Bu bölümde ABD’deki Ermeni toplulukları tarafından yaşatılmış çeşitli geleneksel Ermeni danslarının kayıt altına alınması ve sergilenmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla Huşamadyan bu Ermeni danslarının notasyonlarını çıkarmak üzere çalışan bir grup uzmanla işbirliği yapmaktadır. Bu uzmanlar: Carolyn Rapkievian (Bar Harbor, Maine), Susan ve Gary Lind-Sinanian (Watertown, Massachusetts), Tom Bozigian (Los Angeles, California), Robert Haroutunian (Sunyside, NY).
**************
Govdun Halayı, Sivas yöresinden bir Ermeni köy dansıdır. İsmini belirli bir köyden, Govdun’dan (günümüzdeki ismi Göydün ve Gökdin) alıyor olsa da oldukça geniş bir bölgede farklı köylerde (Koçhisar, Kotni, Zara, Govdun, Khorsinar ve diğerleri) de oynanmaktaydı. New England ve New York’taki Ermenilerin çoğu Sivaslı Ermenilerdir. Bu dans, bölgenin en popüler danslarından biridir ve 1940’larda “Sepasdiya Bar” [Sivas halayı] terimi bu dans için kullanılır olmuştur.
1940’larda, genellikle kilise tarafından düzenlenen Ermeni piknikleri, Osmanlı İmparatorluğu’nun tarihi Ermenistan ve diğer bölgelerinden göç etmiş Ermenilerin bir araya geldikleri organizasyonlardı. Bir başka Sivas köy dansı olan “Üç Ayak” bu dönemde çok meşhur oldu ve çoğunlukla aslen Sivaslı olmayan tarafından “Sepasdiya Bar” [Sivas halayı] olarak adlandırıldı. Bununla birlikte “Govdun halayı” New England’da düzenlenen Sivaslı-Ermeni pikniklerinde popüler olmayı sürdürdü. Aslen erkeklerin oynadığı bir dans olan bu dans günümüzde Rhode Island ve Batı Massachusetts’te düzenlenen pikniklerde kadınlar ve erkekler tarafından hâlâ oynanmaktadır.
Ermenice adı: Govduntsi Bar.
Kaynak: Boghos ‘Willy’ Peligian, Barkev Kaligian, Carnig & Murad Pelegian.
Müzik: Leo Derderian’s recordings.
Tarz: Rahat dik duruş. Dansçılar heyecanlandıkça kontrolü bırakmadan adımlarını hızlandırır. Erkekler halayın ön ucunda, kadınlar ise arkasında.
Diziliş: “Ermeni tutuşuyla” açık daire (omuz yüksekliğinde tutulan ellerin serçe parmakları kenetlenir). Birçok Ermeni dansında olduğu gibi bu dansta da halay başı takip edilir çünkü lider adım veya yönü ne zaman değişeceğini belirler. Değişiklikler açıkça söylenmez, bu nedenle ipuçları gözlemlenir.
Adım 1- “basit adım”
Ölçü | Sayı | Hareket |
Adım 2- “geriye”
1-2 | 1-4 | Halay başı geri gitmeye karar verir ve sağ ayak önünde (1) sol ayakla sola ileri adım atın. Sağ ayak arkadan sol topuğuna çekin. Sol ayakla sola doğru adım atın (2). Sağ ile (3) geriye adım atın. Sol ayak havadayken (4) sağ üzerinde hafifçe zıplayın. Yön değiştirmenin işareti, sağınızdaki kişinin size geri dönmeye başlaması ve sizi de yönü tersine çevirmeye zorlamasıdır. |
Adım 1- “basit adım”
1-8 | 5-16 | Halay başı yönü tersine çevirmeye ve tekrar sağa gitmeye karar verir. Sola ayakla sağın (1) önünde ileri doğru atın. Solun arkasından sağ ayakla sol topuğa adım atın. Solla ileri (2). Sağ ayakla (3) geri adım atın. Sol ayak havadayken (4) sağ ayak üzerinde hafifçe zıplayın. Aşamalı olarak sağa doğru ilerleyen adım düzenine devam edin (5-16). Bu kalıp, halay başı adımı değiştirmeye karar verene kadar süresiz olarak devam edebilir. Sağdaki kişi onları sağa çekmeye başladığında dansçı bunun farkına varır. |
Adım 3- “alkış”
1-2 | 1-4 | Birleştirilmiş elleri bırakan dansçılar, sol ayakla sağın önünde adım atarken göğüs hizasında ellerini çırpar (1). Solun arkasından sağ ayakla solun topuğuna adım atın. Solla (2) ileri adım atarken ellerinizi göğüs hizasında çırpın. Sağ ayakla (3) geri adım atın. Sol önde havadayken (4) sağ ayak üzerinde hafifçe zıplayın ve ellerinizi açıp jestler yapın. |
1) Geleneksel kıyafetleri içinde, kimlikleri bilinmeyen Govdunlu çocuklar. Aslında siyah-beyaz olan bu fotoğraf DeOldify kullanılarak renklendirilmiş ve Huşamadyan tarafından rötuşlanmıştır.
2) Govdun yöresinden geleneksel bir Ermeni kadın kıyafeti. Çizim: S. Khachadrian.
3) Geleneksel kıyafetleri içinde, kimlikleri bilinmeyen Govdunlu çocuklar.
(Kaynak: Vahan Hampartsoumian, Küğaşkharh: Badmagan Azkakragan Usumnasirutyun [Köy Hayatı: Tarihi-Etnografik İnceleme], Paris, Daron Matbaası, 1927)
Not: El hareketi yaparken, jestler cinsiyete göre farklılık gösterir.
Erkekler, avuçlarını öne doğru uzatabilir veya sanki bir futbol topu atmaya hazırlanıyormuş gibi abartabilirler (bir elini avuç içi dışarı doğru uzatırken diğerini avuç içi öne gelecek şekilde kulağın yanında geri çekerler). Tavırlar pürüzsüz ve güçlü olmalıdır.
Kadınlar avuçlarını öne doğru uzatarak hareket edebilir ve bileklerini hafifçe döndürebilir. Kadınların jestleri zarif ve ölçülü olmalıdır.
Halay başının değişikliklerini takip etmeye devam edin.
Vahan Hampartsoumian, Küğaşkharh: Badmagan Azkakragan Usumnasirutyun [Köy Hayatı: Tarihi-Etnografik İnceleme], Paris, Daron Matbaası, 1927.
Not: Bu dansın herkes tarafından anlaşılan geleneksel “yazılı olmayan kuralları” vardır.
1- Halay başı asla adım değişikliğini sesli olarak söylemez. Bir sonraki değişikliği haber veren dikkat çekici bir unsur yaratır.
2- Dansçılar alkışlıyorsa gidiş yönü asla değişmez. “Barbaşı” (halay başı) halayın yönünü değiştirmeye karar vermeden önce herkes yeniden el ele tutuşmuş olmalıdır.
3- Dansçılar heyecanlanınca sol ayaklarını 4 numaralı adımda daha yükseğe kaldırabilir ancak en fazla sağ baldırın yanına çıkacak kadar. Sol ayak asla öne doğru kaldırılmaz. Ölçülü gerginlik.
4- Alkış sırasında yanınızdaki kişiyle el çırpmak yersiz olarak kabul edilir. Bu, erkeklere özgü farklı bir figürdür.
5- Halay başı, dramatik bir unsur olarak dans ederken genellikle bir mendil sallar. Mendili adımı ne zaman değiştireceğini belirtmek için de kullanabilir ancak bu eğlenceyi azaltır ve bundan kaçınılmalıdır.
6- Bazılarının yön değiştirirken başka bir dansçıya çarpması hem yaygın hem de kabul edilebilir bir durumdur… Bu gerçekleştiğinde bozuntuya verilmez. Eğlenmek için yapılan bir halk dansıdır. Eğlenmenize bakın…
**************
Editör Notu: "Govdun Halayı Gösterimi ve Eğitimi " videosunun sonunda Sipringfiel'da bir piknikte Govdun halayı oynayan Ermeni erkekleri göreceksiniz. Springfield, Massachusetts Indian Orchard'a yerleşen birçok yeni gelen Ermeniler nedeniyle canlı bir Ermeni topluluğuna ev sahipliği yapmıştır. Burada düzenlenen Ermeni pikniklerinde canlı müzik ve dans olurdu.
"Govdun Halayı Gösterimi ve Eğitimi" videosu sonunda gösterilen arşiv görüntüleri Hayk Rakijian'a aittir: https://www.youtube.com/watch?v=vzGsQJuHL4Q