Agn/Eğin Şarkıları - Goçnag/Koçnak Topluluğu

Yazar: Virginia Pattie Kerovpyan 11/04/2020 (son değişiklik: 11/04/2020), Çeviren: Tomas Terziyan

Agn/Eğin [Kemaliye] ve çevre mıntıkaların halk şarkıları

“Eğin’in dağları, vadileri, koyakları ve suları buram buram şiir kokar. Tarihi hatıralar, şarkılar, gelenekler; orada her bir şey şiire özgüdür” (A. A. [Arpiar Arpiaryan], "Eğin ve Kayseri Halkı [Agntsi yev Gesaratsi]”, Hayrenik Günlük Gazete, 8 Ağustos 1891, No 22, Yıl 22, İstanbul)

Bu aktarım Eğin’de var olan yetkin şiir sanatının mucizesini dile getirmektedir. İzleyen şiirlerde de görüleceği gibi, küçüğüne ninni söyleyen anne ya da geline övgüler düzen köylülerin dillerinden dökülenlerin hepsi de kendi köy çevrelerinin güzelliklerini tasvir eden son derecede incelikli şiirlerdir.

Ermeni dilinde, Eğin şiirini öven birçok metin var. Bu şiir bereketi sevgiden ayrılığa, kişinin bulunduğu çevreyi övmesinden yabancı ellere göçmeye ve sürgüne değin çeşitli konularda dile getirilen ünlü Andunileri içermektedir.

Söz konusu şiir övgüyü hak ediyor. Şarkıların Ermenistan dağlarının ve ovalarının diğer bölgelerinde bulunanlardan farklı olan müziği de olağanüstü. Şiir gibi o da dallı-budaklı ve süslü olup tabiatın seslerini akla getirmekte. Suyun telaşla akması, rüzgârın pırpır etmesi ve hızlı hızlı esmesi gibi.

Mihran Tumacan tarafından derlenen melodiler Eğin’in kısa ömürlü müzik panoramasına bir an olsun göz atmamızı sağlıyor.

Goçnag/Koçnak [Çan] Topluluğu

Paris'te tar çalgıcısı Rupen Harutyunyan ile Virginia Pattie düosunun 1980 yılında kanuni Aram Kerovpyan ile karşılaşması Goçnag topluluğunun başlangıcı oldu. O zamandan beridir; kemençeci Mahmud Tebrizizade, davul ve tefçi Edmon Zartaryan, tefçi Macid Khalac, kemençeci Anuş Donabedyan-Krikoryan topluluğun parçaları oldular. Goçnag bütün Avrupa ve Amerika Birleşik Devletlerinde sanatını hayata geçirdi.

Topluluk yakın geçmiş yıllarında daha çok düo ve trio formlarında icraatta bulundu. Vahan Kerovpyan şimdi Goçnag topluluğuyla trio formu içinde tef çalmakta, Maral ile Şuşan Kerovpyan da ara sıra bu trioda yer almaktadırlar.

Goçnag’ın yönelimi geleneksel Ermeni halk ve âşık müziğini Orta Doğunun tek sesli ve tipik müziği olarak tanıyıp o bölgenin çalgılarıyla icra etmek olmuştur.

Ermeniler 19. yüzyıl sonlarıyla 20. Yüzyıl başlarında yurtlarından sökülmüşler. Ölümden kurtulanlar; parçalanmış halk gelenekleri ve varlıklarıyla Orta Doğu, Avrupa, Amerika ülkeleri ve hatta Avustralya ve Afrika’ya dağılmışlardı. Neyse ki, Peder Gomidas ve Krikor Suni gibi birkaç müzisyen ve derleyici, soykırımdan önce birçok halk şarkısı derlemişlerdi. Daha sonra, özellikle, Gomidas’ın öğrencilerinden Mihran Tumacan diasporada hayatta kalanları ziyaret ederek bu işi sürdürmüştür. Sovyet Ermenistan’ında şarkı derleme işi de önemli kayıtlar ve yayınlar gerçekleştiren müzikolog gruplar tarafından üstlenilmiştir.

Etnomüzikolog Bedros Alahaydoyan, daha yakın yıllarda, diaspora ile Ermenistan’da şarkılar topladı. CD ile iki cilt şarkı yayınladı ve şimdi herkese açık canlı bir hazine olarak, kayıtlarına Huşamadyan üzerinden çevrimiçi erişilebilmektedir.

Bu sesli örnekler, gerektiğinde, Goçnag’ın başlarda gösterdiği yönelimin, Ermeni halk ve âşık müziğini Küçük Asya ve Kafkaslardaki kökleriyle yaşayan geleneksel bir form olarak iletmekte kuşkusuz doğru bir yol olduğunu kanıtlamaktadır.

Goçnag’ın kırk yıllık varlığı süresince üyeler, Batı müziği notalarıyla aktarılan şarkılara başvurmuş ve şarkıların makamlarını [modalite] ortaya çıkarmak için “satır aralarını okumaya” çalışmışlardır. Bu makamlar bölgedeki bütün halklar: Rumlar, İranlılar, Türkler, Süryaniler, Kürtler ve diğerleri tarafından paylaşılmaktadır. Söz konusu halkların her biri farklı tarzlara, melodilerin gelişimini etkileyen kendi özgün yaklaşımına, diline ve makam varyantlarına sahiptir.

1. Eğin, 1885 dolayları; Nikola Kaprielyan ve Makruhi Der Ğazaryan’ın evlilik resmi. Fotoğraf: A.F. Kaprielyan (Kaynak: PROJECT SAVE, Armenian Photograph Archives, Watertown, MA; Siranuş Movsisyan’a teşekkürlerimizle).

2. Eğin, 1910. Ayakta, soldan sağa; Roza Kaboolian (kızlık soyismi Messomian), Roza’nın eşi Keğam “Con” Kaboolian. Aralarında bulunan ise kızları Arpen. Muhtemelen 1911 veya 1912 doğumlu (Kaynak; PROJECT SAVE, Wartertown, MA, Arpen Kaboolian Aprahamyan’a teşekkürler).

Eğin’in düğün şarkıları

Bu düzenleme Goçnag topluluğu tarafından 1997’de yapılıp kaydedilmiştir:
Kotchnak, Chants Populaires Arméniens, Al Sur
Rupen Harutyunyan, ses ve tar
Aram Kerovpyan, ses ve kanun
Virginia Kerovpyan, ses
Macid Khalac, tef

(ailesi ve arkadaşları geline söylerler)

Pari lus, ağvor, pari lus. (2X)
Pari lusın, parin vrat,
Pari lus, ağvor, pari lus.

Pari lusın, parin vrat. (2X)
Vor tsate arevn i vrat. (2X)

(gelin annesine söyler)

Mi lar marig, mi lar, yes alva di kam, du dus, na nay, nay nay nay.
Dasnıhink oren al, argovıs di kam, du dus, na nay, nay nay, nay nay nay.
Inn amis vor lımına, kırgovıs di kam, du dus, na nay, nay nay, nay nay nay.

(damadın ailesi söyler)

Menk, ay ağvor ağçig, eger enk tserı, du dus, na nay, nay nay, nay nay nay.
Kez hazar nazerov gu danink merı;
Egu kezi merı, danink nazerov,
Bahenk şaren, şabigov, aziz laterov.

(ailesi ve arkadaşları damada söylerler)

Takvorı gılor poyen e, an ağvornerun soyen e. (2X)
Takvorn erta, lokna u ka. (2X)
Hay im hay, annıman ağvor. (2X)

(gelin söyler)

Mi lar, kurig, mi lar, is mi latsıner!
Is şad en latsutsadz, tu mi latsıner.
Mi lar, marig, mi lar, yes alvi di kam,
Asge dasnıhink or, argovıs di kam.
Darin vor lımına, kırgovıs di kam.

(damadın ailesi söyler)

Khat mı lat enk perer, gırnagıt antsur,
Kez danel enk eger, marigıt latsur.
Vodkıt uğurov e, tun mez khıntatsur.

ÇEVİRİ
(ailesi ve arkadaşları geline)

Günaydın, sevimli gelin, günaydın
Aydınlık ve iyilik üzerine olsun
Günaydın, sevimli gelin, günaydın

Aydınlık ve iyilik üzerine olsun
Bırak güneş üzerine doğsun

(gelin annesine söyler)

Ağlama ana, ağlama, iki haftaya döneceğim kocamla
Dokuz ay sonra geleceğim
Sallayarak bebeğimi kollarımda

(damadın ailesi söyler)

Almaya geldik seni sevimli gelin
Bin bir nazla götürmeye evimize
Nakışlı gömlekler, pahalı dokumalar
Getirdik hediye

(ailesi ve arkadaşları damada)

Boylu-bosludur Kral, güzellerin soyundan
Gitsin yıkansın, gelsin
Hey benim eşsiz yiğidim

(gelin söyler)

Ağlama kız kardeşim, ağlama,
Beni çok ağlattılar, sen de ağlatma;
Ağlama ana, ağlama, geri döneceğim
On beş güne kalmaz kocamla,
Sene bitmeden kundağımla geleceğim

(damadın ailesi)

Sana bir kat elbise getirdik, sırtına geçir,
Seni götürmeye geldik, ağlar anan,
Ayağın uğurludur, sen bizi güldür.

Kaynaklar

1923 ila 1936 yılları arasında Peder Gomidas’ın öğrencilerinden olan Mihran Tumacan tarafından derlenip aktarılan şarkılardan (Mihran Tumacan, Hayreni Yerk ou Pan (Memleket Şarkıları ve Folklor), Cilt 2, Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Bilimler Akademisi Yayınları, Erivan, 1983).

Transkripsiyonu yapılan şarkıları okuyanlar:

1. Zımrukhd Medzaduryan, Filibe, 1923
2. Varsenig Kabulyan, New York City, 1935
3. Mama İpranyan, New York City, 1936
4. Verkin Ğazaryan, New York City, 1935
5. Vartanuş Yeğigyan, New York City, 1936
6. Ovsanna Ormanyan, Filibe, 1935

Eğin, 1880’li yıllar; kimlikleri bilinmeyen Ermeni çocuklar (Kaynak: PROJECT SAVE, Armenian Photograph Archives, Watertown, MA; Siranuş Movsisyan’a teşekkürlerimizle).

Eğin Ninnileri

Eğin ve civar bölgelerden dört ninni 1923 ila 1936 yılları arasında Peder Gomidas’ın öğrencilerinden olan Mihran Tumacan, bir varyant da 1895 dolaylarında bizzat Gomidas Vartabed tarafından derlenip aktarıldı.

Ruri, Uyumak ve uyutmak için Ermeni ninnileri, kitap ve CD; 2016, Paris.

Ses, Virginia Kerovpyan; kanun, Aram Kerovpyan; resimleme, Maral Kerovpyan.

Eğinli çocuklar, büyük fotoğraftan ayrıntı (Kaynak: Jamgoçyan Arşivi, ABD).

Orerıt Şadna [Ninni; günlerin çok olsun]

Eğin’den

Oror, oror, orerıt şadna,
Darit medzana, ey, ey, ey.
Bahçan gabem gakhoran,
Dzare i dzar, şukern al vıran,
Dzarşuker vıran, ey, ey, ey.

Oror, oror, orim vor kınanas,
Bahim vor medznas, ey, ey, ey.
Oror gançim, imanas;
Kam şarugıt vertsınem,
Varti nıman patsver es, ey, ey, ey.

ÇEVİRİ
Eğin’den

Ninni, ninni, günlerin çok olsun,
Yaşın büyüsün, ey, ey, ey.
Asma beşiğin bahçeye asayım
Ağaçtan ağaca, gölgeler üzerinde
Üzerinde gölgeler, ey, ey, ey.

Ninni, ninni, sallayım da uyuyasın,
Koruyayım da büyüyesin, ey, ey, ey.
Bir ninni okuyayım dinleyesin,
Geleyim örtünü kaldırayım,
Gül gibi açasın, ey, ey, ey.

Eğin, 1890’lar, Kurkjian ailesi. Soldan sağa; Hayganuş Kurkjian (kızlık soyadı Çoryan), fesli adam Garabed Kurkjian (Hayganuş’un eşi). Diğerleri meçhul, fakat muhtemelen iki çocuk Hayganuş ve Garabed’in evladları, yaşlı kadın ise çocukların büyük annesi olmalı (Kaynak: PROJECT SAVE, Armenian Photograph Archives, Watertown, MA; Richard Kürciyan’a teşekkürlerimizle).

Ağvor es [Güzelsin]

Eğin kasabası varyantı

Ağvor es, çunis khalad,
Ertam, ov piri bekhalad? Oror.
Ertam, lusıngan pirim,
Lusın asdğerun bekhalad, ey.

Pingyan/Penga [Adatepe] köyü varyantı

Ağvor es, çunis khalad,
Ku amen değıt bekhalad, or, or, or.

Dzotsigt aravod nıman,
Ardıvan şağign e vıran, or, or, or.

Şağvor, yed u yed kına,
Vor tsate arevn i vıran, or, or, or.

Eğin kasabası varyantı

Ağvor es, çunis khalad,
Ko amen değıt bekhalad.
Minag me khalad mi unis,
Kun çunis, yev artun gı genas, ey, ey, ey.

Barge yev anuş kun yeği,
Minçev ka lusn aravodun.
Bülbülıs al g’elle kunın,
Gesn e kun, gesn e artun, ey, ey, ey.

ÇEVİRİ
Eğin kasabası varyantı

Kıymetlisin, yoktur kusurun,
Kusursuz ne getireyim sana? Ninni
Gidip dolunayı getireyim
Işığını kusursuz yıldızların, ey.

Pingyan/Penga [Adatepe] köyü varyantı

Kıymetlisin, yoktur kusurun,
Her yerin kusursuz senin, or, or, or.

Yüzün aydınlanan günü andırır,
Sabahın çiyi üzerinde, or, or, or.

Çekil nemli çiy, hele çekil
Güneş üzerinde parlasın, or, or, or.

Eğin kasabası varyantı

Kıymetlisin, yoktur kusurun,
Her yerin kusursuz senin,
Bir kusurun var sade,
Uyku yok gözlerinde, ey, ey, ey.

Yat da tatlı tatlı uyu
Gün ağarana kadar.
Bülbülüm uykusundan uyanır
Yarı uyanık yarı uykulu, ey, ey, ey.

Vosgeyan ailesi. Gamaragab köyü (Eğin civarı). Arka sıra, ayakta soldan sağa: Melkon Vosgeyan, İsguhi Vosgeyan (Melkon’un kız kardeşi), Maryam Vosgeyan (Melkon’un annesi). Oturanlar, soldan sağa: Harutyun (Melkon’un küçük kardeşi), Sultan Hanım (Melkon’un büyükannesi), Aşkhen (ayakta, Melkon’un küçük kız kardeşi). Fotoğraf, Melkon’un Amerika Birleşik Devletlerindeki babasına göndermek için 1912 tarihinde çekilmiş (Kaynak: Vivian Taslakyan (kızlık soyadı Vosgeyan) Northridge, Kaliforniya).

Oror, orerut hamar [Ninni, günlerin için]

Eğin yakınındaki Armudan [Armutlu] köyünden

Oror, oror, oror, orerut hamar, oror.
Oror, oror, oror, orerıt şadna, eynım, ey.

Oror, oror, oror, gakhim gakhoran, oror.
Oror, oror, oror, ılnim ki ğurban, eynım, ey.

Oror, oror, oror, orant er osgi, oror.
Oror, oror, oror, gamart ardzıtın, eynım, ey.

Oror, oror, oror, kint e hazar osgi, oror.
Hazar dam yev ıli, eynım, ey.

ÇEVİRİ
Eğin yakınındaki Armudan [Armutlu] köyünden

Ninni, ninni, ninni, günlerin için ninni,
Ninni, ninni, ninni, günlerine bereket, eynım [aynım, gözüm], ey.

Ninni, ninni, ninni, beşiğini asayım, ninni.
Ninni, ninni, ninni, kurbanın olayım, eynım, ey

Ninni, ninni, ninni, beşiğin altındır, ninni.
Ninni, ninni, ninni, örtüsü gümüştür, eynım, ey.

Ninni, ninni, ninni, bin altın lira edersin, ninni.
Ninni, ninni, ninni, bin altından fazla veririm, eynım, ey.

Bulbulı bağçan içav [Bülbül bahçeye indi]

Pingyan/Penga [Adatepe] köyünden

Bulbulı bağçan içav,
Gül vartin tupı taretsav, ey, ey.

İnç vart gar, kılkhun tırav,
Anuş hodın kınatsav, ey, ey.

Bağçan gabem gakhoran,
Dzare i dzar, dzarşuker vıran, ey, ey.

Danem kez güli bağçan,
Varte i vart gabem gakhoran, ey, ey.

Urineru shukı vıran,
Tsate bud-bud arevı vıran, ey, ey.

ÇEVİRİ
Pingyan/Penga [Adatepe] köyünden

Bülbül bahçeye indi
Gül ağacına kondu, ey, ey.

Ne kadar gül varsa üzerine uçtu
Güzel kokusunda uyudu, ey, ey.

Bahçeye asayım beşiği,
Ağaçtan ağaca, gölgeleri altına, ey, ey.

Gül bahçesine götüreyim seni,
Gülden güle asayım beşiğini, ey, ey.

Söğütlerin gölgesi altında,
Güneş üzerine parlasın, ey, ey.

Kaynaklar

Mihran Tumacan, Hayreni Yerk ou Pan (Memleket Şarkıları ve Folklor), Cilt 2, Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Bilimler Akademisi Yayınları, Erivan, 1983).
Hınutyunk Agna, Peder Gomidas ve Krikor Efendi Mehteryan tarafından transkripsiyonu yapılan şarkılar, M.T. Rodinyantsi Yayınları, Tiflis, 1895.

Transkripsiyonu yapılan şarkıları okuyanlar:
1. Verkin Ğazaryan, New York City, 1935
2. a - Hovsep Canikyan, 1895
2. b - Zımrukhd Medzaduryan, Filibe, 1923
2. c - Verkin Ğazaryan, New York City, 1935
3. Ovsanna Ormanyan, Filibe, 1935
4. Vartanuş Yeğigyan, New York City, 1936

Bu sayfadaki ninnilerin kaynağı: “Ruri- Uyumak ve uyutmak için Ermeni ninnileri”, kitap ve CD. Satın almak için aşağıdaki siteyi ziyaret edebilirsiniz: https://akn-chant.org/en/