Bedros Alahaydoyan Arşivi 1 | Sivas
Bu sayfada yayınlanan şarkıların ve dans müziklerinin tamamı müzikolog Bedros Alahaydoyan tarafından derlenmiş ve kaydedilmiştir.
Kendisi, 1980’lerden itibaren Ermenilerin yoğun olarak yaşadıkları şehirleri ziyaret etmiş, Soykırım’dan sağ çıkmış Ermenilerle görüşmüş ve onlardan kendi memleketlerinden, köylerinden hatırladıkları şarkıları ve anıları toplamıştır.
Bu şarkılarında düzenlemeleri, notaya dökülmeleri ve dijital hale getirilmelerini Dr. Dzovig Markaryan üstlenmiştir. Çeviren: Tomas Terziyan.
Sivas/Sepasdia ilindeki Surp Asdvadzadzin katedrali ve Ermeni mahallesi (Kaynak: Nubaryan kitaplığı koleksiyonu)
Şarkıcı Digin [Bayan] Muşgin Markaryan Sepasdia/Sivas doğumludur. Bu şarkıları Sivas’ta, Soykırım yıllarında sürgün yoluna kurban giden ablasından öğrenir. Markaryan, adı geçen şarkıları 1974 tarihinde bizzat kaydettiğini; Ermeni radyo istasyonundan Bedros Alahaydoyan’ın şarkı söyleyen, yaşlı kuşaktan kimseler bulmak göreviyle Güney Kaliforniya’ya geldiğini duyduğu zaman 1986’da Alahaydoyan ile Fresno’daki Ermeni huzurevinde buluştuğunu ve bu vesileyle ona söz konusu kayıttan bir örnek almayı teklif ettiğini anlatır.
- 1- Küçük bir çocuk[t]um, askere götürüyorlar
- 2- Ermeni kız
- 3- Turna
- 4- 1914 yılında…
- 5- Tarlanızdan pancar dereyim
- 6- Azniv ile Khaçig
- 7- Köprünün, köprünün [altı diken]…
- 8- Muradadur [Murada kavuşturan] Surp [Aziz] Garabed
Sivaslı bir grup zanaatkâr Anabad manastırının avlusunda şölen esnasında. Müzisyenler de bu toplantıda hazır bulunmaktalar. İlk sırada bağdaş kurmuş oturanlar, soldan sağa: Kemancı Dırtad (elinde kemanıyla), kanun çalanın adı bilinmiyor, ünlü gırnatacı, yani klarnetçi Hovsep (elinde klarnetle). Ortadaki sıra, sandalye üzerinde oturanlar, soldan sağa: Ğamsızents [Gamsızlardan] Khaçig, Demirci Harut, meslekten tenekeci Çadırcıyan (iyi santur çalmasıyla ünlü), Komiser Aram Efendi (askeri kıyafet ve fes ile), beşinci şahsın kimliği bilinmiyor, Zemperents Harut, Çıyıkhçı Vosgiyan (elinde saz). Üçüncü sırada, ayaktakilere gelince: fotoğraftaki açıklamada yalnızca belli şahısların adları verilmekte, bununla birlikte onların hangi düzende durdukları anlaşılmamaktadır. Bilinen adlar: Hovhannes, Karnig Çadırcıyan (davulcu), Aram Çadırcıyan (santur çalıyor), Çamsızents Hovhannes (Kaynak: Arakel Badrig, Badmakirk-huşamadyan Sepasdio yev kavari hayutyan [(Ermenice) Sivas ve civar illerdeki Ermenilere dair hatıra-tarih kitabı], II. Cilt, New Jersey, yay. “Rozgir”, 1983).
Bızdig dığa mın ei, zinvor gı danin
Zenk pırnel çim kider, abdag gı zarnen
Gertam, gertam, zinvorig im gertam
Morıs meg hadigın ei, anunıs er Antranig
Asdudzme khıntretsi, papakıs çari
Gertam, gertam, zinvorig im gertam
Nısda yergatuği, Tiflis kınatsi
Yerek dari hondeğ zinvor mınatsi
Gertam, gertam, zinvorig im gertam
Yeryevayi campan oler moler e
İm siradz Hayganıs şad keğetsig e
Gertam, gertam, zinvorig im gertam
Ağçi Haygo Haygo, gurtskıt mi panar
Malat u salta e, yes çim timanar
Gertam, gertam, zinvorig im gertam
Mayrig yes gertam gur, tu getsir parov
Vıras al dzadzgetsek gaguğ hoğerov
Kerezmanıs al zartaretsek kuynızkuyn dzağigov
Gertam, gertam, zinvorig im gertam
Kınatsi yegeğetsi momer varetsi
Latsi u voğpatsi, Asdudzo ağaçetsi
Gertam, gertam, zinvorig im gertam
Sivas. Düğün kıyafetleriyle Ermeni kadınlar (Kaynak: Keğuni, I. Yıl, sayı 3, 1 Nisan 1902, Mıkhitaryan matbaası, Venedik)
Hay ağçig er nısder er
Ağpürin karin vıra i
Mazerın al tapver er
Kedini vıra i
Hay ağçig, Hay ağçig
Sirunig Ağçig
Ampoğç mer küğin meç
Meg hadig hay ağçig
Araçi desnalus
Yes kezi siraharvetsa i
Şad çanker tapetsi
Payts çi haçoğetsa i
Ah dığa, dığa
Tun kheğc turki dığa i
Gı khıntrim kezi
Tu mortsi indzi
Hay yem dzıner yes
Hay bidi mernim
Hay azkis badivın al
Yes bidi bahim
Ağçig turki dığa çem yes
Suriatsi yem
Gı khıntrim kezi
Tun mi merjer indzi
Ağçi kişernerın al kun çunim
Bargim kınanam
Şad siraharver im
Yes kezi inçbes moranam
Davar gıtel gukas mey Narin
Gı kale
Kez siroğ hovivin
Sirdın al gı vares
Ağçig tun al arsuz marsuz
Ğarib indzi bes
Yes al arsuz marsuz
Ğarib kezi bes
Miner mi lar ağçig
Mortsir hay ıllalıt
Yegur amusnanank
Illank yerçanig
M’akhtaradar a
Tun suriyatsi dığa i
Gı khıntrim kezi
Tun mortsir indzi
Hay yem dzıner yes
Hay bidi mernim
Hay azkis badivın al
Yes bidi bahim
Sivas, 1913. Amerikan okulunun Ermeni öğrencilerinin, aynı okulun öğretmenlerinden Nışan Bekhyan’ın yönettiği orkestrası (Kaynak: Arakel Badrig, Badmakirk-huşamadyan Sepasdio yev kavari hayutyan [(Ermenice) Sivas ve civar illerdeki Ermenilere dair hatıra-tarih kitabı], II. Cilt, New Jersey, yay. “Rozgir”, 1983).
Gırung, usgi gu kas
Dzara im tsaynen
Ah, gırung mer aşkharhen
Khabrig mı çunis?
Toğel im u yeger
Marker suvakis
Nakhkan i vor ah kınim
Gı kaşvi hokis
Gırung tsadzats gertas
Parstır gerevnas
Gertas mer yergirı
Khabrig mı çes dar
Gırung Asdvadz sires
Hedatarts ınes
Yertas mer yergiren
Khabrig mı peres
Gırung yerani kezi
Tun al gı tırçis
Gertas gı desnas
Mer sireli yergirı i
Şarkı 1915’te uç veren Ermeni Soykırımına dair ve yapılan tasvirler toplu yıkımlar, tutuklamalar, sürgün yolları ve katliamlar hakkındadır. İhtimal Muşgin Markaryan, ağıt formunda, burada kendi soykırım tecrübesinden tanıklıklar vermekte olup ailesinin sürgününü tasvir etmektedir.
Sivas, Kıltyan ailesi. Oturan Hagop Kıltyan, onun sağındaki karısı, Takuhi Kıltyan. Diğerleri kızları Baydzar, Şınorhig ve Diruhi (Kaynak: Arusyak Mıgırdiçyan Arşivi, İstanbul)
Hazar inı harür
Dasnıçors tıvin
Ah, kornar yergu açkı
An kazan turkin
Varets mer baladi bes
Nor şinadz dunerı
An nedets mezi taparagan
Poğotsnerı i
Mayis amsun dasnıhinkin
Salerı (partsank) darin mezi
Surp Garabed ukhdadeğin
Şaretsin mezi çurin yezerkı
Zenkernin al pırnetsin
Mer sırderun vıra i
Boratsin yev ısin gyavurner
Isek tser herosnerun değı i
Çe ne bidi nedink tsezi
Ays çurin meçı i
Latsin ah yeğpayr, mayrer yev kuyrer
Isin çenk kider menk mer
Herosnerun değı i
Yerani te nedadz ıllayin
Ayt çurin meçı ayt jamanagin
Payts çi nedetsin kağtetsin
Tapetsin Muradu kedı i
Kişer u tsoreg campa kaletsank
Lerne i lerner menk darabetsank
Udelu hats khımelu çur al çıkıdank
Vortnodats golerun çurerın an khımetsank
Yerp vor yelank hasank
Parstır leran mı tepen
Kazan kurdı hirets derın u gov
Kındolets mer eşin tarvar
Unimnis çunimnis mınatsadz er
Ayn kheğc hayvanin vıra i
Ah an al kındoletsin
Heç pan çi toğutsin
Yerp vor yegank hasank
Murad kedi yezerkı i
Kazan kurdı pırnets mazeres
Yev indzi pakhtsuts
Latsi yev koratsi
İm mayrigis
Ka azade indzi an
Kazanin tserken
İm kaç mayrigıs nedets
Sitilov çurı
Anor kıtin pernin
Yev azadets im gyankıs
An kazanin tserken
(…………) hamperutyamp
Isgısan tserıs arnel navun meç
Amen çarutyamp
Latsink voğpatsink Asdıvadz gançetsink
Asdıvadz al çoknets mezi
Tapetsin Muradu kedı i
Aha yegank hasank tsimervan bağun
Ah çi toğin hakusdner yev voç angoğin
Udelu hats al khımelu çur çi toğin
Anoti u dzarav meran mer sirelinerı i
Tiagner letsutsin meg megu vıra
Ah tağoğner al çıgayin
Şunerı geran
Pancar kağel kınatsink
Yerçanig jamanag mı antsutsink
Nışanadznis al desank
Urakh zıvart dun yegank
Pancar kağim tser arden
Yes gı mernim ku tarten
Sevda dıvir kınatsir
Ah indzi anpakhd toğutsir
Çorun ğırak nard unink
Yes sirunig yar unim
Yarıs al kınats al çegav
As inç pan e vor yeğav
Sivas, 1909. Dikranuhi ve Mihran Şahinyan’ın düğün resmi. Fotoğraf: Enkababyan Biraderler (Kaynak: Avo Ğazal koleksiyonu; Amerika Birleşik Devletleri).
(Jamun akhbırnerı)
(for fot) gı nedin
Aznivin al sirdı
Ver-ver gı nede i
Azniv yavaş kale i
Pabucıt al gelle
Kez siroğ Khaçigın al
Temıt al gelle i
Ertik vor gellesne i
Narin gı kales
Kez siroğ Khaçigin
Sirdın al gı vares
Azniv Azniv gısim
Sirdıs al gı vari
Ğurba gırag lıtsir
Nersıs gı vari
Meçkıt e parag boyit
Sev lı dali bes
Tun al yes keğetsig
Hıreşdagi bes
Sev dalı siretsi
Çari muradıs
Ah sev saman asdadas
Dani nazlu yar
Sivas Aramyan okulunun 1913’te kurulan orkestrası. Ortada ayak ayak üstüne atmış sandalye üzerinde oturan kravatlı şahıs, Mihran İsbiryan (okulun müdürü). Orkestranın şefi, muhtemelen İsbiryan’ın sağında oturan H. Korcyan idi (Kaynak: Arakel Badrig, Badmakirk-huşamadyan Sepasdio yev kavari hayutyan [(Ermenice) Sivas ve civar illerdeki Ermenilere dair hatıra-tarih kitabı], I. Cilt, Beyrut, yay. “Mışag”, 1974).
Köprünün köprünün
Altı diken
Yakhdın beni yakhdın
Beni gül iken
Yakhdın beni yakhdın
Beni gül iken
Allah da Allah da seni yaksın
Ah üç günlüg üç günlüg gelin iken
Üç günlüg üç günlüg gelin iken
Bağ ıdım bağ ıdım
Bosdan oldum
Bağırdım bağırdım
Sesden oldum
Bağırdım bağırdım
Sesden oldum
Bilme fessüz bilme (?)
Fessüz yar üçün (?)
Ah ağladım ağladım
Gözlerden oldum
Ah ağladım ağladım
Gözlerden oldum
Buçakh koydu buçakh
Koydu yanıma
Ucu girdi ucu
Girdi canıma i
Ucu girdi ucu
Girdi canıma i
Heger sana heger
Sana güvenmiyordun ise i
Ah neçün girdin neçün
Girdin benim kanıma i
Neçün girdin neçün
Girdin benim kanıma i
Su gelir su gelir
Medim medim
Ah kim bülür kim bülür
Benim derdlerim
Ah kim bülür kim bülür
Benim derdlerim
Dağlarda mirekeb
Dağlar mirekeb olsa
Yazamas yazamas
Benim derdlerim
Yazamas yazamas
Benim derdlerim
Kebeb eddim kebeb
Eddim yeyen yokh
Ah derdin nedür derdin
Nedür deyen yokh
Ah derdin nedür derdin
Nedür deyen yokh
Bu çekilmez bu
Çekilmez derdleri
Yokh benden başkha benden
Başkha gören yokh
Benden başkha benden
Başkha gören yokh
Dengiz dibinde dengiz
Dibinde küreg
Ah gene ah eddi gene
Ah eddi yüreg i
Her cefaya her cefaya dayandın
Buna da dayan buna da
Dayan yüreyim
Buna da dayan buna da
Dayan yüreyim
Bu şarkının Surp Garabed adını taşıyan hangi adak yerine ithaf edildiği belli değil. Bu adla anılan, aynı zamanda bildik adak yerleri olan iki ünlü manastır vardı: Muş’taki Surp Garabed ile Kayseri’deki Surp Garabed manastırları.
Surp Garabed yem kınatsel
Barger yem im dan mınatsel
Moratsa el çim imatsel
Muradadur Surp Garabed
Surp Garabed parstır değ er
Kovın el likı çağ u cüğ er
Amen bıduğ tarti teğ er
Muradadur Surp Garabed
Surp Garabed khoran khoran
Meç ga likı Avedaran
Yegek gartank mey-meg peran
Muradadur Surp Garabed
(..............................)
Çurı vaze darper (……)
(Khandru merı)
Çurı vaze darper e (………)