Unutulan Direniş:

Yazar: Vahe Taşçıyan. Çeviren: Sevan Değirmenciyan, 27/01/23 (son değişiklik: 27/01/23)
Bu sayfa Atina'nın “Armenika” dergisi ile iş birliği yapılarak hazırlanmıştır.

Çoğunun doğum yeri Sis (Kozan), Haçin, Ovacık, Silivri, Maraş, Adana, Armaş, Sebasdia (Sivas), Kayseri gibi Osmanlı İmparatorluğu’nda bulunan ve en az 20 sene önce ebediyen sürgün edildikleri yerlerdi.

Diğerleri daha genç; Atina, Kokinya, Selanik gibi Yunan şehirlerinde, sürgünde doğmuşlar.

Büyük bir kısmı basit zanaatkar; berber, kunduracı, marangozdu ve Yunanistan’da bulunan Atina-Durğuti, Kokinya, Kalamata gibi göçmen kamplarında yaşıyorlardı.

Aile fertlerinin büyük bir kısmı Soykırım sırasında katledilmişti, Kendileri kurtulmuş ve Ermenileri yok eden planın tüm barbarlıklarını görmüş ve o korkuyu yaşamışlardı.

Daha sonra yeniden yerlerini yurtlarını bırakmak zorunda kalmışlardı. Bazıları Kilikya’dan İzmir bölgesine varmıştı. Fakat hayat burada da uzun sürmemişti. Yunan ordusu geri çekilmiş, Türk ordusu saldırmış, Yunan ve Ermeni nüfus panik içinde Yunanistan’a göç etmişti.

Kabus gibi bir hayattan sonra, nihayet ümit veren bir başlangıç mı Yunanistan’da? Öyle zannediliyordu, gerçi yeni hayat şartları epeyce zordu. Büyük bir kısmı fakirdi, çoğu göçmen kamplarındaki barakalarda yaşıyordu, istikrardan uzak bir hayattı. Yunanistan insani bir şekilde sınırlarını kendilerine açmıştı, fakat Ermeni göçmenlere vatandaşlık vermeyi reddediyordu.

İki savaş arası dönemde Yunanistan’daki siyasi hayat hareketli idi. Yunanistan’daki sol ve sağ partiler birbirlerine karşı güçlü bir mücadele içindeydi. Siyasi hayat Ermeni göçmenler arasında da hareketli idi. Başlıca ayrılık noktası Sovyet Ermenistanı’na karşı olan siyasi duruşdu. Taşnagtsutyun Partisi üyeleri Sovyet rejiminin yıkılmasını ve bağımsız bir devlet kurulmasını istiyor, Ramgavar ve Hınçaklar gibi diğer partiler ise ülkedeki rejimin hataları önünde göz yummuş ve Anavatan’ın güçlenmesi adına onla işbirliği içine girmeye hazırlardı. Ermeni siyasi hayatını şekillendiren bu mücadele sıkça kavgalarla vücut buluyor ve bu nedenle yaralılar ve öldürülenler oluyordu.

Ermeni Komünistler de Yunanistan’da epeyce faaldi.Tabii ki, onlar Komünist rejimin taraftarıydı, Yunanistan’daki işçi çevrelerinde etkili bir varlığa sahip Yunan Kominist Partisi ile yakın ilişkilere sahiplerdi. 1936’da İoannis Medaksas ülkede diktatoryal bir rejim kurduğunda (1936-1941), Yunanistan Komünist Partisi faaliyetlerini yasaklar ve bir çok partiliyi cezaevine gönderir. Yasaklanan ve hapishaneye gönderilenler arasında bir çok Ermeni Komünist de vardı.

II. Dünya Savaşı başlar ve Yunanistan Nazi Almanyası orduları tarafından işgal edilir (1941-1944).

Savaş ve savaş nedeniyle duran gemi trafiği ve ithalat, başlı başına Yunanistan ekonomisi için büyük bir darbe idi. Dahası, Almanlar fabrikalara, madenlere, zeytin yağı, un gibi ziraai üretim merkezlerine el koyar ve bunlardan çoğu doğrudan Almanya’ya gönderilir.

1941’den itibaren Yunanistan’da genel bir kıtlık baş gösterir.

Kıtlık, en acı etkisini Türkiye’den göç etmiş mülteciler üzerinde gösteriyordu. Bu mültecilerden çoğu göçmen kamplarında yaşıyor ve fabrikalarda çalışıyordu. İşgal yıllarında, ham madde ve yakıt eksikliği nedeniyle fabrikalardan bir çoğu üretimi durdurmuş ve bir günden diğerine binlerce mülteci işsiz kalmıştı. Kıtlığın ölümcül etkisi işte bu yüzden göçmen kamplarında görünür olmuştu. Nazi karşıtı direniş hareketinin bu göçmen kamplarında gelişmesini ve bir çok mültecinin yeraltı silahlı örgüt üyelerine dönüşmesini de böylece daha keskin olarak görmek mümkün.

Direnişin arkasında duran başlıca güç Yunanistan Komünist Partisi idi. Parti’nin girişimi ile Milli Kurtuluş Cephesi (EAM), kısa bir süre sonra da Cephe’nin silahlı kolu olan Yunan Milli Kurtuluş Ordusu (ELAS) kurulur. EAM ve ELAS’ın yürüttüğü Nazi karşıtı mücadeleye Komünist olmayan çok sayıda kişi de katılır. Yenilmez sayılan sarsılmaz Nazi ordusuna karşı eşit olmayan bir gerilla direnişi başlar. Amacımız bu savaşın tarihçesini vermek değil. Makalenin amacı, Yunanistan için kader anı olan bu mücadeleye mülteci Ermenilerin de önemli bir katılım göstermiş olduğunu vurgulamak.

Bu sayfada anlatılan altmıştan fazla isim Nazi işgal güçlerine karşı yürüttükleri mücadele sırasında katledilmiştir. Bu isimler ve her birinin kısa hayat hikayesi geçmişte Atina’da yayımlanmış “Nor Gyank” [Yeni Hayat] gazetesinin 28 Temmuz 1946 tarihli özel sayısından alınmıştır. Bu gazete Komünistlerin resmi olmayan yayın organıydı ve 1947 yılına kadar yayınlanmıştır. Burada bahsi geçen direnişçilerin büyük bir kısmı genelde EAM ve ELAS bünyesinde mücadele yürütmüş Ermeni Komünist veya onların destekçileri. Çoğu çatışmalar sırasında öldürülmüş, diğerleri ise tutuklanmış ve kurşuna dizilmiş, bazıları ise Almanya’ya götürülerek orada hapsedilmiş veya toplama kamplarında öldürülmüştür. Gazetede yer alan bilgiler burada okuyacağınız hayat hikayelerinin başlıca kaynağı, fakat bazı farklı kaynaklar vasıtasıyla (onlardan başlıcası Arolsen Archives idi) belli eklemeler veya küçük düzeltmeler de yapmak mümkün oldu. Eklemelerin çoğu “Nor Gyank” tarafından “Almanya’ya sürgün edilmiş ve kaybolmuş” olarak bilgi verilen kişilere ait.

Nazi karşıtı direnişe kurban olan bu isimler dışında, “Nor Gyank” özel sayısı Alman ordularının Yunanistan’dan çekilmesinden sonra öldürülen Ermenileri de anıyor. Gerçi gazete bu kişilerin öldürülme şartlarına çok dikkatli bir dille yer vermektedir -muhtemelen devlet sansüründen kaçınmak amacıyla-, fakat bu isimlerin Nazi ordusunun çekilmesinden sonra sol ve sağ güçler arasında baş gösteren iç savaş (Emfýlios) sırasında Komünist oldukları için öldürülmüş olmaları kuvvetle muhtemel.

Bu durum konumuzla genel olarak ilgili olmadığı için, bu kişilerin isimlerini burada belirtmedik.

Kokinya, Atina’nın Durğuti/Fiks mahallesi ve Kalamata gibi Ermeni göçmenlerin yoğun olarak yaşadıkları mekanlar direnişin önemli merkezleri idi. Nazi güçleri bu üç yerleşim merkezine yönelik cezalandırıcı operasyonlar yapmıştır. Alman ordusu ve onle işbirliği içinde olan Yunan silahlı güçleri tüm bir mahalleyi, köyü veya kasabayı kuşatır, daha sonra ev ev baskın düzenleyip, tüm erkekleri, bazen kadınları da tutuklarlardı. Hatta bazılarını o an öldürür, diğerlerini hapse atıp, her türlü işkenceye maruz bırakırlardı. Bazılarını da Almanya’ya, toplama veya çalışma kamplarına gönderirlerdi. Bu operasyonlar Yunancada bloko adı ile bilinir. En nihayetinde, cezayı zirveye ulaştırmak adına Naziler ve Yunan iş birlikçileri şüpheli şahısların evlerini, bazen tüm bir köyü veya kasabayı yakardı.

İki kere Kokinyo, birer kez de Durğuti ve Kalamata’da benzer blokolar gerçekleşir. Bu blokolar sonucunda bir çok Ermeninin evi de kundaklanır, Kalamata’da ise tamamen Ermenilerin yaşadığı, deniz kıyısında bulunan Parapiğmata göçmen kampı kundaklanır ve yerle bir edilir. Atina’nın Durğuti mahallesine yapılan bloko sırasında yaklaşık üç bin kişi tutuklanır. Bunlardan bir çoğu Ermeni idi. O zamanlar Durğuti mahallesi 9-12 bin nüfusa sahipti ve bu sayının çoğu Ermenilerden oluşuyordu.

II. Dünya Savaşı yıllarında işgal güçleri tarafından Yunanistan’dan sınır dışı edilen Ermenilerin sayısı da dikkate değerdi. Arolsen Archives Merkezi tarafından oluşturulan web sitesi bu anlamda önemli bir kaynak. Nazi rejimi kurbanlarına ait milyonlarca belge var burada. Onlar arasında siyasi nedenlerle veya iş gücü olarak zorla Almanya’ya gönderilen bir çok Yunan Ermenisine de rastlıyoruz. Bazıları savaş yıllarında ölmüş, sağ kalanlardan çoğu da Yunanistan’a dönmeye çalışmıştır. Büyük bir kısmı başarılı olmuş, bazıları ise karşı konulamaz engellerle karşılaşmıştır.

O yıllarda Yunanistan Ermenilerinin çoğu Yunanistan vatandaşlığından mahrumdu. Bu durum 1960’ların sonuna kadar devam edecekti. Geçmişte Osmanlı vatandaşı olduklarını gösteren belgeler kadük kalmıştı artık. Bu şartlar altında binlerce Yunanistan Ermenisi “Devletsiz” (Stateless/Staatenlos) kabul ediliyor ve Nansen Pasaportu adı verilen resmi belgeyi taşıyordu. Bu belge o dönemde mülteci durumuna düşmüş Ermenilere, Ekim Devrimi’nden kaçmış Ruslara ve diğer bazı halklara verilmekteydi. Almanya’ya tehcir edilmiş ve daha sonra geri dönmek isteyen Yunanistan Ermenileri savaştan hemen sonra özgürce Yunanistan’a ulaşabilmişti. Fakat bazıları farklı nedenlerden dolayı hemen dönemediler, geri dönüş yolculuğunu bir-iki sene ertelemek zorunda kaldılar ve geri dönmek için vaktin geldiğine karar verdiklerinde ise Yunanistan resmi makamlarının itirazları ile karşılaşmışlardır.

Bu anlamda Arolsen Archives’da çarpıcı bir hikaye ile karşılaşıyoruz. Yervant Apostolyan (1910 doğumlu) ve eşi Şınorhig’e (Azadyan, 1920 doğumlu) ait belgelerde ikisinin de Atina’daki Durğuti mahallesinden olduklarını görüyoruz. 1941’de Atina’da evlenmişler. Yervant Bursa, Şınorhig ise İzmit/Nikomidya doğumlu. İkisi de aileleri ile beraber 1922 tarihinde Yunanistan’a yerleşmiş. Şınorhig birkaç sene ailesi ile birlikte Yunanistan’dan Marsilya’ya gitmiş, fakat ilerde yeniden Yunanistan’a dönmüş. Ağustos 1942 tarihinde Yervant ve Şınorhig’e Avusturya’da rastlıyoruz. Resmi evrakta Yunanistan’ı bırakmalarının nedeni olarak “Almanlar tarafından iş nedeni ile gönderilmiş” olduklarını belirtmişler.  Kullanılan bu ifade daha çok zoraki çalışma için kullanılan bir örtmece. Yervant Yunanistan’da berber ve fotoğrafçı iken, Avusturya’da Mödling’de bulunan Viktorin-Werk fabrikasında kaynakçı olarak çalışmaya başlar. Şınorhig de aynı fabrikada çalışmaya başlar. 1942 tarihinden 1945’e, yani savaşın sonuna kadar orada kalacaklardı. Daha sonra Viyana’da yaşamaya başlarlar ve iki kızları da 1945 ve 1948 tarihlerinde burada doğar.

Savaştan sonra Yunanistan’a dönmeyi hep denemişler, fakat Viyana’da bulunan Yunanistan Konsolosluğu onların taşınmasına engel olmuştu. 5 Ağustos 1948 tarihli, konsolosluk tarafından yazılan bir mektupta bu engel hakkında net bir şekilde şunları okuyoruz: “(…) onlar köken olarak Ermeni olsalar da, Yunan vatandaşlığına sahip oldukları anlamına gelmez. Bu nedenle de Yunanistan’a geri dönemezler” [1]. Apostolyan ailesinin bu çabalarının akıbetinin ne olduğunu bilmiyoruz, fakat belgeler 1950 tarihinde Yunanistan’a dönme çabalarının boşa gittiğini, bunun yerine ABD, Latin Amerika veya Avustralya’ya gitmeyi planladıklarını söylüyor.

Bu kısa makalenin amacı Yunanistan Ermenilerinin Nazi karşıtı mücadeleye getirdikleri canlı katılımın hafızasını yeniden kurmak. Konu aslında ciddi bir araştırmaya muhtaç. Ancak bu yolla savaşa kaç Yunanistan Ermenisinin katıldığını, direniş sırasından hangi konumlarda bulunduklarını, kitlesel bu katılımın nedenlerinin ne olduklarını kesin olarak öğrenebiliriz. Bu yolla direnişe katılan yeni isimleri tespit etmek, yeni hayat hikayeleri ortaya çıkarmak ve tabii ki çok daha farklı yeni bilgilere ulaşmak mümkün olacak.

Bu konu uzun yıllar boyunca dikkate alınmamıştı. Ancak son yıllarda bu konuya karşı belli bir ilgi var, fakat ciddi araştırmalar henüz yok. Bu unutuşun başlıca muhtemel nedenlerinden biri de, Ermeni aktörlerin büyük bir kısmının 1946-1947 yıllarında Sovyet Ermenistanı’na göç etmeleri. Onlardan çoğu Stalin baskılarının kurbanı oldu, Sibirya veya Orta Asya’ya sürgün edildiler. Hatıralarını yazmak, özellikle yayınlamak için serbest bir alana sahip olmadılar. Yunanistan yada genel olarak Nazi şiddetini konu alan uluslararası tarih yazımı da Nazi karşıtı direnişte Ermenilerin sergilediği katılımı mercek altına almak için özel bir çaba göstermemiştir.

Huşamadyan, bu sayfa vasıtasıyla Nazi rejiminin totaliter amaçlarına direnme cesaretini gösteren ismi belli olsun ve olmasın, tüm kişilere saygı sunmak niyetindedir. Onlar hayatları pahasına, kendileri, aileleri, ait oldukları topluluk, misafiri oldukları ülke ve insanlığın kurtuluşu için Nazi güçlerine karşı mücadele ettiler. Bazıları bu ölüm kalım mücadelesine doğrudan katılmasalar da, Nazi barbarlığının kurbanı oldular, işkence gördüler, katledildiler veya çalışma kamplarına gönderildiler. Sonraki on yıllarda tüm bu insanların hatırası layık olduğu şekilde anılmadı, şartlar maalesef onların toplu hafıza içinde de yer almamalarını, uzun yıllar hatırasız ve sessiz kalmalarını getirdi.

Zaman, onlara layık oldukları saygıyı verme zamanıdır.

[1] Viyana’daki Yunanistan Krallığı Elçiliği (Konsolosluk Ofisi) Sekreteri A. C. Argyropoulo tarafından yazılan mektup, Viyana, 5 Ekim 1948.

1892 yılında Ovacık’da (şimdi Yuvacık, İzmit) doğdu. Yunanistan Komünist Partisi üyesi. Alman ordusu ve Yunan işbirlikçileri Atina, Durğuti/Fiks mahallesini kuşatıp, “cezalandırma” operasyonu (bloko) başlattıkları 9 Ağustos 1944’de tutuklanır. Hapsedilir ve işkence ile öldürülür.

Aydın yakınlarında bulunan Nazilli’de 1920 yılında doğdu. Yunanistan Komünist Partisi üyesi idi. Medaksas rejimi sırasında (1936-1941) tutuklanır ve hapsedilir. Yunanistan Nazi Almanyası tarafından işgal edildiğinde hapishanede kalmaya devam ediyordu. 1 Mayıs 1944 tarihinde Atina’nın Kayseriani mahallesinde 200 Yunan Komünist ile beraber kurşuna dizilir.

Günümüzde Adana ili sınırları içinde bulunan Kadirli olarak geçen Kars-Pazar’da 1919 yılında doğdu. Yunanistan Komünist Partisi üyesi ve Atina Durğuti/Fiks mahallesinde direnişin örgütleyicisi idi. Alman ordusuna karşı silahlı bir çatışma sırasında 6 Ağustos 1944’de öldürülür.

1925 yılında Atina’da doğdu. Atina Durğuti/Fiks mahallesinde gerçekleştirilen cezalandırma operasyonu (bloko) sırasında 9 Ağustos 1944 yılında tutuklanır. Yakında bulunan Pharos mahallesinde infaz edilir.

1909, Maraş doğumlu. Yunanistan Komünist Partisi üyesi. Metaksas rejimi sırasında (1936-1941) tutuklanıp, hapsedilmiş. Yunanistan Nazi Almanyası tarafından işgal edildiğinde hapishanede kalmaya devam ediyordu. 1 Mayıs 1944 tarihinde Atina’nın Kayseriani mahallesinde 200 Yunan Komünist ile beraber kurşuna dizilir.

1912’de Silivri’de doğdu. Selanik ve Atina’da yayımlanan Ermenice gazetelerde çalıştı. Yunanistan Komünist Partisi üyesi. Nazi yönetimi tarafından 1 Ağustos 1944 tarihinde Selanik’de tutuklanmış ve kısa bir süre sonra infaz edilmiştir.

1925’de Selanik’de doğdu. Direnişe katılır. 24 Temmuz 1944 tarihinde tutuklanır ve birkaç gün sonra infaz edilir.

1927 yılında Selanik’de doğar. Milli Kurtuluş Cephesi (EAM) saflarında yer almıştır. 1944 yılında tutuklanır ve katledilir.

1926’da doğmuş. Atina Durğuti/Fiks mahallesinde gerçekleştirilen cezalandırma operasyonu (bloko) sırasında 9 Ağustos 1944 yılında tutuklanır. Yakında bulunan Pharos mahallesinde infaz edilir.

Yozgat yöresinde bir köyde, 1914 yılında doğmuş. Yunanistan Komünist Partisi üyesi. Medaksas rejimi sırasında (1936-1941) tutuklanır ve hapsedilir. Yunanistan Nazi Almanyası ve Faşist İtalya tarafından işgal edildiğinde hapishanede kalmaya devam ediyordu. Hapishanede infaz edilir.

Adana bölgesinde bugün Kozan adı ile yer alan Sis’de doğdu. Komünist Partisi üyesi. Bazı kaynaklara göre, Kokinya’daki Hınçak Partisi üyesi idi. “Veradzınunt” (Yeniden Doğuş) gazetesi editörü (1937-1941). 14 Nisan 1944 tarihinde infaz edilir.

1909’da Adana’da doğdu. Milli Kurtuluş Cephesi (EAM) saflarında yer almaktaydı. 7 Mart 1944 tarihinde Alman ordusu ve Yunan işbirlikçileri Kozinya (Nikea) mahallesini kuşatıp “cezalandırma” operasyonu (bloko) başlattıklarında tutuklanır. İki gün sonra Yunanistan’da bulunan Haydari Toplama Kampında infaz edilir.

1926 yılında Atina’da doğdu. Atina Durğuti/Fiks mahallesinde gerçekleşen “cezalandırıcı” operasyon sırasında (bloko), 9 Ağustos 1944 tarihinde tutuklanır ve oracıkta infaz edilir.

1901’de Armaş’da doğdu. Kalamata mahallesine yönelik gerçekleştirilen “cezalandırıcı” operasyon sırasında (bloko), 8 Şubat 1944 tarihinde tutuklanır ve oracıkta infaz edilir.

1918 yılında, İzmit bölgesinde bulunan Ferizli’de doğdu. Kalamata kentine yönelik gerçekleştirilen “cezalandırıcı” operasyon sırasında (bloko), 8 Şubat 1944 tarihinde tutuklanır ve oracıkta infaz edilir.

1919 yılında Ovacık’da (şimdi Yuvacık, İzmit) doğdu. Kavala bölgesi Milli Kurtuluş Cephesi (EAM) Gençlik Örgütü üyesi idi ve silahlı direniş operasyonlarına katılmıştı. Tutuklanır ve işkence ile katledilir.

Bursa yöresinde bulunan Cerah’da, 1919 yılında doğdu. Kalamata’da direniş harekatlarına katılır. Alman ordusu tarafından tutuklanır ve katledilir.

1909 tarihinde Armaş’da doğdu. Kalamata kentine yönelik gerçekleştirilen “cezalandırıcı” operasyon sırasında (bloko), 8 Şubat 1944 tarihinde tutuklanır. Almanya’daki Dachau Toplama Kampı’na gönderilir ve orada da öldürülür.

Atina’da doğdu. Nazi Almanyası’nın işgal güçlerine karşı aktif direnişe katılmıştır. 12 Ağustos 1944 tarihinde, henüz 17 yaşındayken, Alman ordularının Atina’dan nihayi çekilişinden birkaç saat önce katledilmiştir.

Sivas bölgesinde bulunan Zara’da doğdu. Direnişe faal bir katılım sağlamıştır. 9 Ağustos 1944 tarihinde, Atina’daki Durğuti/Fiks mahallesine yönelik yapılan “cezalandırma” operasyonu (bloko) sırasında tutuklanır. Haydari Toplama Kampı’a gönderilir ve orada da infaz edilir.

Nazi Almanyası’na ait işgal güçlerine karşı silahlı mücadele yürüten gerilla çetelerine katılmıştır. 16 Mart 1944 tarihinde Nigrita şehri yakınlarında öldürülmüştür.

1914 yılında Sis’de, şimdi Adana yöresinde bulunan Kozan’da doğdu. Yunanistan’ın işgal edildiği yıllarda Yunan Milli Kurtuluş Ordusu (ELAS) saflarında yer almış ve Nea-Makri kenti yakınlarında aktif faaliyet göstermiştir. Haziran 1944 tarihinde tutuklanmış ve işkence ile öldürülmüştür.

1907’de Diyarbekir’de doğdu. Yunanistan Komünist Partisi üyesi idi ve direniş hareketine faal katılım göstermiştir. Atina Durğuti/Fiks mahallesinde gerçekleştirilen cezalandırma operasyonu (bloko) sırasında 9 Ağustos 1944 yılında tutuklanır. Gudi Hapishanesi’ne gönderilir. Burada ilkenceye aruz kalır ve aynı yıl, 15 Ağustos’da infaz edilir.

Şimdi Adana yöresinde Saimbeyli olarak geçen Haçin’de doğdu. Nazi karşıtı direnişe faal katılım göstermiştir. Tutuklanıp Gudi Hapishanesi’ne konur. Burada işkenceye maruz bırakılır ve Ocak 1944’de infaz edilir.

Nazi karşıtı direnişe faal katılım göstermiştir. Tutuklanır ve Gudi Hapishanesi’ne konur. Burada işkenceye maruz kalır ve 7 Ocak 1944 tarihinde infaz edilir.

1919’da Sivas’da doğdu. Yunanistan’ın işgal yıllarında Yunan Milli Kurtuluş Ordusu (ELAS) saflarında bulunmuştur. 1944 yılının Temmuz ayının son günlerinde Nazi ordularına karşı silahlı bir çatışma sırasında öldürülür.

Adana’da 1920 yılında doğmuştur. 9 Ağustos 1944 tarihinde Atina’daki Durğuti/Fiks mahallesine yönelik gerçekleştirilen cezalandırma operasyonu (bloko) sırasında tutuklanır ve oracıkta katledilir.

Bursa çevresinde bulunan Büyük Yeni Köy’de, 1924’de doğdu. 9 Ağustos 1944 tarihinde Atina’daki Durğuti/Fiks mahallesine yönelik gerçekleştirilen cezalandırma operasyonu (bloko) sırasında tutuklanır. Civarda bulunan Pharos mahallesinde katledilir.

Armaş’da doğdu. Almanya’ya tehcir edilir ve kaybedilir.

1922 yılında Pire’de doğdu. Milli Kurtuluş Cephesi (EAM) saflarında bulunmuştur. Tutuklanır ve 1944 yılında infaz edilir.

1906 yılında Balıkesir’de doğdu. 9 Ağustos 1944 tarihinde Atina’daki Durğuti/Fiks mahallesine yönelik gerçekleştirilen cezalandırma operasyonu (bloko) sırasında tutuklanır. Almanya’ya tehcir edilir ve orada ölür.

Bursa civarında bulunan Cerah’da, 1907’de doğdu. Nazi karşıtı silahlı direnişe katılım göstermiş ve Alman güçleri ile girilen silahlı bir çatışma sırasında Titorea bölgesinde öldürülmüştür.

1900 yılında Haçin’de doğdu. Nazi karşıtı silahlı direnişe katılım gösterdi.  Alman güçlerine karşı silahlı bir çatışma sırasında Atina’nın Pharos mahallesinde öldürüldü.

1912’de doğdu. 9 Ağustos 1944 tarihinde Atina’daki Durğuti/Fiks mahallesine yönelik gerçekleştirilen cezalandırma operasyonu (bloko) sırasında tutuklanır ve katledilir.

1922’de Haçin’de doğdu. 4 Ocak 1945 tarihinde katledildi.

Alman güçleri tarafından 1944 yılında tutuklanır. Almanya’ya gönderilir ve orada kaybedilir.

1925 yılında Atina’da doğdu. Nazi karşıtı silahlı direnişe katılım göstermiştir. Ağustos 1944 tarihinde tutuklanır. Atina’nın Pharos mahallesinde infaz edilir.

Şabinkarahisar’a bağlı bir köyde 1912 yılında doğdu. 9 Ağustos 1944 tarihinde Atina’daki Durğuti/Fiks mahallesine yönelik gerçekleştirilen cezalandırma operasyonu (bloko) sırasında tutuklanır ve katledilir.

1915’de Kayseri’de doğdu. Direnişe katılım göstermiştir. Tutuklanır ve işkenceye maruz kalır. 27 Haziran 1944 tarihinde öldürülür.

1923 tarihinde doğdu. Direnişe katılım göstermiştir. Tutuklanır ve işkenceye maruz kalır. 24 Şubat 1944 tarihinde öldürülür.

1921’de Kavala’da doğdu. Mesleği marangozluktu. Baba adı Siragan’dı. Nazi karşıtı direnişe faal katılım göstermiştir. 1944’de tutuklanır. Almanya’ya tehcir edilir. Aynı yılın Aralık ayında Dachau Toplama Kampı’na hapsedilir ve 21 Şubat 1945’de orada ölür.

1913 tarihinde, şimdi Adana’ya bağlı Kozan olarak bilinen Sis’de doğar. Kokinya’daki Milli Kurtuluş Cephesi (EAM), aynı zamanda Nazi karşıtı gerilla çetelerine katılım göstermiştir. Deniz hedeflerine karşı gerçekleştirilen silahlı operasyonlara katılmıştır. Kod adı Yunanca ile Likos This Thalasis, yani Deniz Kurdu idi. 1944 yılında silahlı bir çatışma sırasında öldürülür.

1913’de Adana’da doğdu. Direnişe katılım göstermiştir. Pelopones bölgesinde tutuklanmış ve Korint hapishanesine götürülmüştür. Hapishanede işkenceye maruz kalır ve 22 Temmuz 1944 tarihinde infaz edilir.

1923’de Kalamata’da doğdu. Kalamata’ya yönelik gerçekleştirilen cezalandırma harekatı sırasında (bloko), 8 Şubat 1944 tarihinde tutuklanır. Almanya’ya gönderilir ve Dachau Toplama Kampı’nda hapsedilir ve orada da öldürülür.

1908’de Ordu’da doğdu. Yunanistan Komünist Partisi üyesi. Milli Kurtuluş Cephesi’nin (EAM) Kavala, Ksanthi, Drama ve Seres’de bulunan gizli örgütleri arasındaki başlıca ulak olmuştur. 1 Ocak 1944’de öldürülür.

Girit’de doğdu. Kokinyo’ya yönelik 8 Mart 1944’te gerçekleştirilen ilk cezalandırma operasyonu sırasında (bloko) tutuklandı. Bir gün sonra infaz edildi.

Adana’ya bağlı Kozan’da, tarihi ismi ile Sis’de, 1909 tarihinde doğdu. Hınçak Partisi Kokinyo örgütüne üye idi. Milli Kurtuluş Cephesi’nin (EAM) direniş operasyonlarına katıldı. Tutuklanır ve 17 Mayıs 1944 tarihinde infaz edilir.

Günümüzde Adana bölgesinde Saimbeyli olarak geçen Haçin’de 1907 yılında doğdu. Kokinyo’ya yönelik 17 Mayıs 1944’te gerçekleştirilen ikinci cezalandırma operasyonu (bloko) sırasında tutuklandı.

1915’de Adana’da doğdu. Milli Kurtuluş Cephesi (EAM) saflarındaydı. Kokinyo’ya yönelik 8 Mart 1944’te gerçekleştirilen ilk operasyn (bloko) sırasında tutuklanır. İki gün sonra Haydari Toplama Kampı’nda infaz edilir.

1904’te İzmir’de doğdu. Baba ismi Arakel. Kokinyo’ya yönelik 8 Mart 1944’te gerçekleştirilen ilk operasyn (bloko) sırasında tutuklanır. Almanya’ya tehcir edilir ve Hamburg’da bulunan Neuengamme Toplama Kampı’nda tutulur. Orada da 22 Kasım 1944 tarihinde ölür.

1914’te Kayseri’de doğdu. Kokinyo’ya yönelik gerçekleştirilen ilk operasyn (bloko) sırasında, 7 Mart 1944’te tutuklanır. Almanya’ya tehcir edilir ve orada kaybolur.

Manisa yöresinde bulunan Kırkağaç’da, 1916’da doğdu. Girit, Rethimno’da Nazi karşıtı silahlı direniş harekete katılmıştır. Tutuklanır ve infaz edilir.

1917 yılında Akşehir’de doğdu. Girit, Rethimno’da Milli Kurtuluş Cephesi ve yerel örgütün habercisi idi. 1943’de tutuklanır ve infaz edilir.

Adana Kozan’da, tarihi Sis’de doğdu. Atina’Nın Durğuti/Fiks mahallesine yönelik gerçekleştirilen operasyon (bloko) sırasında 9 Ağustos 1944’te tutuklanır. Haydari Toplama Kampı’nda tutuklu kalır ve kaybolur.

Kayseri’de 1916 tarihinde (veya 1913’te) doğdu. Kokinyo’ya yönelik gerçekleştirilen ilk cezalanırma operasyonu (bloko) sırasında, 7 Mart 1944’te tutuklanır. Almanya’ya tehcir edilir ve Hamburg’da bulunan Neuengamme Toplama Kampı’nda tutulur. 10 Mart 1945’te de orada ölür.

1914’te Kayseri’de doğdu. Kokinyo’ya yönelik gerçekleştirilen ilk cezalanırma operasyonu (bloko) sırasında, 7 Mart 1944’te tutuklanır. Almanya’ya tehcir edilir ve kaybolur.

Armaş’ta doğdu. Tutuklanıp Almanya’ya tehcir edilir. Arolsen Archives’da Antranig Der Boğosyan hakkında çok kısa bir bilgi var. Bu kişi Dachau Toplama Kampı’nda tutulur ve zatürre hastalığına yakalanır. Kuvvetle muhtemel bu kampta da hayatı sona erer.

İzmit/Nikomedia yöresinde bulunan Armaş köyünde, 1896’da doğdu. Berberdi ve Ovsanna Papelyan ile evlenmişti. Üç çocukları vardı. Zaven’in babası Nazaret, annesi ise Hripsime (Manugyan) idi. 22 Ekim 1943 tarihinde Kalamata’da tutuklanır, tehcir edilir, Vosges Dağları’nda (Fransa) bulunan Natzweiler Toplama Kampı’nda tutulur. 17 Aralık 1943’te Almanya’daki Dachau Toplama Kampına götürülür. 23 Mayıs 1945’de orada ölür. Zaven’in oğlu Antranig de (1927 doğumlu) Kalamat’da tutuklanır, tehcir edilir ve Avusturya’daki Mauthausen Toplama Kampı’nda tutulur.

1921’de Adapazarı’nda doğdu. 1943’te Kalamata’da tutuklandı. Tehcir edildi ve Mauthausen Toplama Kampı’nda tutuldu. Kuvvetle muhtemel, burada da öldü.

Marmaracik’ta, 1926’da doğdu. Berberdi. 1943’te Kalamata’da tutuklanıp, Almanya’ta götürülür ve Flossenbürg Toplama Kampı’nda tutulur. Muhtemelen bu tutukluluk sırasında da ölür.

• "Yunanistan Ermeni Basını", [Hay mamulı Hunasdani meç], Armenica Dergisi Yayını, Atina, 2009 (Erm.)
• Nor Gyank, 28 Temmuz 1946, II. Yıl, sayı 402, Atina.
• Pantelis Arapinis, "Esir Listesi" [Yunanca], Armenika Dergisi, sayı 98, Ağustos-Ekim 2018, Atina.
• Hagen Fleischer, Im Kreuzschatten der Mächte. Griechenland 1941-1944 (Okkupation - Resistance - Kollaboration), Lang, Frankfurt am Main, 1986.
• Mark Mazower, Inside Hitler’s Greece: The Experience of Occupation, 1941-1944, Yale University Press, New Haven/London, 1993.
• Dikran Bızdigyan, Hayatımın Anıları [Gyankis Huşerı], Montreal, 2012 (Erm.)
• Mayk Çilingiryan, "Kalamata Ermeni Toplumu (1921-1947) -Fakirlik, Direniş, Göç-", 11/05/22, [https://www.houshamadyan.org/arm/oda/europa/kalamata-haygagan-hamaynk.html]
• collections.arolsen-archives.org/de/search/
• Iason Chandrinos , Volker Mall, Wir waren Menschen zweiter Klasse, KZ Gedenkstätte Hailfingen/Tailfingen e. V., 2022.