Տէր Մկրտիչեան հաւաքածոյ – Ֆրեզնօ

Հեղինակ՝ Զարուհի Տէր Մկրտիչեան, թարգմանութիւն՝ Վարդան Թաշճեան, 18/10/2023 (վերջին փոփոխութիւն՝ 18/10/2023)

Տէր Մկրտիչեան ընտանիքը կրնայ իր ծագումը առած ըլլալ Աղա Յովհաննէս Արծրունեանէն կամ Արծրունիէն (18-րդ դար): Վանեցի հարուստ գործարար եւ վաճառական, Աղա Յովհաննէս մկնդեղի հանքեր ունէր Ճուլամերիկի շրջանին մէջ: Ան մկնդեղը կ’արտահանէր Պոլիս, ուր կը վաճառէր տեղի վարպետ նկարիչներուն եւ պալատ կառուցողներուն: Ընտանիքը կը պնդէ, որ ծագում առած է Արծրունիներու տոհմէն, որ միջնադարուն կ’իշխէր Վանի շրջանին մէջ:

Սուլթան Սելիմ Գ.ի (1761-1808) օրօք խումբ մը ենիչէրիներ կ’ապստամբին Վանի շրջանին մէջ: Ապստամբութիւնը ճնշելու համար Բարձր Դուռը բանակ մը կը տեղակայէ շրջանին մէջ: Այդ ժամանակ Յովհաննէս Աղա Արծրունեան Պոլիս կը գտնուէր: Կ’ըսեն, թէ ան իշխանութիւնները համոզած է, որ իր բարեկամը՝ Սատիք փաշան ղրկեն Վան՝ ղեկավարելու ապստամբութիւնը ճնշելու յանձնարարուած բանակը: Սատիք փաշա Վան կը ժամանէ 1801 թուականին: Յովհաննէս Աղա կը դառնայ անոր մերձաւոր խորհրդականը: Սատիք կը յաջողի խաղաղեցնել շրջանը եւ խիստ միջոցներ կը ձեռնարկէ ապստամբներու առաջնորդներուն դէմ: Սակայն Վանի ենիչէրիները դեռ չէին ըսած իրենց վերջին խօսքը: Անոնք կը վերակազմակերպուին, եւ օր մը ամբոխին աջակցութեամբ կը յարձակին Սատիքի առանձնատան վրայ: Սատիք փաշա կը յանձնուի եւ անմիջապէս կը սպաննուի: Այնուհետեւ ամբոխը կը բռնէ Յովհաննէս Արծրունեանը եւ կը հրամայէ իսլամութիւն ընդունիլ: Յովհաննէս Աղա կը հրաժարի եւ տեղւոյն վրայ կը սպաննուի: Ապա ամբոխը կը յարձակի Արարք թաղամասին մէջ գտնուող անոր տան վրայ: Ընտանիքին բոլոր անդամները կը սպաննուին, բացի որդիէն՝ Տեւլէթ Տեւլէթեանէն, Տեւլէթի կնոջմէ եւ անոնց մանկահասակ որդիէն՝ ապագայ Տէր Կարապետէն՝ Տէր Մկրտիչեան տոհմի անմիջական նախահայրէն:

Եքաթերինոտար (ներկայիս՝ Քրասնոտար), 15 մարտ 1917: Նստած, ձախէն աջ՝ Անուշաւան Տէր Մկրտիչեան, Տէր Մելքիսեդեկ Տէր Մկրտիչեան, երէցկին Հռիփսիմէ (ծնեալ Պասեան) Տէր Մկրտիչեան: Ոտքի, ձախէն աջ՝ Ռաքէլ, Հրանոյշ Տէր Մկրտիչեան: Ամէնէն առջեւը, կանգնած փոքրիկ աղջիկը՝ Լիւսի Տէր Մկրտիչեանն է (Անուշաւանի եւ Ռաքէլի դուստրը):

Տէր Մելքիսեդեկ Տէր Մկրտիչեան (1843-1919)։

Եկաթերինոտար (ներկայիս՝ Քրասնոտար), Ռուսիա, սեպտեմբեր 1914: Նստած, ձախէն աջ՝ Տէր Մելքիսեդեկ Տէր Մկրտիչեան եւ Հռիփսիմէ: Երեխաները՝ Լիւսի (ոտքի), Աննա/Էնն (Հռիփսիմէի գիրկը): Կանգնած, ձախէն աջ՝ Գուրգէն Յակոբեան (Տէր Մելքիսեդեկի քրոջ որդին), Հրանոյշ (Տէր Մելքիսեդեկի եւ Հռիփսիմէի դուստրը), Անուշաւանի կինը՝ Ռաքէլ (ծնեալ՝ Սահակեան) Տէր Մկրտիչեան:

Սանդուխտ, Տէր Մելքիսեդեկի եւ Հռիփսիմէի դուստրը, Անուշաւանի քոյրը, 6 Սեպտեմբեր 1912: Մահացած է Վանի մէջ՝ 2 յուլիս 1914-ին:

Տէր Կարապետ Այգեստանէն հարաւ՝ Արարքի հրապարակին վրայ գտնուող Արարուց Սուրբ Աստուածածին (Արարքի Սուրբ Աստուածածին) կամ Այրհարուց եկեղեցւոյ ծխական քահանան էր: Ունեցած է որդի մը, որ հետագային քահանայ ձեռնադրուած է Տէր Մկրտիչ անունով: Տէր Մկրտիչ ամուսնացած է Մուղսի Մարիամի հետ: Կ’ունենան հինգ զաւակ՝ Անթառամ, Սրբուհի, Աւետիս, Կարապետ եւ Մարտիրոս:

Մարտիրոս ծնած է 1843 թուականին Արարքի Խանիկեան թաղամասին մէջ, Այգեստան, Վան: 1877-ին ամուսնացած է Յակոբ Պասեանի դստեր՝ Հռիփսիմէ Ոսպնեպասեանի (կամ Պասեանի) հետ: Ունեցած են տասը զաւակ, որոնցմէ ողջ մնացած են հինգը՝ Անուշաւան, Նուարդ, Անահիտ, Հրանոյշ եւ Մարինա:

Մարտիրոսի ընտանիքն ունէր երկյարկանի, չորս սենեականոց աղիւսաշէն տուն մը Վանի առեւտրական թաղամասէն մօտ վեց մղոն հեռու՝ Խաչ Փողանի եւ Սանտէ Փողանի վրայ: Ընտանիքն ունէր նաեւ արօտավայր մը եւ պտղատու այգի մը Ուրբաթ Արուին մէջ, եւ աւելի քան 20 խանութ Արարուց թաղամասին մէջ: Մարտիրոս 16 տարեկանին մեկնած է Շահպաղ գիւղ՝ որպէս ուսուցիչ աշխատելու: 1888 թուականին իր տան մէջ բացած է մանկապարտէզ մը Հռիփսիմեան վարժարան անունով: Սա Վանի մէջ օրիորդաց առաջին դպրոցն էր:

1910-ին Մարտիրոս քահանայ կը ձեռնադրուի Կտուց վանքին մէջ եւ կ’անուանուի Մելքիսեդեկ (կամ Մելքիսէթ): Հեղինակած է մանկական բազմաթիւ բանաստեղծութիւններ, նաեւ յօրինած է բազմաթիւ երգերու երաժշտութիւնը:

Անձնագրային լուսանկար՝ առնուած Եքաթերինոտարի (ներկայիս՝ Քրասնոտար) մէջ, Ռուսիա, 10 հոկտեմբեր 1917-ին: Ետեւի շարք, կանգնած, ձախէն աջ. Գուրգէն Ակոբեան (Մկրտիչեան)՝ Տէր Մելիքսեդեկի զարմիկը եւ Ռաքէլ Տէր Մկրտիչեան (Անուշաւանի կինը): Նստած, ձախէն աջ՝ Հրանոյշ Տէր Մկրտիչեան (Տէր Մելքիսեդեկի եւ Հռիփսիմէի դուստրը), Տէր Մելքիսեդեկ՝ գրկած իր թոռնուհին՝ Անահիտը (Անուշաւանի եւ Ռաքէլի դուստրը), Լիւսի (Անուշաւանի եւ Ռաքէլի դուստրը) եւ երէցկին Հռիփսիմէ (ծնեալ Պասեան) Տէր Մկրտիչեան:

Սահակեան ընտանիքը, Ուրմիա (Պարսկաստան), 9 Օգոստոս 1904: Ձախէն աջ՝ Երուանդ, Հաճի Աղա Օհաննէս Սահակեան, Զարուհի եւ Ռաքէլ:

Ուրմիա (Իրան). 7 յունիս 1904. Հաճի Աղա Օհաննէս Սահակեան եւ իր որդին՝ Երուանդ:

Առաջին շարք՝ Հաճի Աղա Օհաննէս Սահակեան, կինը՝ Զարուհին, գրկած Աստղիկը (Երուանդի եւ Աշխէնի դուստրը), Նուարդ (կանգնած, Հաճի Աղայի եւ Զարուհիի կրտսեր դուստրը) եւ Հենրի (նստած է փոքրիկ աթոռին, Երուանդի եւ Աշխէնի որդին): Ետեւի շարք, կանգնած, ձախէն աջ՝ Երուանդ (Հաճի Աղայի եւ Զարուհիի որդին), կինը՝ Աշխէն, Անուշաւան Տէր Մկրտիչեան եւ կինը՝ Ռաքէլ (Հաճի Աղայի եւ Զարուհիի դուստրը):

«Մտադրութեան հռչակագիր», զոր ստորագրած եւ 19 մարտ 1923-ին Ֆրեզնոյի դատարանի վերին ատեան ներկայացուցած է Անուշաւան Տէր Մկրտիչեան՝ դառնալու Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու «լաւ» քաղաքացի: Ստորագրելով այս փաստաթուղթը՝ ան հրաժարած է որեւէ այլ երկրի քաղաքացիութենէ, յայտարարած է թէ ինք անիշխանական եւ բազմակին չէ:

Անուշաւան Տէր Մկրտիչեանի՝ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու մշտական բնակիչ դառնալու «Մտադրութեան հռչակագիր», զոր Անուշաւան ստորագրած եւ 15 հոկտեմբեր 1935-ին Ֆրեզնոյի դատարանի վերին ատեան ներկայացուցած է: Մէկ առ մէկ նշուած են անոր ընտանիքին անդամներուն անունները, ծննդեան թուականն ու ծննդավայրը. Լիւսի, 11 յուլիս 1909, Ուրմիա, Պարսկաստան. Էնն [Անահիտ], 24 սեպտեմբեր 1916, Եքաթերինոտար, Ռուսիա. Արմէն, 14 սեպտեմբեր 1918, Ֆաուլեր. Պոպի, 22 փետրուար 1920, Ֆաուլեր. Վահագ[ն], 14 յուլիս 1921, Ֆաուլեր, Պարոյր, 20 յուլիս 1926, Պոուլզ:

1915-ի Վանի ինքնապաշտպանութեան ժամանակ Տէր Մելքիսեդեկ իր ընտանիքը կը տանի Վանի միսիոնարական համալիր՝ ապահովութեան համար: Երբ քաղաք մտած ռուսական բանակը կը նահանջէ յուլիսին, տեղացիները չէին կասկածեր, թէ քաղաքին բոլոր հայերը պիտի սպաննուին: Տէր Մկրտիչի ամբողջ ընտանիքը կը պատրաստուի հեռանալու: Վանի տասնեակ հազարաւոր հայեր յուլիս-օգոստոսին փախուստ կու տան դէպի ապահով Ռուսահայաստան: Ճամբուն վրայ շատեր կը մահանան սովէն, հիւծուածութենէն եւ հիւանդութիւններէն: Այս տարագրութեան ժամանակ, Դիլիջանի մէջ տիֆէն կը մահանայ Տէր Մելքիսեդեկի եւ Հռիփսիմէի դուստրերէն Անահիտը:

Քայքայուած ու հիւանդ հասնելով Աշտարակ՝ ընտանիքը կը մնայ այս քաղաքին մէջ, մինչեւ որ Տէր Մելքիսեդեկի՝ Ամերիկա գտնուող որդին՝ Անուշաւանը որպէս կամաւոր կը վերադառնայ Հայաստան: Անուշաւան կը գտնէ իր ընտանիքը եւ զայն կը փոխադրէ Թիֆլիս: Տէր Մելքիսեդեկին կ’առաջարկուի Ռուսիոյ հարաւի Եքաթերինոտար (ներկայիս՝ Քրասնոտար) քաղաքի հայոց ծխական քահանայի օգնականի պաշտօնը: Ան կ’ընդունի, եւ ընտանիքը մէկուկէս տարի հոն կ’ապրի:

Վանի հերոսամարտին մասնակցած կամաւորներու խումբ մը: Գետին նստած, ձախէն աջ՝ Մ. Իշխանգոմցի, Մ. Գազարեան, Մ. Սարգիսեան, Ա. Անտոյեան, Կ. Կապուզեան: Կեդրոնը նստած, ձախէն աջ՝ Կ. Կարախանեան, Հ. Պիլէզէրեան, Ա. Փիրէզեան, Անուշաւան Տէր Մկրտիչեան, Մ. Բազէեան, Ն. Յակոբեան, Գ. Սարուխանեան: Ոտքի, ձախէն աջ՝ Մ. Տ. Բարսեղեան, Ն. Սարգիսեան, Հ. Պօղոսեան, Հ. Նազարեան, Կ. Կիրակոսեան, Հ. Մարգարեան, Մ. Մալոյեան:

Մետալ, զոր Անուշաւան Տէր Մկրտիչեան կրած է իր համազգեստին վրայ: Այս մասին այլ բան չենք գիտեր:

Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան 50-ամեակին եւ այլ առիթով մը նուշաւան Տէր Մկրտիչեանին տրուած կրծքանշաններ:

Անուշաւան Տէր Մկրտիչեանի զինուորական համազգեստի կոճակին ետնամասը:

Անուշաւան այնուհետեւ Ճաբոնի վրայով կը վերադառնայ Ամերիկա: Եոքոհամայի մէջ կը հանդիպի Ճաբոնի մէջ Հայաստանի Հանրապետութեան պատուոյ հիւպատոս Տիանա Աբգարին, որ անոր կ’՚օգնէ՝ Ամերիկա մեկնելու վարկ տրամադրելով: Գալիֆորնիոյ մէջ Անուշաւանի ընկերը կը դասաւորէ, որ Տէր Մելքիսեդեկ ծառայէ որպէս Գալիֆորնիոյ Ֆաուլեր քաղաքի Սուրբ Գրիգոր հայառաքելական եկեղեցւոյ ծխական քահանայ: Տէր Մելքիսեդեկ, երէցկին Հռիփսիմէ, Անուշաւանի կինը՝ Ռաքէլ եւ իրենց երեխաները՝ Լիւսի եւ Աննա/Էնն, կը մեկնին Ամերիկա: Անդրսիպերիական երկաթուղիով անոնք կը հասնին 6000 մղոն հեռու գտնուող Վլատիվոսթոք, ուր նաւ կը նստին դէպի Եոքոհամա: Ճաբոնի մէջ քառասուն օր կանգառէ յետոյ ճաբոնական Tenyo նաւով կը հատեն Խաղաղական ովկիանոսը եւ կը հասնին Սան Ֆրանսիսքօ, Գալիֆորնիա, ուրկէ երկաթուղիով կը մեկնին նոյն նահանգի Ֆաուլեր քաղաք:

Տէր Մելքիսեդեկ 1918-ի մարտին կը ստանձնէ Սուրբ Գրիգոր եկեղեցւոյ հովւութիւնը եւ կը ծառայէ մինչեւ վախճանումը 19 մարտ 1919-ին: Ան կը մահանայ «սպանական կրիփ» կոչուած համաշխարհային համաճարակին ժամանակ: Ընտանիքին անդամներն ալ կը վարակուին. հիւանդ ըլլալով՝ չեն կրցած մասնակցիլ քահանային յուղարկաւորութեան: Հռիփսիմէ ընտանիքին հետ կ’ապրի մինչեւ իր մահը 1947-ին:

Ի վերջոյ, Տէր Մելքիսեդեկի Նուարդ ու Մարինա դուստրերն ալ իրենց ընտանիքներուն հետ ճամբայ կ’ելլեն դէպի Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ:

Անուշաւան Տէր Մկրտիչեանի Ա. Մ. Ն.ի քաղաքացիութեան վկայականը:

Մեսրոպ Հալլայեանի վկայականը՝ տրուած Ֆաուլերի Ազգային վարժարանէն (Ֆրեզնոյի մօտ, Գալիֆորնիա), թուագրուած 2 յունիս 1928: Կը կրէ Ուսումնական Խորհուրդի ատենապետ Անուշաւան Տէր Մկրտիչեանի ստորագրութիւնը:

1907, Պարսկաստան: Անուշաւան Տէր Մկրտիչեան:

Անուշաւան Տէր Մկրտիչեան

Անուշաւան ծնած է 15 յուլիս 1879-ին: Ան Տէր Մելքիսեդեկ եւ Հռիփսիմէ Տէր Մկրտիչեաններու միակ որդին ու աւագ զաւակն էր: Կրթութիւնն ստացած է Վանի Սրբոց Թարգմանչաց դպրոցին մէջ: Երկուշաբթի, 3 յունիս 1896-ին, Անուշաւան կ’օգնէ փրկելու դասընկերներուն կեանքը, երբ ամբոխը կը յարձակի քաղաքին վրայ: Վեց օր հայերը դէմ կը դնեն խուժանի յարձակումներուն: Ի վերջոյ, բոլոր հայերուն կը յանձնարարուի տարհանուիլ՝ նախքան թուրքերու կողմէ քաղաքին գրաւումը: Ի վերջոյ, հայերը կը վերադառնան եւ կը սկսին վերակառուցել իրենց թաղերն ու կեանքը՝ հակառակ իրենց առջեւ ծառացած հսկայական դժուարութիւններուն:

Անուշաւան կը դառնայ Օսմանեան տէրութեան հայկական ամենահին քաղաքական կուսակցութեան՝ 1885-ին Վանի մէջ հիմնուած Արմենական կուսակցութեան կարեւոր անդամ: Իշխանութիւնները քանի մը անգամ կը ձերբակալեն եւ կը բանտարկեն զայն: Իր յեղափոխական ասպարէզին ընթացքին ան յաճախ հակադրուած է հակառակորդ կուսակցութեան՝ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան: Անուշաւան ի վերջոյ կը ձգէ Վանը եւ կը տեղափոխուի Ուրմիա (Պարսկաստան), ուր ինքզինք աւելի ապահով կը զգար: Հոն կը հանդիպի իր ապագայ կնոջ՝ Հաճի Աղա Օհաննէս Սահակեանի եւ Զարուհի Սահակեանի (ծնեալ Պէյլերեան) դուստր Ռաքէլ Սահակեանին: Ռաքէլ 15 տարեկանին կը նշանուի Անուշաւանի հետ: Մէկ տարի ետք` 6 դեկտեմբեր 1908-ին անոնք կ’ամուսնանան:

Անուշաւան Տէր Մկրտիչեանի քէփթընի զինուորական համազգեստի տարբերանշանը, 1915:

Ռաքէլ Տէր Մկրտիչեանի կարի պարագաները, պատրաստուած է Վան, Հայաստան, 1908:

Զոյգը կը վերադառնայ Վան, ուր Անուշաւան կ’աշխատէր փայտամշակման ոլորտին մէջ: Սակայն օսմանեան իշխանութիւնները կեղծ մեղադրանքով զայն կը ձերբակալեն երրորդ անգամ ու կը բանտարկեն: 1911 թուականի աշնան ազատ արձակուելէ ետք Անուշաւան կ’որոշէ վերջնականապէս հեռանալ Վանէն եւ գաղթել Ամերիկա՝ լայն աշխարհին տեղեկացնելու Վանի վերջին իրադարձութիւններուն մասին: Ամերիկայի մէջ ան կը դառնայ Հայ Սահմանադրական Ռամկավար Կուսակցութեան (Հ. Ս. Ռ. Կ.) անդամ, որ 1 հոկտեմբեր 1921 թուականին գոյառած Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան գլխաւոր բաղադրիչներէն է:

Բազմաթիւ արկածներէ ետք, Անուշաւան վերջապէս կը հասնի Լոնտոն, ապա՝ Լիվըրփուլ: Ան կը հատէ Ատլանտեան ովկիանոսը ու կը հասնի Մասաչուսեց նահանգի Չելսի քաղաքը, ուր կ’ապրէին իր աներն ու զոքանչը: Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկիզբին Անուշաւան կը մեկնի Կովկաս՝ Թիֆլիս, ուր կը դառնայ հայ կամաւորական գումարտակներու ղեկավարներէն: Թիֆլիսէն կը հասնի Էջմիածին, ուր կը սկսի փնտռել իր ընտանիքը՝ լսած ըլլալով, որ Վանի հայերը նահանջած են այդ ուղղութեամբ: Ան կը գտնէ իր ծնողները, քոյրերն ու կինը: Ռաքէլ մահուան շեմին էր: Անուշաւան կը գտնէ բժիշկներ, որոնք կը փրկեն կնոջ կեանքը: Երբ Հ. Ս. Ռ. Կ.ը կը համոզուի, որ չի կրնար փոխել իրադարձութիւններուն ընթացքը Հայաստանի մէջ, Անուշաւան ետ կը կանչուի Ամերիկա:

1916 թուականին Անուշաւան կը ճամբորդէ Անդրսիպերիական երկաթուղիով՝ վերադառնալու Ա. Մ. Ն.: Ան կանգ կ’առնէ Գալիֆորնիոյ Ֆաուլեր քաղաքին մէջ՝ ընկերներուն այցելելու համար: Այնտեղ գտնուելու ընթացքին անոնք իր հօր՝ Տէր Մելքիսեդեկի համար կ’առաջարկեն Ֆաուլերի Սուրբ Գրիգոր եկեղեցւոյ ծխական քահանայի պաշտօնը: Հայրը կ’ընդունի առաջարկը, եւ 1917 թուականին ամբողջ ընտանիքը կը վերամիաւորուի Ֆաուլերի մէջ:

Պոսթոն, 1911: Կեդրոնը՝ Անուշաւան Տէր Մկրտիչեան: Միւսները՝ Ղազար Պօյաճեան (նկարին մէջ՝ ձախին) եւ Հմայեակ Թումանեան:

Ռաքէլ Տէր Մկրտիչեանի՝ Եոքոհամայէն Սան Ֆրանսիսքօ Korea նաւով ճամբորդութեան փաստաթուղթը (1917):

Անուշաւանի քրոջ՝ Հրանոյշ Տէր Մկրտիչեանի՝ Եոքոհամայէն Սան Ֆրանսիսքօ Tenyo նաւով ճամբորդութեան փաստաթուղթը (1917):

Անուշաւանի մօր՝ երէցկին Հռիփսիմէ (ծնեալ Պասեան) Տէր Մկրտիչեանի՝ Եոքոհամայէն Սան Ֆրանսիսքօ Tenyo նաւով ճամբորդութեան փաստաթուղթը (1917):

Անուշաւանի հօր՝ Տէր Մելքիսեդեկ Տէր Մկրտիչեանի՝ Եոքոհամայէն Սան Ֆրանսիսքօ Tenyo նաւով ճամբորդութեան փաստաթուղթը (1917):

Ռաքէլ Տէր Մկրտիչեանի՝ Korea նաւով ճամբորդելու տոմսի ստացագիրը, 23 փետրուար 1917:

Պատերազմի Օգնութեան հայկական Ֆոնտին նուիրատուութեան համար Անուշաւան Տէր Մկրտիչեանին տրուած ստացագիրը, 23 Յունիս 1942: Հանգանակութեան նպատակն էր աջակցիլ խորհրդային բանակի բժշկական եւ այլ կարիքներուն եւ օգնել երկրորդ համաշխարհային պատերազմի խորհրդահայ ու սփիւռքահայ զոհերու ընտանիքներուն:

Լիբանանի Հայ Ազգային Բուժարանի օժանդակութեան Անուշաւան Տէր Մկրտիչեանի տարեկան անդամակցութեան ստացագիրը, 27 սեպտեմբեր 1943:

Ռաքէլ Տէր Մկրտիչեանի ամուսնական մատանին:

Ժամացոյց: Անուշաւան Տէր Մկրտիչեան զայն կրած է նշանդրէքի ժամանակ:

Հայկ Նահապետի եւ Վարդան Մամիկոնեանի պատկերներով դաշոյն՝ պատրաստուած 1800-ականներուն՝ Վանի մէջ, ոսկերիչ Կարապետ Տէր Մկրտիչեանի կողմէ:

Անուշաւան ու Ռաքէլ արդէն ունէին երկու դուստր (Լիւսի եւ Անահիտ/Էնն), որոնք ծնած էին մինչեւ Ամերիկա տեղափոխուիլը: Ամերիկայի մէջ կ’ունենան եւս մէկ դուստր` Արմենուհի (բոլորին ծանօթ է Արմէն անունով) եւ երեք որդի՝ Մելքիսեդեկ (Պապիկ, կրճատ՝ Պոպ), Վահագ[ն] եւ Պարոյր:1930-ական թուականներուն անոնք կ’ապրէին պարզ կեանքով՝ որպէս ագարակապան աշխատելով շարք մը փոքր ռանչոներու մէջ:

Անուշաւան Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան, Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութեան (Հ. Բ. Ը. Մ.) Պոուլզ-Օլէանտըրի մասնաճիւղի, Ֆաուլերի Սուրբ Գրիգոր եկեղեցւոյ (ուր ան ծառայած է որպէս Ծխական Խորհուրդի անդամ), հայկական դպրոցին, Վասպուրական Ընկերութեան (որու ատենապետն էր) եւ Հայկական Բարեկամութեան Ընկերութեան երեւելի դէմքերէն էր: Ան պատկառազդու բանախօս էր եւ բազմաթիւ նախագիծերու համար միջոցներ հայթայթելու գործին մէջ շատ յաջողակ: Կինը՝ Ռաքէլը, Սուրբ Գրիգոր եկեղեցւոյ Տիկնանց Միութեան, Հ. Բ. Ը. Մ.ի, Ռ. Ա. Կ.ի եւ Վասպուրական Ընկերութեան աշխոյժ անդամներէն էր: Անուշաւան եւ Ռաքէլ որպէս լաւ ամերիկացի դաստիարակած են իրենց զաւակները, որոնք գործունեայ էին իրենց գաղութներուն մէջ: Ունէին 16 թոռներ:

Անուշաւան մահացաւ 1 նոյեմբեր 1966-ին, իսկ Ռաքէլ՝ 19 ապրիլ 1997-ին: