Arcak Nahiyesi Kilise ve Manastırları

Yazar: Robert Tatoyan 03/12/2018 (son değişiklik: 03/12/2018), Çeviren: Sevan Değirmenciyan

S. Asdvadzadzin manastırı Arcak’ın güneyinde bulunmaktaydı.

Bir tepe üzerine inşa edilmiş olan manastırın Arcak vadisine bakan güzel ve geniş bir manzarası vardı. 1883’te manastırı ziyaret eden Manuel Mirakhoryan kilisenin kagir bir yapıda olduğu, mimari açıdan göze batmadığı ve ıssız manastıra sadece bir kaç söğüt ağacının gölge verdiğini yazmış.

Arcak S. Asdvadzadzin manastırının adak günü Meryem Ana yortusundaydı ve bir çok ziyaretçi buraya akın ederdi.

1896 yılına kadar manastır işlek ve canlıydı, düzenli bir ekonomiye sahipti. Yönetsel anlamda Varak Manastırı’na ait olan kurumun başrahibi oradan atanıyordu. Başrahip Rahip Taniel Torunyan 1880’lerde iki yıllık bir de okul tesis etmişti.

1896 kırımı sırasında Rahip Taniel öldürülür, manastır talan edilir, manastıra ait araziler ise sahipsiz kalır [1].

Soykırım öncesinde Arcak nahiyesinde bulunan Ermeni köylerindeki kiliselerin bir listesini farklı kaynaklardan derleyip sunuyoruz. Kaynaklara göre kiliseye sahip köyler listelenmiştir.

180 hane, 1170 Ermeni.

S. Kevork kilisesi 1878’te, Şeyh Celaleddin’in çeteleri tarafından yakılan aynı adlı eski kilisenin temelleri üzerinde inşa edilmişti. Kubbesi vardı, temelleri taş, duvarları ise tuğladandı. “Büyük ve aydınlık” olarak tasvir edilmiş. Kiliseden ayrı, küçük bir çan kulesine sahipti.

Arcak kilisesinde iki papaz görevliydi [2].

Köyde “Eski Haçlar” adında geniş bir mezarlık ve 3 tane de Tukhmanug adlı adak yeri vardı. Komşu Kırtvan Kürt köyü yakınlarında S. Sarkis manastırının harabeleri vardı [3].

12 hane, 84 Ermeni.

S. Asdvadzadzin kilisesine sahipti (ahşap damlı). 1850’lerde bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [4].

37 hane, 240 Ermeni.

S. Sarkis kilisesi. 1850’lerde bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [5].

İncil. Minyatürler Zakarya Avantsi’ye ait. Van bölgesi. Yerevan’daki Mesrob Maşdots El Yazmaları Kitaplığı-Madenataran’da muhafaza edikmekte No:5594 (Kaynak: Armenian Miniatures from the Matenadaran Collection, Nairi Publishing House, Yerevan, 2009).

22 hane, 143 Ermeni.

S. Sarkis kilisesi. 1850’lerin ortasında bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [6].

230 hane, 1525 Ermeni.

S. Teotoros Kilisesi (kagir): 1850’lerin ortasında iki papaz cemaate hizmet etmekteydi [7]: Yerleşim yeri civarında S. Santukhd, Kuşa, Karakilise harap kiliseler, adak yeri olan S. Sarkis şapeli vardı. XVI. yy. büyük Ermeni şairi Nahabed Kuçak’ın burada doğduğu rivayet edilir [8].

3 hane, 21 Ermeni.

S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [9].

65 hane, 423 Ermeni.

1850’lerin ortalarında cemaat kiliseye sahip değildi. Daha sonra inşa edilen kilisenin adı meçhul [10].

İncil. Minyatürler Zakarya Avantsi’ye ait. Van bölgesi. Yerevan’daki Mesrob Maşdots El Yazmaları Kitaplığı-Madenataran’da muhafaza edikmekte No:2804 (Kaynak: Armenian Miniatures from the Matenadaran Collection, Nairi Publishing House, Yerevan, 2009).

45 hane, 305 Ermeni.

S. Haç kilisesi (ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında iki papaz cemaate hizmet etmekteydi [11].

18 hane, 126 Ermeni.

S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [12].

22 hane, 154 Ermeni.

S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [13].

İncil. Minyatürler Zakarya Avantsi’ye ait. Akhtamar. Yerevan’daki Mesrob Maşdots El Yazmaları Kitaplığı-Madenataran’da muhafaza edikmekte No:5332 (Kaynak: Armenian Miniatures from the Matenadaran Collection, Nairi Publishing House, Yerevan, 2009).

60 hane, 390 Ermeni.

S. Sarkis kilisesi. 1850’lerin ortalarında iki papaz cemaate hizmet etmekteydi [14].

7 hane, 49 Ermeni.

Kilise [15].

25 hane, 165 Ermeni.

S. Harutyun kilisesi (ahşap damlı) [16].

70 hane, 465 Ermeni.

S. Stepannos kilisesi (ahşap damlı) [17].

12 hane, 78 Ermeni.

S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [18].

67 hane, 439 Ermeni.

S. Stepannos kilisesi (kagir): 1850’lerin ortalarında bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [19].

37 hane, 244 Ermeni.

S. Hovhannes kilisesi (ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [20].

• [1] M. Mirakhoryan, Նկարագրական ուղեւորութիւն ի հայաբնակ գաւառս Արեւելեան Տաճկաստանի: Տեղագրութիւնք սարէն եւ ձորէն, հնէն եւ նորէն պիտանի գիտնոց (Doğu Türkiye’nin Ermeni yerleşimlerine betimleyici gezi. dağ ve vadiden, eski ve yeniden yararlı bilgi topografyası), II kısım, İstanbul, S. Ğ. Bardizbanyan matbaası,1885, s. 128; K. Şerents, Սրբավայրեր. Տեղագրութիւն Վասպուրականի-Վանայ նահանգի գլխաւոր եկեղեցեաց, վանօրէից եւ ուսումնարանաց (Kutsal Yerler: Vaspuragan-Van vilayeti başlıca kilise, manastır ve eğitim kurumları topografyası), Tiflis, 1902, ss. 83-84; “Aşkhadank” haftalık gazetesi, Van, 29 Mayıs 1911, no: 18, ss. 12-13; H. Vosgyan, Վասպուրական-Վանի վանքերը (Vaspuragan-Van Manastırları), I. Bölüm, Viyana, Mkhitarist matbaası, 1940, s. 345.
• [2] S. Avakyan, Արճակ (Arcak), Yerevan, Sovyet Ermenistani Bilimler Akademisi Arkeoloji ve Etnografi Enistitüsü, 1978, s. 55.
• [3] G. Badalyan, «Արևմտյան Հայաստանի պատմաժողովրդագրական նկարագիրը Մեծ եղեռնի նախօրէին. Մաս առաջին։ Վանի վիլայէթի կենտրոնական, հիւսիսային մասերը (Soykırım öncesinde Batı Ermenistanı Tarihi Demografik betimlemesi. I. Bölüm. Van vilayeti merkezi, ve kuzey kısımları), Vem Dergisi, VII (XIII) yıl, no: 2 (50), Nisan-Haziran, 2015, s. 120.
• [4] Arevelyan Mamul, Eylül 1878, s. 179.
• [5] a.e., s. 179.
• [6] a.y.
• [7] a.e., s. 180:
• [8] Badalyan, Soykırım öncesinde Batı Ermenistanı Tarihi Demografik, s. 121; Հայաստանի և յարակից շրջանների տեղանունների բառարան (Ermenistan ve çevresi yer isimleri sözlüğü), II. Cilt, Yerevan, Yerevan Üniversitesi Yayınları, 1988, s. 678.
• [9] Arevelyan Mamul, Eylül 1878, s. 179.
• [10] a.y., s. 180; Ermenistan ve çevresi yer isimleri sözlüğü, III. Cilt, Yerevan, Yerevan Üniversitesi Yayınları, 1991, s. 184:
• [11] Arevelyan Mamul, Eylül 1878, s. 180; Ermenistan ve çevresi yer isimleri sözlüğü), II. Cilt, Yerevan, Yerevan Üniversitesi Yayınları, 1986, s. 42:
• [12] Arevelyan Mamul, Eylül 1878, s. 180.
• [13] a.e., s. 179.
• [14] a.y.
• [15] Badalyan, Soykırım öncesinde Batı Ermenistanı Tarihi Demografik, s. 121.
• [16] Arevelyan Mamul, Eylül 1878, s. 180; Ermenistan ve çevresi yer isimleri sözlüğü), III. Cilt, s. 942.
• [17] Arevelyan Mamul, Eylül 1878, s. 179; Ermenistan ve çevresi yer isimleri sözlüğü), IV. Cilt, Yerevan, Yerevan Üniversitesi Yayınları, 1998, s. 72.
• [18] Arevelyan Mamul, Eylül 1878, s. 179; Ermenistan ve çevresi yer isimleri sözlüğü), IV. Cilt, s. 942.
• [19] Arevelyan Mamul, Eylül 1878, s. 179; Ermenistan ve çevresi yer isimleri sözlüğü), IV. Cilt, s. 576.
• [20] Arevelyan Mamul, Eylül 1878, s. 180.