1922-1923 yıllarında hazırlanmış, Kumkapı yangın koruma hairtası. Jacques Pervititch, Stamboul 13: Koum-Kapou, plan cadastral d’assurances.

İstanbul - Demografi

Yazar: Daniel Ohanian ve diğerleri, 06/05/2019 (son değişiklik: 06/05/2019), Çeviren: Arlet İncidüzen

Osmanlı’nın İstanbul’u ve Ermeni Sakinleri: Nüfus Verileri ve Haritalar, 1830’lar – 1907 civarı

Aşağıdaki belgeler “Son Dönem Osmanlı İstanbul’unun Ermenilerini Toparlama ve Osmanlı Dönemi Nüfus Verilerini Ulaşılabilir Kılma” (Recovering Armenians in Late Ottoman Istanbul and Making Ottoman-Era Population Data Available for All) projesinin eş-baş araştırmacısı olan Daniel Ohanian tarafından bağışlanmıştır. M. Erdem Kabadayı ve Daniel Ohanian’ın baş araştırmacıları oldukları bu proje, Caloust Gulbenkian Foundation tarafından desteklenmiş ve İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde 2015 ile 2018 yılları arasında gerçekleştirilmiştir.

Bu materyal hakkındaki sorularınızı veya paylaşımlarınızı dohanian@ucla.edu adresinden Daniel Ohanian’a iletebilirsiniz.

Aşağıdaki dosyaları bilgisayarınıza indirebilirsiniz.

1. Yerliler, 1830’lar–1880’ler

Bu veri kümesi İstanbul şehrinde daimi olarak yaşayan (müteehil ve evli şeklinde tanımlanmış) 12.824 Ermeni erkeği kapsamaktadır. Kaynak olan Osmanlıca nüfus defterleri 1830’lardan 1880’lere kadar güncellenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nde paylaşıma açıktır (nüfus defterleri 511–517, NFS.d.00511–NFS.d.00517). Veri kümesi neredeyse bütünüyle aktarılmış, sadece ne olduğu çözülememiş bazı kısaltmalar dahil edilmemiştir.

Bu veri kümesine İngilizce, Türkçe ve Ermenice olarak ulaşmak mümkündür.

Referans: Daniel Ohanian ve diğerleri, İstanbul Şehrindeki Yerli Erkek Ermenileri Kapsayan 511–517 Numaralı Osmanlı Nüfus Defterlerinin Transkripsiyonu [veri koleksiyonu], son güncellenme 4 Kasım 2018 www.houshamadyan.org

2. Göçmenler, 1830’lar–1880’ler

Bu veri kümesi İstanbul şehrinde göçmen olarak yaşayan (bekarlar şeklinde tanımlanmış) 9.697 Ermeni erkeği kapsamaktadır. Kaynak olan Osmanlıca nüfus defterleri 1830’lardan 1880’lere kadar güncellenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nde paylaşıma açıktır (nüfus defterleri 511 ve 513–516, NFS.d.00511 ve NFS.d.00513–NFS.d.00516). Veri kümesi neredeyse bütünüyle aktarılmış, sadece ne olduğu çözülememiş bazı kısaltmalar dahil edilmemiştir.

Bu veri kümesine İngilizce, Türkçe ve Ermenice olarak ulaşmak mümkündür.

Referans: Daniel Ohanian ve diğerleri, İstanbul Şehrindeki Göçmen Erkek Ermenileri Kapsayan 511 ve 513–516 Numaralı Osmanlı Nüfus Defterlerinin Transkripsiyonu [veri koleksiyonu], son güncellenme 4 Kasım 2018, www.houshamadyan.org

3. Meslekler, 1830’lar–1880’ler

Bu dosya, Cambridge Üniversitesi’nden E. A. Wrigley ve Ros Davies tarafından tasarlanmış, Birincil, İkincil, Üçüncül Sisteme  [Primary, Secondary, Tertiary System] göre 1830’lar–1880’ler arasındaki nüfus defterlerindeki meslek bilgilerini sınıflandıran bir anahtar niteliğindedir. Bu anahtar, benzer meslekleri gruplandırma ve uluslararası karşılaştırma imkânı sunmaktadır.

Referans: Daniel Ohanian ve diğerleri, Osmanlı İstanbul’undaki Meslekler için Birincil, İkincil, Üçüncül Sistem Anahtarı, 1830’lar–1880’ler[veri koleksiyonu], son güncellenme 13 Nisan 2019, www.houshamadyan.org

4. Yerliler için TCBS, 1830’lar–1880’ler

Bu, yukarıda bahsi geçen nüfus verileri hakkında güncel bir İstanbul haritası üzerine yerleştirilmiş bir tarihi coğrafi bilgi sistemidir (TCBS/HGIS). Bu sistemin çalışması için Windows işletim sistemine sahip olunması gerekmektedir. Daha basit bir versiyonuna, ücretsiz bir yazılım olan ArcReader 10.6 programıyla çalışan PMF dosyasının açılmasıyla ulaşılabilir. Tam versiyonuna ise lisanslı bir yazılım olan ArcMap 10.6 programıyla çalışan MXD dosyasının açarak ulaşabilirsiniz.

Referans: Daniel Ohanian ve diğerleri, İstanbul Şehrinde Yerli Ermeni Erkekler için TCBS, 1830’ler–1880’ler[veri koleksiyonu], son güncellenme 12 Kasım 2018, www.houshamadyan.org

5. Göçmenler İçin TCBS, 1830’lar–1880’ler

Bu, yukarıda bahsi geçen nüfus verileri hakkında güncel bir İstanbul haritası üzerine yerleştirilmiş bir tarihi coğrafi bilgi sistemidir (TCBS/HGIS). Bu sistemin çalışması için Windows işletim sistemine sahip olunması gerekmektedir. Daha basit bir versiyonuna, ücretsiz bir yazılım olan ArcReader 10.6 programıyla çalışan PMF dosyasının açılmasıyla ulaşılabilir. Tam versiyonuna ise lisanslı bir yazılım olan ArcMap 10.6 programıyla çalışan MXD dosyasının açarak ulaşabilirsiniz.

Referans: Daniel Ohanian ve diğerleri, İstanbul Şehrinde Göçmen Ermeni Erkekler için TCBS, 1830’ler–1880’ler[veri koleksiyonu], son güncellenme 12 Kasım 2018, www.houshamadyan.org

6. Yerliler, 1907 civarı

Bu veri kümesi İstanbul Vilayeti’nde daimi olarak yaşayan (yerliler ve տեղացիներ şeklinde tanımlanan) 23.885 Apostolik Ermeni kadın ve erkeği kapsamaktadır. Kaynak olan nüfus defteri 1907 yılı civarı imparatorluk genelinde gerçekleştirilen nüfus sayımı sırasında oluşturmuştur. Bu defter Ermenice ve Ermenice harfli Osmanlıca şeklinde tutulmuştur. Orijinal defterin nerede olduğu belirsizdir ancak New York’taki Krikor and Clara Zohrab Information Center’da mikrofilmlerine (1213461, 1213462 ve 1213463 numaralı mikrofilmler) ulaşmak mümkündür. Projemiz bu defterin %60 kadarının transkripsiyonunu gerçekleştirmiştir. Defterin tamamı, yaklaşık 40.000 kişiyi kapsamaktadır.

Bu verilerin kullanılma ve tartışılma araştırması için bkz. Daniel Ohanian, “Collaboration in Ottoman Governance: The c. 1907 Imperial Census and the Armenian Apostolic Patriarchate of Istanbul,” Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association4, sayı 2 (2017): 365–380 ve Daniel Ohanian, “The 1902 (AH 1320, AR 1318) Ottoman Census Regulations,” Academia.edu, https://www.academia.edu/34414609/. Bu kaynağın kökeni ve transkripsiyon süreci üzerine bkz. Daniel Ohanian, Z. Mehmet Başkurt ve M. Erdem Kabadayı, “An Historical Geographic Information System for Ottoman Studies: The c. 1907 Ottoman Census and Armenian Settlement in Istanbul,” Turcica. Revue d’études turques—peuples, langues, cultures, États 51 (2020): 255–283.

Bu veri kümesi orijinal halinde (Ermenice ve Ermenice harfli Osmanlıca) ve İngilizce, Türkçe ve Ermenice olarak erişime açıktır.

Referans: Sayat Tekir ve Daniel Ohanian, İstanbul Apostolik Ermeni Patrikhanesi 1907 civarı Nüfus Defterinin Kısmi Transkripsiyonu[veri koleksiyonu], son güncelleme 1 Kasım 2018, www.houshamadyan.org

7. Meslekler, 1907 civarı

Bu dosya, Cambridge Üniversitesi’nden E. A. Wrigley ve Ros Davies tarafından tasarlanmış, Birincil, İkincil, Üçüncül Sisteme [Primary, Secondary, Tertiary System] göre 1907 civarı nüfus defterindeki meslek bilgilerini sınıflandıran bir anahtar niteliğindedir. Bu anahtar, benzer meslekleri gruplandırma ve uluslararası karşılaştırma imkânı sunmaktadır.

Referans: Daniel Ohanian ve diğerleri, Osmanlı İstanbul’undaki Meslekler için Birincil, İkincil, Üçüncül Sistem Anahtarı, 1907 civarı[veri koleksiyonu], son güncellenme 14 Nisan 2019, www.houshamadyan.org

8. Yerliler için TCBS, 1907 civarı

Bu, yukarıda bahsi geçen nüfus verileri hakkında güncel bir İstanbul haritası üzerine yerleştirilmiş bir tarihi coğrafi bilgi sistemidir (TCBS/HGIS). Bu sistemin çalışması için Windows işletim sistemine sahip olunması gerekmektedir. Daha basit bir versiyonuna, ücretsiz bir yazılım olan ArcReader 10.6 programıyla çalışan PMF dosyasının açılmasıyla ulaşılabilir. Tam versiyonuna ise lisanslı bir yazılım olan ArcMap 10.6 programıyla çalışan MXD dosyasının açarak ulaşabilirsiniz.

Bu kaynağın nasıl oluşturulduğu hakkında açıklama için bkz. Daniel Ohanian, Z. Mehmet Başkurt, ve M. Erdem Kabadayı, “An Historical Geographic Information System for Ottoman Studies: The c. 1907 Ottoman Census and Armenian Settlement in Istanbul,” Turcica. Revue d’études turques—peuples, langues, cultures, États 51 (2020): 255–283.

Referans: Daniel Ohanian ve diğerleri, İstanbul Vilayeti’nde Yerli Apostolik Ermeniler için TCBS, 1907 civarı [veri koleksiyonu], son güncelleme 12 Kasım 2018, www.houshamadyan.org

Harita 1: 1930 yılında hazırlanmış, İcadiye yangın koruma haritası. Jacques Pervititch, İstanbul: Üsküdar 78; İcadiye, plan d’assurances (Istanbul: Türkiye Sigortacılar Daire-i Merkeziyyesi, 1930), İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e-Kaynaklar, http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/kutuphane3/haritalar/Hrt_000552.pdf.
Harita 2: 1923 yılında hazırlanmış, Gedikpaşa  ve Kumkapı için yangın koruma haritası. Jacques Pervititch, Stamboul secteur 7: Guedik Pacha, Koum-Kapou, plan cadastral d’assurances (Istanbul: Türkiye Sigortacılar Daire-i Merkeziyyesi, 1923), İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e-Kaynaklar, http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/kutuphane3/haritalar/Hrt_000665.pdf.
Harita 3: 1922-1923 yıllarında hazırlanmış, Kumkapı yangın koruma hairtası.  Jacques Pervititch, Stamboul 13: Koum-Kapou, plan cadastral d’assurances (Constantinople: Türkiye Sigortacılar Daire-i Merkeziyyesi, 1924), İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e-Kaynaklar, http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/kutuphane3/haritalar/Hrt_000672.pdf.

1896: İstanbul, Haliç'teki Galata Köprüsünden bir manzara. Galata Kulesi gerilerde görünmekte. (Kaynak: Quaker & Special Collections, Haverford College, Haverford, PA)

Harita 1:  1907 civarına air yaklaşık coğrafi kapsam, TCBS.
Harita 2:  Belirlenebilir ev adreslariyle İstanbul ili bölgeleri, 1907 civarı.

Fotoğraf altyazıları ve kaynaklar

1) Pera (Beyoğlu semti), 19 Temmuz 1908, Surp Yorortutyun Ermeni Kilisesinin sokağında (Kaynak: Raymond H. Kévorkian/Paul B. Paboudjian, Les Arméniens dans l'Empire Ottoman à la veille du génocide, Paris, 1992)
2) İstanbul, Şişli semti (Kaynak: Raymond H. Kévorkian/Paul B. Paboudjian, Les Arméniens dans l'Empire Ottoman à la veille du génocide, Paris, 1992)
3) İstanbul, bir grup itfaiyeci. Fotoğraf: Abdullah Biraderler (Kaynak: Mıkhitaryan Tarikatı, San Lazzaro, Venedik)
4) İstanbul, Çarşıkapı, Kapalı Çarşı'nın girişlerinden biri, bitkisel ilaç satıcıları (kökçü) (Kaynak: Mıkhitaryan Tarikatı, San Lazzaro, Venedik)
5) Şımavonyan ailesi, İstanbul. Fotoğraf:  Sébah ve Joaillier (Kaynak: Jamgoçyan ailesi arşivi, ABD)
6) İstanbul. Soldan sağa: Aharon Arslan (Harput'ta doğmuş ve vefat etmiştir), ortada, kızı Maritsa (1883 İstanbul veya Harput - 1962 İstanbul), sağdaki şahsın kimliği bilinmiyor. Maritsa'nın kıyafetleri üzerine işlenmiş olan Ermenide "M" ve "D" harfleri büyük ihtimalla Ermenice anasınıfı anlamına gelen "MangaBardez" [çocuk bahçesi] kelimesini simgelemektedir (Kaynak: Bossière/Mantaryan arşivi, Nantes, Fransa)
7) İstanbul, Kadıköy, 1897.  Fotoğrafın ortasındaki rahip Vıramşabuh Kibaryan. Oturanlar, soldaki Hagop (rahibin babası), sağındaki ise kaynanası (Takuhi'nin annesi) (Kaynak: Kibaryan arşivi, Paris)
8) İstanbul. Arslan ailesi, solda Nazlı Arslan (1863, Barsum veya Harput - 1952 veya 1955, Harput), Nazlı'nın yanındaki kocası Aharon Arslan, Aharonun kucağındaki çocuk Naum (1896, İstanbul - 1955, Harput), küçük kız Maritsa (1893-1962) (Kaynak: İnciciyan ailesi arşivi, Nantes, Fransa)
9) İstanbul, İncicyan ailesi üyeleri (Kaynak: İnciciyan ailesi arşivi, Paris) 

10) Galata'ya Haliç tarafından bakış (Kaynak: Raymond H. Kévorkian/Paul B. Paboudjian, Les Arméniens dans l'Empire Ottoman à la veille du génocide, Paris, 1992)
11) İstanbul, Pera Caddesinden bir görüntü (Kaynak: Raymond H. Kévorkian/Paul B. Paboudjian, Les Arméniens dans l'Empire Ottoman à la veille du génocide, Paris, 1992) 
12) İsraelyan ailesi, Kınalıada, İstanbul, 1900'lü yıllar (Kaynak: Gayday arşivi, Brüksel)
13) İstanbul, Gosdantyan ailesi. Fotoğraf:  Phébus (Kaynak: Jamgoçyan arşivi, ABD)
14) Galata'dan Pera'ya çıkan Yüksek Kaldırım sokağı (Kaynak: Raymond H. Kévorkian/Paul B. Paboudjian, Les Arméniens dans l'Empire Ottoman à la veille du génocide, Paris, 1992) 
15) Ermeni Katolik Patriği Bedros Azadyan'ın cenaze alayı, 1899 (Kaynak: Raymond H. Kévorkian/Paul B. Paboudjian, Les Arméniens dans l'Empire Ottoman à la veille du génocide, Paris, 1992) 
16) Galata Kulesi (Kaynak: Mıkhitaryan Tarikatı, San Lazzaro, Venedik) 
17) İstanbul. Bir seyyar satıcı (sepetçi). Fotoğraf: Abdullah Biraderler (Kaynak: Mıkhitaryan Tarikatı, San Lazzaro, Venedik) 
18) İstanbul. Bir sokak berberi. Fotoğraf: Abdullah Biraderler (Kaynak: Mıkhitaryan Tarikatı, San Lazzaro, Venedik)  
19) Soğan satıcısı. Fotoğraf: Abdullah Biraderler (Kaynak: Mıkhitaryan Tarikatı, San Lazzaro, Venedik)