Der Mıgırdiçyan [Mugrdechian] Arşivi- Fresno

Yazar: Zaruhi Der Mıgırdiçyan, çeviren: Arlet İncidüzen, 18/10/23 (Güncelleme 18/10/23)

Der Mıgırdiçyan ailesinin kökeni, Ağa Hovhannes Ardzruyan veya Ardzrni’ye (18. yüzyıl) kadar uzanıyor. Vanlı zengin bir iş adamı ve tüccar olan Ağa Hovhannes’i Culamerg bölgesinde arsenik madenleri vardı. Arseniği İstanbul’a ihraç edip, oradaki usta ressamlara ve saray inşaatçılarına satardı. Aile, Orta Çağ’da Van bölgesini yöneten Artsruni hanedanının soyundan geldiğini iddia etmektedir.

III. Selim (1761-1808) döneminde bir grup yeniçeri Van bölgesinde isyan çıkarmıştır. Bu isyanı bastırmak için Bâbıâli, bölgeye ordu sevk eder. O sırada Ağa Hovhannes Ardzrunyan’ın İstanbul’da olduğu ve yetkilileri arkadaşı Sadık Paşa’yı isyanı bastırmakla görevli ordu müfrezesine liderlik etmesi için Van’a göndermeye ikna ettiği söyleniyor. Sadık Paşa 1801’de Van’a gelir ve Hovhannes Ağa onun yakın danışmanı olur. Sadık Paşa bölgeyi sakinleştirmeyi başarmış ve isyanın liderlerine karşı sert önlemler almıştır. Ne var ki Van yeniçerileri henüz son sözlerini söylememiştir. Yeniden örgütlenip bir gün eşkıyaların da desteğiyle Sadık Paşa’nın konağına saldırırlar. Sadık Paşa teslim olur ve yeniçeriler tarafından hemen öldürülür. Kalabalık daha sonra Hovhannes Ardzrunyan’ın peşine düşer. Onu yakalar ve Müslüman olmaya zorlarlar. Hovhannes Ağa din değiştirmeyi reddeder ve olay yerinde öldürülür. İsyancılar daha sonra onun Arark mahallesindeki evine saldırır ve oğlu Dövlet Dövletyan, Dövlet’in eşi ve ileride Peder Garabed olacak küçük oğulları dışında ailesinin tüm üyeleri öldürülür. Garabed, Der Mıgırdiçyan soyunun doğrudan atasıdır.

Peder Garabed, Aykesdan’ın güneyinde, Arark bölgesinde bulunan Araruts Meryem Ana Kilisesi’nin (Arark Meryem Ana) veya Ayrharuts’un papazıydı. Bir oğlu vardı. Daha sonra Peder Mıgırdiç unvanını alan oğlu, Muğsi Meryem ile evlenmiştir. Beş çocukları olur: Antaram, Sırpuhi, Avedis, Garabed ve Mardiros.

Mardiros, 1843 yılında Van’ın Aykesdan bölgesinin Arark ilçesine bağlı Hanigyan mahallesinde doğmuştur. 1877’de Hripsime Vosbnebasyan (veya Basyan) ile evlenir. Hripsime’nin babası Hagop Basyan’dır. On çocukları olur ve bunlardan altısı hayatta kalır: Anuşavan, Nıvart, Anahid, Hranuş, Santukhd ve Marina.

Mardiros’un ailesinin, Van’ın ticaret bölgesinden yaklaşık altı mil uzakta, Khaç Poğan ve Sande Poğan’da bulunan iki katlı, dört odalı tuğla bir evi vardır. Aile ayrıca Urpat çayında bir mera ve meyve bahçesi ve Araruts mahallesinde 20’den fazla dükkâna sahiptir. Mardiros, 16 yaşındayken öğretmenlik yapmak üzere Şahbağ köyüne gider. 1888 yılında memleketinde Hripsimyan Okulu adında bir anaokulu açar. Bu okul, Van’daki ilk kız okuludur. 1910 yılında Mardiros, Melkisetek (veya Melkiset ) adıyla peder takdis edilir ve Gıduts Manastırı’na atanır. Pek çok çocuk şiirinin yazarı ve pek çok şarkının bestekârıdır.

1915 Van savunması sırasında Peder Melkisetek, ailesini güvenlik amacıyla Van’daki misyonerlik yerleşkesine götürür. Rus ordusu şehirden çekildiğinde, bölge halkının şehirdeki Ermenilerin tamamının öldürüleceğinden şüphesi olmadığından, bu nedenle tüm aile şehirden ayrılmaya hazırlanır.

Ağustos ayı boyunca binlerce Vanlı kaçarak, güvenli Rusya Ermenistanı’na doğru yürür. Yolda birçok kişi açlıktan, yorgunluktan ve hastalıktan ölür. Peder Melkisetek’in kızı Anahid de bu çileli seyahat sırasında hayatını kaybeder.

Aştarak’a vardıktan sonra Peder Melkisetek’in Amerika’da bulunan oğlu Anuşavan gönüllü olarak Ermenistan’a dönene kadar aile bu şehirde kalır. Anuşavan ailesini bulur ve onları Tiflis’e götürür. Peder Melkisetek’e Güney Rusya’daki Yekaterinodar’da (günümüzde Krasnodar) papaz yardımcısı pozisyonu teklif edilir. Bu teklifi kabul eder ve aile bir buçuk yıl orada yaşar.

Anuşavan daha sonra Amerika’ya gider. Japonya’yı dolaşır ve Yokohama’da Ermenistan Cumhuriyeti’nin Japonya Fahri Konsolosu Diana Apcar’la tanışır. Diana ona Amerika’ya seyahat etmesi için kredi sağlayarak yardımcı olur. Kaliforniya’da bir arkadaşı, Peder Melkisetek’e Kaliforniya’nın Fowler kentindeki St. Gregory [Surp Krikor] Ermeni Apostolik Kilisesi’nin pederi olarak hizmet etmesi için bir teklifte bulunur. Baba Melkisetek, eşi Hripsime, Anuşavan’ın karısı Rakel ve çocukları Lucy ve Anne Amerika’ya giderler. Yolculuk için Trans-Sibirya demiryolu üzerinden 6.000 mil boyunca Vladivostok’a gider ve orada Yokohama’ya giden bir gemiye binerler. Japonya’da kırk günlük bir molanın ardından Japon gemisi Tenyo Maru’yla Pasifik’i geçerler ve San Francisco’ya varırlar. Daha sonra Fowler, Kaliforniya’ya giden bir trene binerler.

Peder Melkisetek, 1918 yılının Mart ayında Surp Krikor Ermeni Apostolik Kilisesi’nin ruhaniliğini üstlenir ve 19 Mart 1919 tarihinde ölene kadar bu görevi sürdürür. Dünya çapındaki İspanyol gribi salgını sırasında ölmüştür. Ailesi de gribe yakalandığı ve hasta olduğu için cenazesine bile katılamazlar. Hripsime, 1947’deki ölümüne kadar ailesiyle birlikte yaşar.

Nihayetinde Peder Melkisetek’in kızları Nıvart ve Marina, aileleriyle birlikte Amerika Birleşik Devletleri’nin yolunu tutar.

Anuşavan, 15 Temmuz 1879’da doğar. Peder Melkisetek ile Hripsime Der Mıgırdiçyan’ın tek oğlu ve en büyük çocuğudur. Van’daki Surp Tarkmançats Okulu’nda eğitim görür. 3 Haziran 1896 Pazartesi günü, Türk çetelerinin şehre saldırdığında Anuşavan öğrenci arkadaşlarının hayatlarının kurtarılmasına yardım etmiştir. Ermeniler altı gün boyunca Türk saldırılarına karşı durmuştur. Sonunda tüm Ermenilere, Türkler şehri ele geçirmeden önce şehri tahliye etmeleri emri verilir. Nihayetinde Ermeniler bir süre sonra geri dönmüş ve karşılaştıkları büyük zorluklara rağmen mahallelerini ve yaşamlarını yeniden inşa etmeye başlamışlardır.

Anuşavan, 1885 yılında Van’da kurulan, Osmanlı İmparatorluğu’nun en eski Ermeni siyasi partisi olan Armenagan partisinin önemli bir üyesi olur. Osmanlı yetkilileri tarafından defalarca tutuklanıp hapsedilir. Devrimci kariyeri boyunca rakip devrimci Ermeni partisi olan Taşnak Partisi (Ermeni Devrimci Federasyonu) ile sık sık çatışmaya girmiştir. Anuşavan sonunda Van’ı terk eder ve kendini daha güvende hissettiği Urmiye’ye (İran) taşınır. Orada müstakbel karısı Rakel Sahagyan’la tanışır. Rakel 15 yaşındayken Anuşavan’la nişanlanır. 6 Aralık 1908’de evlendiğinde ise 16 yaşındadır. Rakel’in babası Hacı Ağa Ohannes Sahagyan ve annesi de Zaruhi Sahagyan’dır (bekârlık soyadı Beyleryan).

Çift, Anuşavan’ın kereste sektöründe çalıştığı Van’a geri döner. Ancak Anuşavan Osmanlı yetkilileri tarafından asılsız suçlamalarla üçüncü kez tutuklanarak hapsedilir. 1911 sonbaharında serbest bırakıldıktan sonra Anuşavan, Van’daki son olaylar hakkında dünyayı daha geniş bilgilendirmek için Van’ı tamamen terk etmeye ve Amerika’ya göç etmeye karar verir. Amerika’da “Sahmanatir Ramgavar” (Anayasal Demokrat) örgütüne üye olacaktır. Örgüt, 1921 yılında Ramgavar Partisi (Ermeni Demokrat-Liberal Partisi) haline gelir.

Anuşavan pek çok maceranın ardından nihayet Londra’ya ve ardından Liverpool’a ulaşır. Okyanusu aşıp kayınpederi ve kayınvalidesinin yaşadığı Chelsea, Massachusetts’e varır. Birinci Dünya Savaşı’nın başlangıcında Anuşavan, Kafkasya’da savaşan Ermeni Gönüllü Taburlarının önde gelen üyelerinden biri olur. Tiflis üzerinden geçerek Eçmiadzin’e ulaşır ve Van Ermenilerinin o yöne çekildiğini duyunca ailesini aramaya başlar. Anne babasını, kız kardeşlerini ve karısını bulur. Rakel ölümcül şekilde hastadır ve Anuşavan onu hayata döndürecek doktorlar bulur. Anayasal Demokrat Örgüt, Ermenistan’da olayların gidişatını değiştiremeyeceğini anlayınca Anuşavan’ı Amerika’ya geri çağır.

1916’da Anuşavan, Amerika Birleşik Devletleri’ne dönmek için Trans-Sibirya Demiryolunu kullanır. Arkadaşlarını ziyaret etmek için Fowler, Kaliforiya’ya uğrar. Oradayken, babası Peder Melkisetek’e Fowler’daki Surp Krikor Kilisesi’nin rahibi olarak hizmet etmesi için bir pozisyon teklif edilir. Babası bu teklifi kabul eder ve 1917’de tüm aile Fowler’da yeniden bir araya gelir.

Anuşavan ve Rakel’in Amerika’ya taşınmadan önce doğmuş iki kızı (Lucy ve Anahid) zaten vardır. Taşınmalarından sonra Armen[uhi?] isminde bir kızları ve Melkisetek (Babig; kısaca Bob), Vahak ve Barr adında üç oğulları daha olur. 1930’lu yıllarda çok sayıda küçük çiftlikte işçi olarak çalışarak çok sade bir hayat yaşamışlardır.

Anuşavan, Ermeni Demokratik-Liberal Partisi’nin, Ermeni Genel Hayırseverler Birliği’nin (EGHB) Bowles-Oleander şubesinde, Fowler Surp Krikor Ermeni Apostolik Kilisesi’nde (burada kilise meclisi üyesi olarak ve Ermeni okulu), Vasburagan Cemiyetinde (başkanlığını yaptığı) ve Ermeni Dostluk Cemiyetinde idari pozisyonlarda görev almıştır. Karizmatik bir konuşmacıdır ve çok sayıda projeye fon sağlama konusunda oldukça başarılı olur. Eşi Rakel, Surp Krikor Ermeni Apostolik Kilisesi Kadınlar Kolunum, EGHB’nin, Ermeni Demokrat-Liberal Partisi’nin ve Vasburagan Cemiyeti’nin aktif bir üyesidir. Çocuklarını topluluklarında aktif olan iyi Amerikalılar olacak şekilde yetiştirmişlerdir. 16 torunları olmuştur.

Anuşavan 1 Kasım 1966’da ölür. Rakel ise 19 Nisan 1997’de vefat eder.