Rodosto – Bayramlar

Yazar: Vahe Taşcıyan, 12/07/19 (son değişiklik: 12/07/19 ), Çeviren: Sevan Değirmenciyan

Ermeni bayramlarını kutlama şekilleri, içeriği ve ritüelleri konusunda bir bölgeden diğerine her ne kadar genel benzerlikler olsa da, birbirinden ayrışan renkler de bulmak mümkün. Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında Ermeni bayramlarının zenginlik ve çeşitliliğini sağlayan da bunlardı. Bu nedenle belirli bir bölgenin Ermeni bayramlarını incelediğimizde, Ermeni bayramları hakkında bilgilerimizi zenginleştiren yenilikleri her zaman buluruz.

Kaynaklarımız; Rodosto ve civarında kutlanan bayramlar konusunda nispeten cimri. Yine de belirleyici öğeler var. Örneğin; Kemah ve Erzincan bölgelerinden İmparatorluğun Rumeli’de bulunan bu uzak diyarlarına ulaşan bazı dini geleneklerin muhafaza edilmesi. Rodosto bölgesinde yaşayan Ermenilerin çoğunun XVII. yy. başında tarihi Ermenistan’ın adı geçen bölgelerinden buraya geldiklerini biliyoruz. Onlar beraberlerinde Kutsal Haç’a çakılan Kutsal Çivi’yi getirmiş ve bu kutsal emanete ithafen Rodosto’da bir kilise inşa etmiş ve her yıl Meryem Ana yortusunda şehrin sokaklarında Kutsal Çivi korteji tertiplemişlerdir.

Rodosto’da, yılın son günü zengin bir sofra kurarlar. 29 Aralık’tan 5 Ocak’a kadar perhiz dönemi olduğundan, Yeni Yıl sofrasına perhize özel yedi yemek olurdu: Buğday taneli kolva, piyaz, mercimek dolması, bakla ezmesi, kızartılmış pırasa, üzüm turisi.

Yemek başlamadan, yetişkinlerin yedi kadeh rakı içmesi gerekirdi. Buna okhdı rakhi adı verilirdi, ki muhtemelen adak rakısı demekti. Sofraya konan ekmeğin içine bakır veya gümüş para saklamak adettendi. Metal parayı ısıran yılın şanslısı sayılırdı.

Yemekten sonra herkes Yeni Yıl meyvelerini yer ve gece yarısına kadar otururdu.

Yeni Yıl’da çocuklara hediyeler verilirdi.

Gündoğumunda, güneşin doğmasından hemen önce, kilise zangoçu ve koro evleri ziyaret eder ve şu şarkıyı söylerdi:

“Yeni bir gün doğdu bugün

Yeni Yılımız kutlu olsun”.

Daha sonra sokaklarda bir çok Ereni simitçi gezer ve bağırıp çağırarak alışveriş yaparlardı. Simitler, iki tarafdan eşeklerin sırtlarına bağlanan küfelere onmuş olurdu.

Yeni Yıl Rodosto’da dini bayram sayılmaz, bu nedenle ertesi günü herkes işine gücüne giderdi [1].

İsa’nın Doğus Yortusu vesilesiyle yapılan kilise ayini sabahın çok erken saatlerinde başlar, bu nedenle imanlılar mabede ellerinde fenerlerle gelir. Daha sonra sokaklarda Noel müjdesi duyulmaya başlar.

Noel sofrasında paça yemeği ikram etmek çok normaldi. Hısım ve akrabaların birbirlerini ziyaret etmesi de adettendi. Ziyaretçi genelde evin erkeği olur, bu nedenle de kadınlar ziyaretçileri misafir etmek için evde kalırdı. Misafirlere konyak eşliğinde tatlı ikram edilirdi.

Noelin ertesi günü, Ermeni mahallesinin tulumbacıları, kafalarına kırmızı bir tül takmış, bağış toplamak amacıyla evleri ziyaret ederdi. Evlerin ahşap olmasını ve daimi yangınriskini göz önüne alacak olursak, Rodosto mahallelerinde onların mevcutiyeti elzemdi. Genelde her ev Ermeni tulumbacıları eli boş göndermez, onlar da şaka olsun diye evin çocuklarının üzerine gül suyu serperdi [2].

Rodosto’da Derindas adı verilen bu dini bayram Şubat ayı içinde, Noel’den 40 gün sonra kutlanır. İsa’nın kırk günlük bir bebekken mabede sunuluşu anısına kutlanan bu bayramın kökenleri pagan dönemine kadar uzanır aslında. Rodosto Ermenileri şehrim meydanlarında veya sokakların başında ateşler yakar, halk da onların etrafına toplaşırdı. Hatta “Derin das das, Derin das, das” bağırışları arasında, ateşin üzerinden atlayanlar da bulunurdu [3].

Dini bayramlar arasında Ermeniler açısından en önemlisi Paskalya. Kutsal Hafta’nın Perşembe gününden itibaren tarla ile ilgili tüm çalışmalarına ara verilir. Zanaatkar ve esnaflar dükkanları açmalarına karşın, çalışanlar Kutsal Perşembe ve Kutsal Cuma yapılan kilise ayinlerine muhakkak katılım gösterirler.

Kutsal Perşembe aynı zamanda evde yumurta boyama günü. Yumurta boyamak için genelde soğan kabuğu kullanılır.

Kutsal Cuma yapılan kilise ayinlerinden biri de İsa’nın temsilen mezara konması törenidir. Bu ayin S. Takavor ve S. Haç kiliselerinde eş zamanlı olarak yapılır. İsa’nın temsili mezarını taşımaya hevesli bir çok insan vardır. Fakat kiliseye en yüksek bağışta bulunan kişiler seçilir. Mezarı taşıma sırasında bu kişiler gümüş dantelle işlenmiş kilise kıyafetleri giyer. Dini kortej kilisenin sağ kapısından dışarı çıkar, avluda yarım daire oluşturur ve daha sonra kilisenin sol kapısından içeri girer. Temsili mezar geçerken, varsa hastalıklarının iyileşmesi, yoksa uzak kalması ümidiyle imanlılar mezarın önünde diz çöker.

Cuma ve Cumartesi Ermeni mahallelerinde çörek hazırlanır. Çörek kokusu her yere yayılır.

Paskalya halk için adete bir şölen. Takavor ve Haç mahallelerinde Paskalya kutlamalarının yapılacağı alanlar önceden belirlenmiş olur. Bu vesile ile özel olarak süslenen bu alanlarla çeşit çeşit yiyecekler satan bir çok seyyar satıcı gezer. Gürültü ve kalabalık tüm gün sürer. Her yerden sevinç nişanesi olan düdük, bazen de silah sesleri duyulur [4].

Paskalya’dan sonra 40. Güne denk gelen Perşembe kutlanır. Malkara Ermenileri be vesile ile bir aday ziyaretinde bulunurlar. Onlar şehre yakın bir noktada bulunan ve “Papaz Movgim” adıyla anılan bir ayazmaya gider [5].

Rodosto’da bu yortu Vartevor adıyla geçer. Kilise tarafından İsa Mesih’in suret değiştirmesi olarak kutlanan bu bayram, Paskalya’dan 98 gün sonraya denk düşer. O gün insanların birbirlerini ıslatması bir gelenektir ve bu gelenek yortunun pagan köklerine işaret eder [6].

Meryem Ana’nın göğe alınma yortusu olarak da bilinir.

S. Takavor kilisesinin kutlaması olması vesilesiyle bu bayramın Rodosto için özel bir önemi vardır. Her sene Ağustosun ortasında binlerce imanlı adak ziyareti çerçevesinde Rodosto’ya gelirdi. Meryem Ana yortusunu önceleyen Çarşamba Malkaralılar, Perşembe Çorlulular, Cuma ve Cumartesi ise Anadolu’dan ziyaretçiler, Pazar günü ise nihayet İstanbul’da ikamet eden Rodostolular buraya gelirdi.

S. Takavor kilisesinin hemen yanında inşa edilmiş, 80 odalı, ahşap manastır tamamen ziyaretçilere tahsis edilirdi. Onlardan çoğu Rodosto’da yaşayan akrabalarının yanında kalırdı.

Meryem Ana’ya adanan kilise ayinleri Cumartesi başlar. Günün en önemli anı Kutsal Çivi’nin sergilenmesidir. Rodosto S. Takavor Ermeni kilisesinin en değerli emanetiydi bu. Geleneğe göre, İsa’nın çarmıhına yerleştirilen  ve üzerinde “İşte Yahudilerin Kralı” yazılı plakanın çivilerinden biriydi bu. Bu çivi nedeniyle Rodosto kilisesi S. Takavor (Kutsal Kral) adını almıştı.

Kutsal Çivi hakkında Sarkis Paçacıyan şu tasviri yapmakta: “Bu çivi özel olarak hazırlanan metal, üzerinde İsa’nın çarmıha gerilme sahnesinin bulunduğu değerli taşlarla hazırlanmış bir resmin olduğu haç üzerine yerleştirilmiş. Çivinin üzerinde Baba Tanrı’nın, ortasında çarmıha gerilme sahnesinin ve dört köşesinde İncil yazarlarının resmedildiği ahşap bir kutusu var” [7].

Kutsal Çivi’nin Krikor Taranağtsi tarafından Kemah bölgesinde bulunan bir manastırdan getirildiği düşünülür. XVII. yy. ilk yıllarında Ermeniler Safevi ve Osmanlı orduları arasında yaşanan devamlı savaşlar ve Celali isyanları sebebiyle yaşanan şiddet olayları nedeniyle anayurtları olan köy ve şehirleri terketmek zorunda kalmışlardı. Kemah bölgesinde yaşayan bir çok Ermeni Rodosto bölgesine yerleşir. İstanbul’da yaşayan Kemahlı göçmen bir Ermeninin bu emaneti kızını sağlığına kavuşturuğu Bizans İmparatorundan hediye olarak aldığı da rivayet edilir. Kutsal Çivi Kemah’a götürülüp bölgedeki manastırlarda muhafaza edilir ve 1606 yılında yaşanan büyük göçle beraber Kutsal Emanet Rodosto’ya ulaşır.

1922’de Ermeniler nihayi olarak memleketlerinden ayrılmak zorunda kaldıklarında Kutsal Çivi’yi de beraberlerinde Bulgaristan’a götürürler. Kutsal Emanet Plovdiv’de bulunan S. Kevork kilisesinde bulunmakta [8].

Rodosto’da Meryem Ana Yortusu arifesi vesilesiyle Kutsal Çivi dışarı çıkarılır, özel bir kortej tertiplenir ve önderlik edecek kirveler belirlenirdi. Daha sonra kortej kiliseden çıkar ve avluda bir kere dönerdi.

Meryem Ana Yortusunun kutlandığı Pazar günü sabah ayin yapılır ve Kutsal Çivi tekrar dışarı çıkarılırdı. Bu sefer kortej kilise avlusundan da çıkar, çevre sokaklarda gezinirdi. Törene kalabalık bir halk katılım gösterir, polisler düzene özen gösterirdi.

Geleneksel olarak, Ermeni mahallesinde bulunan kahvehaneler ve meyhaneler yeşil, bol yapraklar ve rengarenk krapon kağıtlarıyla süslenirdi. Törensel benzer bir görüntü S. Takavor kilisenin çevre sokaklarında da yaşanır ve sokaklar özel olarak süslenirdi. Sokağın iki yanını çevreleyen evlerden uzun kurdeleler sarkıtılırdı. O kadar çok olurdu ki sokak renkli kağıt ve bezlerle kaplanırdı.

Meryem Ana Yortusu iki gün sürer ve bu esnada S. Takavor kilisesine yakın yerlerde panayırlar düzenlenirdi.

1913 yılının Meryem Ana Yortusu gini Ermeni alfabesinin 1500. yılı kutlanır özel olarak ve bu tören daha da büyük bir çoşkunun yaşanmasına vesile olur. 1920’lerin başında, Meryem Ana yortusu vesilesi ile Rodosto’da spor ve izçi geçiti tertiplenir [9].

Rodosto bölgesindeki Ermeniler bayrama Hıdırellez adı da verirdi.

25 Eylül-1 Ekim arasına denk gelen Cumartesi kutlanan bu gün Çorlu’da bulunan S. Kevork kilisesinin de adak günüdür, dolayısıyla bölgedeki Ermeniler tarafından özel olarak kutlanır. Şehir ve çevre yerleşimlerden imanlılar kilise ve çevresinde toplanır. Rodosto’dan ziyaretçiler arabalarla gelir ve tüm hafta boyunca burada kalır.Çok sayıda imanlı misafir etmek amacıyla S. Kevork kilisesinin arkasına en az 30 odalı bir bina inşa edilmiştir [10].

Rodosto S. Haç kilisesinin kutlama günü olan bu yortu 11-17 Eylül arasında denk düşen Pazar günü yapılır. Büyük bir kalabalık kilisede toplanır, kurban olarak özellikle kuzu, koyun ve buzağı kesilir. Kurbanlık hayvan tüm yıl boyunca sahipleri tarafından en iyi şartlarda yetiştirilir, beslenir, Kutsal Haç yortusunda ise kiliseye hediye edilir. Farklı kişiler de para veya büyük ölçülerde pide hediye eder.

S. Haç kilisesinin arka avlusuna Pazar sabahtan itibaren kurbanlık hayvanların kesildiği özel çukurlar açılmış olur. Kurbanlıkların çeşidi ve onları bağışlayan kişilerin isimleri kilise defterine işlenir.

Öğleden sonra kurban töreninin hazırlıkları başlar. Et koca kazanlarda pişer, suyu ise daha sonra çorba ve pilav yapmaları için imanlılara dağıtılır.

Ertesi gün rahmetlilerin anıldığı Merelots’dur. Kilisede ayin yapılır ve kurban takdis edilir. Şehirdeki tüm Ermeniler, yerli Türkler ve Rumlar da, kurbanlıkdan paylarını almak üzere kilisede toplaşır [11].

• [1] Sarkis K. Paçacıyan, Յուշամատեան Ռոտոսթոյի հայերուն 1606-1922, [Rodosto Ermenileri Hatıratı 1606-1922], Donigyan Matbaası, Beyrut, 1971, s. 238.
• [2] a.e., s. 239.
• [3] a.y.
• [4] a.e., s. 240.
• [5] a.e., s. 199.
• [6] a.e., s. 240-241.
• [7] a.e., s. 229.
• [8] a.e., s. 230-231.
• [9] a.e., s. 224, 229-230; 241.
• [10] Arşag Alboyacıyan, «Չօրլուի հայերը (իրենց անցեալն եւ ներկան)», [Çorlu Ermenileri, (geçmiş ve şimdileri)], Püzantiyon, 6. yıl, no: 1554, 5/18 Kasım 1901, İstanbul; Paçacıyan, Rodosto Ermenileri Hatıratı 1606-1922, s. 200.
• [11] Paçacıyan, Rodosto Ermenileri Hatıratı 1606-1922, s. 242-243.