutyun’un çocukları bu konuda ona yıllarca takılmışlardır.)
Ne yazık ki Harut daha 5 yaşındayken bir hastalık neticesinde babasını kaybeder. Mari ailesini geçindirebilmek için iş aramaya başlar ve varlıklı bir göçmenin, bekâr bir Fransız kadının evinde gündelikçi olarak çalışır, onun çamaşırlarını yıkar, elleriyle yerleri siler vb. Hayatın zorluklarıyla küçük yaşta yüzleşen çocukları, annelerinin ne kadar çabaladığının ve yaptığı fedakârlığın farkındadır.
Yıllar önce kız torunlarından biri tarafından yapılan röportajda, Harut şöyle demiştir.
“Sekiz yaşındaydım ve çok güzel bir sesim vardı, beş yaşımdan beri büyükannemden şarkılar öğreniyor ve bunları söylüyordum. Arka bahçemize bir incir ağacı var, bu ağaca tırmaanır şarkı söylerdim, komşu kadınlar beni dinlerdi ve anneme gelip şöyle derlerdi: ‘Mari, izin ver oğlun bize şarkı söylesin.’ Ayrıca onlara şarkı söylemem için bana para da verirlerdi ve ben kafamın üzerine gözlerimi kapatacak bir conserve kutusu koyar, elimde süpürgeyle ud çalıyor pozlarına bürünürdüm. O zamanlar yirmi beş yaşındaki Krikor İstambulyan, her Pazar kiliseye giden biriydi. Daha sekiz yaşında harika bir sesim olduğunu duymuş ve gelip beni kiliseye götürmek istemişti. Anneme ona sordu: ‘Bu çocuğu nereye götürüyorsun? Kilisede ne işi var?’ Cevap şöyledi: ‘Bu çocuğun sesi kilise için yeterli.’ Ve gerçekten de kiliseye yumuşaklık katan bir sesim vardı. Ve böylece her Pazar kiliseye gitmeye başladım.”
Garo, Harut’un ikizi, çok hastalanır. Ne yazık ki köye en yakın doktor, yüz mil uzaklıktaki Halep’ten ayda bir kez geldiği ve köyde eczane de bulunmadığı için Garo 11 yaşında hayatını kaybeder. Bu olay, 6 yıl önce zaten babasını da kaybetmiş olan Harut üzerinde ömürboyu sürecek bir etki bırakır.
Maddi olanaksızlıklar nedeniyle Mari, kız kardeşinin ailesi ve oğluyla birlikte Halep’e taşınmaya karar verir.
Annesinin ikisini geçindirmek için ne kadar çabaladığını görmek, genç Harut’a ağır gelir. Böylece, bir gün Mari işten döndüğünde Harut annesine döner ve şöyle der: ‘Artık yerleri silmek veya başkalarının kıyafetlerini yıkamak yok. Bu evin erkeği benim ve bu aileye bakmak için ben çalışacağım.’ Harut, bu olay yaşandığında sadece 12 yaşındadır.
Harut, sözlerine sadık kalarak iş aramaya başlar ve kendisine bir berber dükkânında çıraklık işi bularak ailesine destek olur.
Bu sırada, müzik tutkusu 8 yaşında iyice kendisini göstermeye başlamıştır; komşuları sürekli Mari’ye gelerek oğlunun büyük annesinden öğrendiği şarkıları kendileri için söylemesine izin vermesini isterler. 12 yaşına geldiğinde, Halep’e taşındıktan sonra Mari, oğluna tek aile yadigârını, babasının altın saatini verir.
Bu, sonraki 70 yıl boyunca hayatına yön verecek bir etki yaratır, annesi kendisine babasınn saatini verdikten sonra en yakındaki müzik mağazasına gitmeye karar verir, burada hayatındaki diğer tutkuyu görmüştür, bir ud. Berber dükkânındaki işine giderken, sabah-akşam bu mağazanın önünden geçmekte ve duvarda asılı olan udu izlemektedir. Ama artık, elinde, terli avuç içinde tuttuğu sıcak saatle birlikte, vitrinin karşısında dururken, sonunda kendisinde içeriye girecek ve dükkân sahibine bu entstürmanın fiyatını soracak cesareti bulur. Ud, 12 pound değerindedir. En yakındaki kuyumcuya gider ve babasının saatini 12 pound karşılığında satar ve kısa süre sonra 12 yaşındaki Harut, bir an önce bu asil enstürmanın tellerini parmaklarında hissedebilmek için heyecanla eve doğru koşuyordur.
19 yaşına geldiğinde Harut’un artık bir dinleyici kitlesi vardır ve Halep devlet radyosunda, dönemin meşhur Arap şarkıcılarıyla birlikte o da canlı yayında şarkı söylüyordur.
26’sında, annesi ve teyzesiyle birlikte profesyonel bir şarkıcılık kariyeri yapmak için Lübnan, Beyrut’a taşınmaya karar verir ancak berberlik yapmayı sürdürerek ailesini ve kendisini geçindirir.
Taşındıktan kısa bir süre sonra, bir gün dükkânına doğru yürürken tam önüne solmuş, kırmızı bir gül düşer. Durup bu güzel kokulu gülü yerden alır ve hayatının geri kalanıyla karşılaşır… sevgili annemiz Hripsime Kevorkyan’ın mavi-yeşil gözleriyle. Hripsime ona gülümsemektedir…
1966’da, Harut Studio el-Fann’ın ilk televizyon yarışmasına katılır. Arapça beste eve şarkı alanında yarışmaya 500 kişi katılmıştır. Burada, çeşitli elemelerden geçtikten sonra Harut kendisini diğer dört yarışmacıyla birlikte finallerde bulur. Katılımcılar içinde Arap olmayan tek kişi olarak, ud çalıp söyleyen bir Ermeni olarak zirveye ulaşmayı başarır ve neredeyse tüm Arap ülkelerinde yayınlanan tanınmış bir programda Birincilik kazanır.
Bununla birlikte, Ermeni toplumu tarafından tebrik edileceğine, Harut canlı yayın sırasında programın yapımcıları tarafından çağrılır ve gerçekten Ermeni olup olmadığı sorgulanır. Bunun nedeni, muhtemelen televizyon kanalının, 1960’lar etkileyici şekilde kendini ifade edebilen Ermeni toplumundan çok sayıda telefon almış olmasıdır. Arayanlar, Harut’un gerçekten Ermeni olup olmadığını sorgulamış ve “Arap bir sanatçı”nın Ermeni numarası yapmasından ötürü özür dilemesini istemişlerdir.
Kanalı ve program yöneticilerini %100 Ermeni olduğuna ikna ettikten sonra, karışıklığı tamamen ortadan kaldırmak için Harut, televizyon yapımcılarına ulusal kanalda programın sonunda Ermenice bir şarkı söyleyip söyleyemeyeceğini sorar. Bu çok yönlü çözüm önerisine sıcak bakarlar ve kabul ederler. Harut, Anuş Operasından “Partsır Sarer” [Yüksek Dağlar] aryasını seçer. TV kanalına gelen şikâyet telefonları son bulur.
10 Mayıs 1992’de, Harut, tüm sevdikleri etrafında, sevgili eşi Hrip’in narin tıpkı 1962’deki gibi elini tutarak oturmaktadır. Bu defa, yine gülümsemektedirler… ancak bu bir veda tebessümüdür.
Hrip kaybetmiş olna Harut, çocuklarının sevgisiyle teselli bulur ve kısa bir süre sonra da iki torunu daha, Hripsime ve Harut, olur.
Harut, mutlu ve gururlu bir büyük babaydı. Torunlarına büyük annelerinin yokluğunu hissettirmeden, büyük bir sevgi verdi ve onlara karşı hep cömertti.
Hayat fani ve her şey gelip geçici.
Yıllar ona acımasız davranmıştı, 2013 yılı Noel arifesinde düşüp leğen kemiğini kırdı ve kendisini hastanede buldu. Uzun yıllardır şeker hastasıydı ve insulin kullanıyordu. 10 Mart 2015 tarihinde hayata gözlerini yumdu.
Ardında dört evladın, Hagop, Mari, Garbis ve Kevork, yanı sıra bir müzik efsanesi, özellikle de büyük annesinden öğrendiği geleneksel Urfa şarkıları bıraktı.
Hayatı boyunca sayısız insan onun insanlığı ve cömertliğiyle karşılaşmış, çok yönlülüğünden, bağımsız ruhundan etkilenmiştir.
1- Aman, es Beşlonts ağçina [Beyşloyents ağçigı]
2- Akh, Mariam
3- Ağvor ağçig hos yegur
4- Ağçin ağkeg maz unis
5- Antzrev gu ka lernerı
6- Egan danoğnin
7- Yes gertniya campakis
8- Ergu yazma madni mı
9- Mer harsı kherov, pesan bekherov
10- Mışmışi [kayısı] dzarı çıretsi
11- Nısder e horun daga
12- Kınner e, kırdıner e

Hey, hey, Aman, es Beşlonts ağçina
Eler a pantzır dener a
U gelel a u gı khıme
E çıser Asdvadz ga vera
Aman, es Beşlonts ağçina
Khıler yem dzotsin mıçina
Uşgi gu kas huşig-muşig
Vodkın e mıder varti puşig
Im bızdılig bakın anuşig
Aman, es Beşlonts ağçina
Aman, es Beşlonts ağçina
Khıler yem dzotsun mıçina
Uşgi gu kas veri köşken
Kemera engerı meşken
Veran eğa enkir açken
Aman, es Beşlonts ağçina
Aman, es Beşlonts ağçina
Khıler yem dzotsun mıçina
Uşki gu kas veri dana
Asdvadz kızi tor mi pana
Baçig mı dur hara fana
Aman, es Beşlonts ağçina
Aman, es Beşlonts ağçina
Khıler yem dzotsun mıçina
Uşgi gu kas veri ekün
Khafokhı gı tapi kokun
Baçig mı dur babuğ hokun
Aman, es Beşlonts ağçina
Aman, es Beşlonts ağçina
Khıler yem dzotsun mıçina
Aman, es Beşlonts ağçina
Eler a bartzır gener a
Gı pere basma değer a
Aman, es Beşlonts ağçina
Aman, es Beşlonts ağçina
Khıler yem dzotsun mıçina
Eğsan nısder lıvatsk gene
Şımrig mazerı tats gene
Khakhun dığin khelats gene
Aman, es Beşlonts ağçina
Aman, es Beşlonts ağçina
Khıler yem dzotsun mıçina

Akh, Mariam, Mariam, Mariam
Yes kızi garnam garnam
Yes kızi garnam garnam
Eger babit çi dar se
Gatolig gıllam garnam
Kordisdan kınnam garnam
Mariamin eres partza
Vıren takkala tartza
Vıren takkala tartza
Uzetsi bak mı arnam
Çıtoğuts hasud kora
Çıtoğuts hasud kora
Akh, Mariam, Mariam, Mariam
Yes kızi garnam garnam
Yes kızi garnam garnam
Eger babit çi dar se
Gatolig gıllam garnam
Prodisdan kınnam garnam

Ağvor ağçig hos yegur
Indzi meg baçig mı dur
Asdvadz sires mi merjer
Urişnerun çem ıser
Kına mançug sevulig
Açugnerıt ağvorig
İnç bardk unim yes kezi
Ays pan çi vayler indzi
Çi vaylelik inç ga vor
Sirdıs kaşets kani vor
Yegur indzme mi pakhçir
Adu mi ıllar antatar
Ağvor ağçig turı pats
Taşginagıs ners mınats
Amenun hampuyr dıvir
İm hampuyrıs ur mınats
Çe çe sirdıs pari e
Bidi dam kezi ange
Ur gı vakhnam mez desnen
Verçı mez gı pampasen
Pampaselik inç ga vor
Sirdıs kaşets kani vor
Yegur indzme mi pakhçir
Adu mi ıllar antatar

Ağçin ağkeg maz unis
Pılpuli peran unis
Vosgi cuğag çes dar a
Es inç çeşig naz unis
Lusingan gab polorets
Sev ambin meç molorets
Yaris ğurbet ertala
Yotı darin polorets

Antzrev gu ka lernerı
Ellenk tarnank mer dera
Ed morit eçvin gurna
İndzig hanets lernerı
Leri campan karod e
Yaris hedis kenod e
Barişelu midk çuni
Sirdıs yaris garod e
Antzrev gu ka lernerı
Ellenk tarnank mer dera
Ed morit eçvin gurna
İndzig hanets lernerı

Egan danoğnin
Çarçar kıroğnin
Momer varoğnin
Hoki hanoğnin
İnç ağeg hars a
Çusd gıdric pesa
Harsın al pesayin
Hokin e ges a
Haker e atlas
Vodkernin khılkhal
Ağkeg ağçinis
Kaç pesa halal
İnç ağeg hars a
Çusd gıdric pesa
Harsın al pesayin
Hokin e ges a
Kılkhun goğk geneç
Viza osgum kheç
Gokhadz değerı
Pusni vart gegeç
İnç ağeg hars a
Çusd gıdric pesa
Harsın al pesayin
Hokin e ges a
Perek def saz a
Gisetsek maza
Ağkeg ağçinin
Kaşetsek naza
İnç ağeg hars a
Çusd gıdric pesa
Harsın al pesayin
Hokin e ges a
Vartzkernit gadar
Aner zonkenç mayr
Azk u azkagan
Kerva gınkamayr
İnç ağeg hars a
Çusd gıdric pesa
Harsın al pesayin
Hokin e ges a

Yes gertniya campakis
Ağçi mi tıbbav tevis
Yes im teves vaz antsa
Toğ ka mıdna im dzotsis
Lusingan gamar gamar
Yes gu lam kızi hamar
Eresit ındzi tartzur
Asdudzo sirun hamar
Yes gertniya campakis
Ağçi mi tıbbav tevis
Yes im teves vaz antsa
Toğ ka mıdna im dzotsis

Ergu yazma madni mı
Katsink perink harsnug mı
Çapute döşşeg tepe partz
Harsı guze meğr u hats
Çapute döşşeg tepe partz
Harsı guze tahinov hats
Kat mi değer oran mi
Aman bibi dun ga mi
Yes ğurbeta gertam a
Gınigis biyoğ kınnatsni
Ergu yazma madni mı
Katsink perink harsnug mı
Çapute döşşeg tepe partz
Harsı guze meğr u hats
Çapute döşşeg tepe partz
Harsı guze tahinov hats

Mer harsı kherov, pesan bekherov
Atlas değerov geneç oğerov
Haker e atlas bırgıttin kiraz
Garkıvil uzoğin Asdvadz da muraz
Tzerka vodka hanna uzelov gerta
Gıdric pesayin pakhdi tor pana
Haker e atlas bırgıttin kiraz
Garkıvil uzoğin Asdvadz da muraz
Ağbena zeğoğin kınnamiş ınoğin
Asdvadz muraza da garkıvil uzoğin
Haker e atlas bırgıttin kiraz
Garkıvil uzoğin Asdvadz da muraz
Harsnika harsin halal kaç pesin
Halal e halal harsı ır pesin
Haker e atlas bırgıttin kiraz
Garkıvil uzoğin Asdvadz da muraz

Mışmışi dzarı çıretsi
Palan dagı pıretsi
Elin alamin tema
Yes im yarıs siretsi
Ğarib ye mega tzezi
Ğarib mi ısek indzi
Ğaribı hoki muni
Ğurban toğ ınnam kezi

Nısder e horun daga
Gı pella madnun aga
Eşkovı kov gı gançe
Atlas değerun daka
Nısder e horun daga
Gı pella madnun aga
Eşkovı kov gı gançe
Atlas değerun daga
Halal e indzi halal
Yaris hed bargim halal
Atamı khapvetsav
Tırakhdin bıdğin hamar
Tutu basdeğa gerav
Lusingan mera mıdav
Elin ağçina indzi yar
Çılbıkhtsav dzotsis mıdav
Halal e indzi halal
Yaris hed bargim halal
Atamı khapvetsav
Tırakhdi bıdğin hamar