Pertag [Pertek] (Kaynak; Lamberto Vannutelli, Anatolia Meridionale E Mesopotamia, Roma, 1911)

Şarkılar – Mikail Aslan | Dersim

Mikail Aslan 2010 tarihinde “Petag: Dersim Ermeni Halk Şarkıları” adlı bir albüm yayınladı. Albüm girişinde sanatçı bu projenin nasıl başladığı konusunda bilgiler paylaşıyor. Öncelikle Dersim’deki Ermeni izleri hakkında konuşan sanatçı, harabe halinde bulunan kiliseleri, mezar taşlarını, aynı zamanda kökleri Ermenice olan köy adlarından bahsediyor. Tüm bunlar Dersim doğumlu Mikail Aslan’ın gündelik hayatının bir parçası olmuş, çocukluk yıllarından itibaren bu çevrede büyümüştür. 

Ermeni izlerine ses vermek, onları yeniden canlandırmak Aslan’ın ideallerinden biri olmuş. Kendisi gibi müzisyen bir sanatçı için bu yeniden canlandırma; tabii ki memleketinde zamanında söylenmiş Ermenice şarkıları bulmak ve onlara yeni bir değer ve yeni bir hayat vermek olacaktı.

Bu projesini gerçekleştirmek üzere yola çıkan Aslan’ın yolculuğu yaklaşık döt yıl sürdü. Bu esnada Brüksel’de, 2005 tarihinde, yakın dostu olan Hovsep Hayreni ile önemli bir görüşme gerçekleştirir. Hayreni, Aslan’a Hampartzum Kasbaryan’ın bir çoğu notalı, Dersim Ermeni şarkıları barındıran “Çemişgezek ve Köyleri” (Ermenice, Boston, 1969) kitabını gösterir. Kasbaryan’ın kitabında bulunan notalar Arapgirli Avedis K. Mesuments’e ait. Aslan bu yüzden şarkıları Dersim Ermenilerinden toplayanın da  Mesuments olduğu fikrine kapılır.

Aslan ilerde Dersim yöresinden bazı şarkı ve notaların olduğu, Mihran Tumacan’ın “Memleket şarkı ve sözleri” kitabını da elde eder (II. Cilt, Yerevan, 1983).

Dersim Ermeni şarkıları için diğer kaynaklar şunlar; Hovhannes Acemyan’ın henüz yayınlanmamış “Çemişgezek Şarkıları” adlı eseri (Boston, 1952), Haygazın K. Ğazaryants’ın “Çemişgezek Tarihi” kitabı (Beyrut, Hamazkayin Matbaası, Çemişgezek Hemşeri Derneği yayını, 1971).

Müzikal hammede elinin altında olduktan sonra, Aslan bu şarkıları derleme çalışmasına başlar. Bu aşamada Levent Güneş ve Cebrail Kalın kendisi ile işbirliği içine girer. Kolay bir çalışma değildi, çünkü şarkıları asıllarına uygun bir şekilde derlemek gerekmekteydi. Kanımızca, Mikail Aslan ve arkadaşlarının emeği epeyce fazla. Sanatçı Aslan’ın düşünce ve ruh dünyası bin bir telle kendi öz ortamına, yani Dersim’e bağlıydı. Aslan Dersim Alevisi, ve Alevilerin asırlar boyunca Ermenilerle bir arada yaşadığını tarihten biliyoruz. Bu nedenle Ermeni şarkıları ve müziği Mikael Aslan’a yabancı olamazdı. Dolayısıyla o bu şarkıları en güzel şekilde derleyebilecekti. Bunun en iyi kanıtı bu sayfayla dikkatinize sunduğumuz 12 şarkı. Her bir şarkı, Kürt, Zaza, Türk, Ermeni işbirliğinin Ermeni mirasının izlerini yeniden kurmak için aslında ne kadar önemli olduğunun da bir göstergesi.

Dört yıllık bu yolculuğun önemli duraklarından biri de Yerevan. Levent Güneş ve Mikail Aslan beraberlerinde seçilmiş ve derlenmiş bu şarkıları alıp Yerevan’a gider. Ermenistan’ın başkentinde onlar “Akunq” grubuyla işbirliği yapar ve İstanbul’da “Kalan Müzik” etiketiyle yayınlanacak 12 Dersim şarkısını beraber kaydederler.

Mikail Aslan albümünde şu kişilere de teşekkürlerini sunmuş; İlda Simonyan, Hasan Saltık (Kalan Müzik), Tigran Hekobyan, Osman Kavala, Saime Gündü, Metin Yıldırım (Barrios), Merdan Ziryab, Pakrat Estukyan.

1) Surp Garabed em kınatser [Surp Garabed’e gitmişim] [1]

Giriş; Levent Güneş, Mikail Aslan
Derleme; Levent Güneş, Mikail Aslan 
Koro; Sarkis Bağdasaryan, Sarkis Alaverdyan, Arek Mikaelyan, Ani Hayrabedyan, Anna Tovmasyan, Sona Şatikyan, Hasmik Krikoryan, Mikail Aslan, Levent Güneş

Surp Garabed em kınatser
Odan em barger mınatser
Murad dıver çem imatser
Mışo sultan Surp Garabed

Surp Garabed’e gitmişim
Odada yatmış uyumuşum
Murad vermiş duymamışım
Muş sultanı Surp Garabed

2) Gaf Gıdırdel [Gaf Kırmak]

Giriş; Levent Güneş
Derleme; Levent Güneş
Koro; Sarkis Alaverdyan, Arek Mikaelyan, Ani Hayrabedyan, Anna Tovmasyan, Sona Şatikyan, Hasmik Krikoryan, Levent Güneş

Oğlan Tarafı: 
Tser ağçigı curn ea katser
Sitilı hondeğ ea mortser                                              
                                
Kız tarafı:
Tser dığan ıl peadn ea katser
Hodots gatsin hon ea mortser

Oğlan Tarafı:
Tser ağçigı Surp Khaç katser
Daradz momı cebn ea mortser

Kız tarafı:
Tser dığan ıl ardın ea katser
Tarnalu campan ea mortser

Oğlan Tarafı:
Tser ağçigı tıratsnin dunn ea
Mer dığan garna gı danea

Kız tarafı:
Ep tser dığun ağçig dane
Anonts campan tor mer dunn ea

Oğlan Tarafı:
Sizin kız suya gitmiş
Sitili orada unutmuş

Kız tarafı:
Sizin oğlan da oduna gitmiş
Baltasını orada unutmuş

Oğlan Tarafı:
Sizin kız S. Haç’a gitmiş
Mumu cebinde unutmuş

Kız tarafı:
Sizin oğlan da tarlaya gitmiş
Döneceği yolu unutmuş

Oğlan Tarafı:
Sizin kız komşunun evinde
Bizim oğlan alır götürür

Kız tarafı:
Sizin oğlan kız götürse
Yolları doğruca bizim evdir.

3) Pağnikı tsurd ea, gı mısim [Hamam Soğuk, üşürüm]

Ara ezgi; Levent Güneş
Derleme; Levent Güneş
Solo; Sona Şatikyan, Levent Güneş

Pağnikı, pağnikı tsurd ea, gı mısim aman
Gav çiga, gav çiga kılokhıs kısim aman
İrigunu, irigunı ağayis dısim, aman

Aman ğız, yaman ğız yandırdın beni
El ettin kandırdın beni aman
El ettin, fel ettin kandırdın beni aman

Bardağı, bardağı bağug cur letsur, aman                                
Çabukh mi, çabukh mi ağayis gısem aman                                                                     
Yarıs ka, yarıs ka khatirı hartsur aman

Ay ağçig, vay ağçig varetsir indzi aman                 
Al erir, fel erir khapetsir indzi aman

Hamam soğuktu da üşüdüm, aman                                                                     
Sabun yok, sabun yok ki başıma süreyim aman
Akşama, akşama ağama deyim, aman

Aman ğız, yaman ğız yandırdın beni
El ettin kandırdın beni aman
El ettin, fel ettin kandırdın beni aman

Bardağa,bardağa soğuk su doldur, aman
Çabuk ol, çabuk ol, ağama derim, aman
Yarim gelince, yarim gelince hatrını sor aman

Aman kız, yaman kız yandırdın beni, aman
El ettin, fel ettin kandırdın beni, aman

4) Pağnets Turı [Hamam Kapısı]

Ara ezgi; Cebrail Kalın, Mikail Aslan
Derleme; Cebrail Kalın, Mikail Aslan
Solo; Arek Mikaelyan
Şarkı Garibin Şarkısı (Yerevan) ile devam eder.

Pağnets Turı zargin sazı
Dalvıdekıt hüsen mazıt
Nervıdekıt kaşin nazıt
Mer dan edev gur gur mori
Khıngakvınin hon gı tari
Megn el eğporıs gınmani

Hamam kapısında saz çaldılar
Görümcelerin saçını örsün
Eltilerin nazını çeksin
Bizim evin ardında öbek öbek mormeni
Kumrular da oraya konar
Biri de ağama benziyor

Yerk Bantuxdi [Garibin Şarkısı]

Ari, bantukhd, taparagan, asdantagan,
Akh, mi darin yotı tarav,
Yotı darva garod unim, ari.
Sirdıs elman ked e tartsel,
Ape-ap e, turs gı horta,         
Karnan dzaghgunk yar gı gançe,
Artsakankı khelk gı dane, ari.

Gel, gurbetçi, göçebe, avare,
Ah, bir yıl yedi oldu,
Yedi yıldır hasret çekiyorum, gel gayrı.
Kalbim dop dolu nehre dönmüş
Kıyıdan kıyıya vurur, dışarı taşar,
Bahar çiçekleri yar çağırır,
Yankısı akıl götürür, gel artık.

5) Bahçanerı xod gılli [Bahçelerde ot olur]

Ara ezgi; Levent Güneş
Derleme; Levent Güneş
Koro; Sarkis Alaverdyan, Arek Mikaelyan, Ani Hatrabedyan, Anna Tovmasyan, Sona Satikyan, Hasmik Krikoryan

Bahçanerı khod gılli, na, na, na,
Tsoren, kari khıt gılli na, na, na,
Dığan aghçıga sirun, na, na, na,
Çuvakhnerı khent gılli, na, na, na.                              

Tun parag es, boyıt ergan, na, na, na,
Eleamı tsenit heyran, na, na, na,
Elir, ertank mer dunı, na, na, na,
Es ıllim kizi khurban, na, na, na.

Dzarin vıra nuş gılli, na, na, na,
Bakig mi dur, iş gılli, na, na, na,
Eageal didas, hıma dur, na, na, na,                             
Vağvan mına uş gılli, na, na, na.

Bahçelerde ot olur, na, na, na,                           
Buğda, arpa bol olur, na, na, na,
Oğlan kızın aşkına, na, na, na,
Sokakların delisi olur, na, na, na.

Sen incesin, boyun uzun, na, na, na,
Alem sesine hayran, na, na, na,
Kalk, gidelim bizim eve, na, na, na,
Ben oluyum sana kurban, na, na, na.

Ağaçta badem olur, na, na, na,
Bir öpücük ver, n'olur, na, na, na,
Vereceksen şimdi ver, na, na, na,
Yarına kalsa geç olur, na, na, na.

6) Hayde Mer Ekin [Haydi Bizim Bağa]

Ara ezgi; Cebrail Kalın
Derleme; Cebrail Kalın
Solo; Ani Hayrabedyan, Levent Güneş

Oğlan:
Hayde mer ekin, ertank, mer ekin
Kız:
İnç ga tser ekin, inç ga tser ekin
Koro:
Hey tuk ağvor ağçigner
Hey tuk varti pınçigner
Harsnerı tsezi Khurban
Yergri hıreşdag ağçigner

Oğlan:
Nırnern en dzağger, nırnern en dzağger
Kız:
Dzağger toğ dzağgin, dzağger toğ dzağgin
Koro:
Hey tuk ağvor ağçigner
Hey tuk varti pınçigner
Harsnerı tsezi Khurban   
Yergri hıreşdag ağçigner

Oğlan:
Mernim ir hodin, yaris garodin
Kız:
Hayde tser ekin, ertank tser ekin
Koro:
Hey tuk ağvor ağçigner
Hey tuk varti pınçigner
Harsnerı tsezi Khurban 
Yergri hıreşdag ağçigner

Oğlan:
Haydi bizim bağa, gidelim bizim bağa
Kız:
Ne var sizin bağda, ne var sizin bağda
Koro:
Hey siz güzel kızlar
Hey siz gül demetleri
Gelinler size kurban
Memleketin melek kızları

Oğlan:
Narlar çiçek açmış, narlar çiçek açmış
Kız:
Çiçeklenmişse çiçeklensin
Koro:
Hey siz güzel kızlar
Hey siz gül demetleri
Gelinler size kurban
Memleketin melek kızları

Oğlan:
Öleyim kokusuna, yarimin hasretine
Kız:
Haydi sizin bağa, gidelim sizin bağa
Koro:
Hey siz güzel kızlar
Hey siz gül demetleri
Gelinler size kurban
Memleketin melek kızları

7) Nazluin Şerı [Nazlının Şeri]

Giriş; Mikail Aslan, Cebrail Kalın
Derleme; Cebrail Kalın
Solo; Lusine Nazaryan

Khındırvetsı gu ka keran
Avedis Ağçıgıt ea ceyran
Goşd u bıroş, çarukh peran

Nazlun ges kışerun aşets
İren Değı parts mı tağets
Elav Piloyin kov vazets

Nazlun tunirı içetsutsin
Tsearkn u votka hinnayetsin,
Osgi orenkı pokhetsin.

[... gelir odun]
Avedis kızın ceylan gibi
Kaba dudak, ağzı çarık

Nazlı gece yarısı uyandı
Yerine bir yastık koydu
Pilo’nun yanına koştu

Nazlı’yı indirdiler tandıra
Elini ve ayağını kınaladılar
Altın kuralı değiştirdiler

8) Kez Danel Enk Eger [Seni Götürmeye Gelmişiz]

Derleme; Levent Güneş

Hovhannes Acemyan’ın yayımlanmamış bir eseri; “Çemizgezek Şarkıları”, Boston, 1952. Bu eserde, Dersim’de Ermeniler tarafından söylenen şarkıları derlemiştir.

9) Katsek Perek [Gidin Getirin]

Ara ezgi; Cebrail Kalın
Derleme; Cebrail Kalın
Solo; Ani Hovhannisyan

Katsek perek çift mı dadrag
Or ka kove mer Takvorı

Katsek perek çift mı bilbil
Or ka kove mer Takvorı

Katsek perek çift mı gakav
Or ka kove mer Takvorı

Ur e asor harn u marı
Toğ kan desnan boyn u bosı 

En nırvinun dzarn or dzağgi
Dzağign e arevıt i nıman

Gidin bir çift kumru getirin
Gelsin damadımızı övsün

Gidin bir çift bülbül getirin
Gelsin damadımızı övsün

Gidin bir çift keklik getirin
Gelsin damadımızı övsün

Nerde bunun anasıyla babası
Gelsin de boyunu posunu görsünler

Nar ağacı çiçeğe durduğunda
Çiçeği de güneşin gibi

10) Bülbüln e eger [Bülbül gelmiş]

Giriş; Levent Güneş
Derleme; Levent Güneş
Koro; Sarkis Alaverdyan, Arek Mikaelyan, Ani Hayrabedyan, Anna Tovmasyan, Sona Şatikyan, Hasmik Krikoryan

Bülbüln eger gançea karun ea karun,
Mi panar yaranis, khorun ea khorun.
Es ıl yar unim, camper im herun.
Kışer tsoreg gu lam, artsunkıs ea earun.

Nısder em mınagug, kışer ea kışer.
Kharibes kir çiga, ızis ci hişer.
Çi khosvadz çi lısvadz tsaver im kaşer.
İnk hondeğug, es hos hokis im maşer.

Bülbül gelmiş çığırır, bahardır bahar.
Açma yaramız, derindir derin.
Bir yarım var,yolculadım uzağa.
Gündüz gece ağlarım, gözyaşım kandır.

Otururum yalınız, gecedir gece.
Garibimden name yok, beni hatırlamaz.
Duyulmamış, söylenmemiş acılar çekerim.
Kendi orada ben burada ömrüm tükendi.

11) Zeynon çurı katser e [Zeyno suya gitmiş]

Ara ezgi; Cebrail Kalın
Derleme; Cebrail Kalın
Solo; Lusine Nazaryan

Zeynon çurı katser ea
Peşı çamurı takhder ea
Siradzn andeğ deser ea
İren muradin haser ea
Erneg Zeynoyin vıra.

Çoban mi eas deser ea
Lıman keğin ıser ea
Zeynon siradzn arer ea
Çarın easeang bardgıver ea
Erneg Zeynoyin vıra.

Zeyno suya gitmiş
Eteği çamura bulanmış
Orda sevdiğini görmüş
Muradına ermiş
Ne mutlu Zeynoya.

Çobanın biri bunu görmüş
Tüm köye anlatmış
Zeyno sevdiğini almış
Kötü de böyle yenilmiş
Ne mutlu Zeynoya.

12) Dersim

Kayıt; 1937, New York, Vartan Margosyan

Dersim üç dağ içinde
Dersim üç dağ içinde
Gülü var dal içinde
Dersim'i Hak saklasın
Bir tanem var içinde

Ağamın dengi yoktur
Yavrumun dengi yoktur
Dostun Birmani [2] çoktur
Ağamın öldüğüne vah
Vur sineye gelen yoktur

Ağama neler oldu
Sarardı benzi soldu
Harput'um ırak oldu
Dağı dağ eden felek
İntima Buğ'dan Felek
Yavrumu uçurmadan
yuvam dağıttın felek

Ağamın dengi yoktur
Beyimin dengi yoktur
Dostun Birman'i çoktur
Ağamın öldüğüne
Düşmanlar helak oldu

 

  • [1] Mihran Tumacan’a göre, şarkı Yerzınga yörsine aittir. (Mihran Tumacan, Memleket şarkı ve sözleri, II. Cilt, Yerevan, 1983, s. 428).
  • [2] Birmani kelimesinin anlamı tam olarak belli değil burada. Dersim’den Erzincan’a giden yol üzerinde bu isimi bir geçit var. Aynı isimle bir de köy bulunmakta.

Solda; Akunq grubu üyeleri, “Petag” albümünün kayıt zamanında.
Sağda; “Petag” albümü.