Bedros Alahaydoyan Arşivi 1 | Van
Bu sayfada yayınlanan şarkıların ve dans müziklerinin tamamı müzikolog Bedros Alahaydoyan tarafından derlenmiş ve kaydedilmiştir. Kendisi, 1980’lerden itibaren Ermenilerin yoğun olarak yaşadıkları şehirleri ziyaret etmiş, Soykırım’dan sağ çıkmış Ermenilerle görüşmüş ve onlardan kendi memleketlerinden, köylerinden hatırladıkları şarkıları ve anıları toplamıştır.
Bu şarkılarında düzenlemeleri, notaya dökülmeleri ve dijital hale getirilmelerini Dr. Dzovig Markaryan üstlenmiştir. Çeviren: Tomas Terziyan.
Yenovk Der Hagopyan
Bedros Alahaydoyan 25 Kasım 1986’da, şarkı derleme işi için Boston’da bulunmaktaydı. Soykırımdan sağ kurtulan Vanlıların çocuğu ve Vanlı âşık Yenovk Der Hagopyan’ın ahbabı olan Dr. Elizabeth Gregory ile orada karşılaşırlar.
Dr. Elizabeth, kendi evlerinde kaydedilen, üzerlerinde Yenovk’un şarkılarının yer aldığı plakları Alahaydoyan’ın istifadesine sunar. Aynı karşılaşma sırasında Alahaydoyan’la, Yenovk’un hayatı ve dostluklarına dair bilgiler paylaşır.
Dr. Elizabeth’in kendisi de bu karşılaşmalarda Van şarkıları söyler ve bunları nereden, nasıl öğrendiğini olabildiğince içtenlikle anlatır.
Yenovk Der Hagopyan (1900-1966) Van yöresinin İşkhanikom köyünde (Van Gölü kıyısında, şehrin güney-batısında. Şimdiki adı Bakımlı.) doğar; âşıklık, müzisyenlik ve oymacılıkla uğraşır. Büyükbabası âşık, babası ise Akhtamar Adasındaki Surp Khaç kilisesinin papazı idi. Ailesi katliamlar sırasında, Amerikalı misyonerler sayesinde kurtulur ve Erivan’a sığınır. 1916’da Yenovk, Tiflis’te sanat eğitimi görür, 1918-1923 yılları arasında Yakın Doğu Amerikan Yardım Heyetinin (Near East Relief) Erivan ve Nor [Yeni] Beyazıt yetimhanelerinde idari görevlerde bulunur. Şubat 1921’de Ermenistan’daki Sovyet yönetimine karşı başlatılan ayaklanmaya katılır, ayağından yaralanır, mermiyi çıkarmak bir türlü mümkün olmaz ve bu yüzden de hayatının sonuna kadar topallar.
1923’te Amerika Birleşik Devletlerine göç eder ve Massachusetts eyaletinin Doğu yakasına yerleşir. 1948’de Nıvart Kalarcıyan’la evlenir.
Dr. Elizabeth’in anlattığına göre, 1930’lu yıllarda, Elizabeth 13 yaşındayken annesi Mayis Kaçperuni ile Yenovk Van şarkıları söylemeleriyle ün yapmışlardı. Çevredeki Ermeni aileler ve komşuları har hafta Chelsea kentinde, Vahram ve Koharig Santakordzyanların evinde şarkı dinlemek için toplanıyorlar idi. Bu vesileyle, mutfaktan başlayıp sokak kapısının eşiğinden dışarıya kadar taşan uzun bir masa düzenleyip üzerine yiyecekler dizilirdi. Bu uzun masanın bir ucunda Elizabeth’in annesi, diğerinde Yenovk oturur ve gecenin geç saatlerine kadar, hangisinin şarkıları daha önce tükenecek görmek için, adeta yarışırcasına, dönüşümlü olarak şarkı söylerlerdi.
Dr. Elizabeth bu ahbaplığın uzun yıllar devam ettiğini, kendisi bir genç kız iken Yenovk’un önderliğinde ve iki oymacı, bir Yahudi fotoğrafçı, müzisyen-kompozitör Alan Hovhannes gibi başka ahbaplarla birlikte geceleri bir araya gelip Van şarkıları söyleyerek ev ev dolaştıklarını anlatır.
Yenovk’un sanat eserlerinden bazıları şimdilerde Watertown’daki Armenian Library and Museum of America’da [Amerika Ermeni Kitaplığı ve Müzesi] sergilenmekte; bunlar arasında yağlıboya tablolar, aynı zamanda Ermeni kiliselerinin ahşap maketleri gibi parçalar yer almaktadır.
Yenovk’un işleri hakkında daha çok bilgi edinmek için http://www.yenovkderhagopian.com adresini ziyaret edebilirsiniz.
Huşamadyanın, Van şehriyle ilgili olarak hazırladığı filmi sunuyoruz. Filmin başında Van kalesi [Ortahisar], ardından Aykesdan mahallesi, dipte de Varaka dağı görülüyor. Bütün film süresince sesiyle renk katan kişi Vanlı Yenovk Der Hagopyan. Söz konusu müzikleri o, baba yurdu Van’da dinleyip öğrendi.
Tasarlayan ve yayına hazırlayan: Olga Golikova ve Silvina Der Mıgırdiçyan.
1- Taro Badi Nıkhşun Cırig
2- Susam Seni Gül Ay Balam
3- Dziran-Dziran
4- Garavanner
5- Sev Khavarı
6- Vana Kağken Turs Yela
7- Kembakh Bılanukh
8- Kınir İm Palig
9- Vart e mi Patsver
10- Löylem Löylem
11- Tsi M'em Arel Kısan Para
12- Gıdtsur em
13- Kutannerı Mane Mane
14- Horom Horom
15- Man Ari, Haygo Çan
16- De Le Mire Min De Haye Mire Min
17- Harav Kamin (saz eşliğinde)
18- Okht le le le le le Yamman (saz eşliğinde)
19- Sırdig Sevavor (saz eşliğinde)
Taro badi nıkhşun cırig
Tari lo lo lo lo
Taro badi nıkhşun cırig
Tari lo lo lo lo
Bırdzav ingav Taro vırig
Tari lo lo lo lo
Taron gerav gıbav tsırig
Tari lo lo lo lo
Vart Badrig’in, Van yöresinin Horkom köyünde bulunan şapeli (Kaynak: Mıkhitaryan Cemaati, Aziz Lazarus, Venedik. Peder Vahan Ohanyan'a teşekkürlerimizi sunarız).
Susam sen gül ay balam
Susam seni
Susam sen gül ay balam
Susam seni
(Y)itirmişem men yâremi ay balam
Öz gülümi
Aman kemenim ay balam
Aman kemenim
(Y)üzünde hal var
Yandırdü meni
Yandırdü meni
Öldürdü meni
Yandırdü meni ay balam
Öldürdi meni
Sekiz (y)ıldir ay balam
Sekiz (y)ıldir
Sekiz (y)ıldir ay balam
Sekiz (y)ıldir
Görmemişem men yâremi ay balam
Öz gülümi
Aman kemenim ay balam
Aman kemenim
(Y)üzünde hal var
Yandırdü meni
Yandırdü meni
Öldürdü meni
Yandırdü meni ay balam
Öldürdü meni
Moks. Putku (ya da Sari) Surp Kevork manastırı (Kaynak: Bedo Yeğyayan arşivi, Londra. Jean-Pierre/Şabu Kibaryan'a teşekkürlerimizi sunarız).
Zankizur pakhçoğ ağçig
Zankizur pakhçoğ ağçig
Hedt ınger es em ceyran merelo m’em
Mernum em akh baş mernei
En yârin meg el desnei
Desneluts hedo mernei
Hal-la Ta-ram…
Dziran-dziran er yarıs
Lıkhgadz dziran er yarıs
Dziran-dziran er yarıs
Lıkhgadz dziran er yarıs
Khorod telı mayilu değen
Golod telı mayilu değen
Dıngoz dongoz man ari
Tadarg cebov dun ari
Tay-ra rım tari rayra ram
*Bir grup Vanlı genç çok para kazanmayı akıllarına korlar. Erivan’da kayısı bulunmadığı için Van’ın meyve bahçelerinden kayısı toplayarak Erivan’a götürüp satmaya karar verirler. Ne var ki Erivan’a gidecekleri gün havanın sıcak olduğunu hesaba katmazlar. Kayısıların içi geçer, kimse almaz. Ama gençtirler, işi eğlenceye vurur ve yaşadıkları tecrübeyi şarkıya dönüştürürler.
(Bu hikâyeyi Yenovk Der Hagopyan’dan dinlediğini söyleyen Dr. Gregory anlattı.)
Ardamed (Edremit, Erdêmed) içinde bir grup Ermeni (Kaynak: Mıkhitaryan Cemaati, Aziz Lazarus, Venedik. Peder Vahan Ohanyan'a teşekkürlerimizi sunarız).
Van şehrinin Arark (ya da Araruts) kilisesi ve onu çevreleyen topraklar (Kaynak: Bedo Yeğyayan arşivi, Londra. Jean-Pierre/Şabu Kibaryan'a teşekkürlerimizi sunarız).
Sev khavarı im ıngerıs e anpajan
Yes çkidem inç asel e baydzar or
Payts aysorvan khavarın e khor hokegan
Tiagnerı pıspısum en anhamar
El badmum en irents tsaverın anbadum
Vorits Asdıvadz kutse toğa yergınkum
Van kalesinin güneyden görünüşü (Kaynak: Bedo Yeğyayan arşivi, Londra. Jean-Pierre/Şabu Kibaryan'a teşekkürlerimizi sunarız).
Dan-dan-da…
Vana Kağken Turs Yela
Vay le le vay lo lo
Vana Kağken Turs Yela
Vay le le vay lo lo
Hayrenikits heratsa
Im vorti sokhagıs
Hayrenikits heratsa
Im vorti sokhagıs
Van’ın Gohpants köyünün kutsal ağacı (Kaynak: Mıkhitaryan Cemaati, Aziz Lazarus, Venedik. Peder Vahan Ohanyan'a teşekkürlerimizi sunarız).
Ertam İstanbulı
Perem para bolu
Hay le, hay le, hay le
İm yaris hamar arnem çukhdım sol
Ari, yar ari, khırov mi kına
Asduıris malı zi ke çi mına
Aman güle e yam dıle e güle
Ari ertank mer khas bakhçen
Es vart kağem tu al u çen
Yaman güle e yam dıme e güle
Kembakh Bılanukh, inç anuş keğ er
Yaris meg bakı im sırdin teğ er
Ari, yar ari, khırov mi kına
Asduıris malı zi ke çi mına
Aman güle e yam dıle e güle
Ari ertank mer khas bakhçen
Es vart kağem tu al u çen
Yaman güle e yam dıme e güle
Ayyyy!
Van'lı Ermeniler (Kaynak: P. Müller-Simonis, Du Caucase au Golfe Persique, à travers l’Arménie, le Kurdistan et la Mésopotamie, Washington D.C., 1892)
Kınir im palig oror işara
Tu lats mi linir yes şad em latse
Tu lats mi linir yes şad em latse
Garavanın antsav parstadz artsunkov
Mer sev yergınkov yegan ants gatsan (Sev anabadum dzung çokets mınats)
Akh mer lernerum nırank guratsan (Ayn mer aşkharhi tart u zulumın e)
Tu lats mi linir yes şad em latse
Guyr gırungnerı suk u şivanov
Mer sev yergınkov yegan ants gatsan
Akh mer lernerum nırank guratsan
Tu lats mi linir yes şad em latse
Süryani Kilisesi Patriği, Mar Şimun'un ailesi, 1894 civarı. Aile Van Vilayetinin güneyinde, Hakkari Sancağının Koçanis köyünde yaşamaktaydı.
Ayaktakiler, soldan sağa: Mar Yosip Sargis (Jilu Piskoposu), Yonan Kamber (kucağındaki bebek ya Man Pulos Mar Şimun ya da Zaya Mar Şimun -ikizler), Asyat Kamber, Sırma Hanım Mar Şimun, İşai Mar Şimun, kimliği bilinmiyor (ikizlerden birini kucaklamış). Ve ön sıra, soldan sağa: Şlimun Patriğin yardımcısı, Hormidz Mar Şimun, Mar Benyamin Mar Şimun, Rob Khayla David Nar Şimun, Mar Uzak Hnanişo. (Kaynak: Bedros Yeğyayan arşivi, Londra. Jean-Pierre/Chabouh Kibarian izniyle).
Vartn i patsve Vana keağkits ekesdar
Vartn i patsve Vana keağkits ekesdar
Asdıvadz sires meg orokhgi deu tsig dar
Asdıvadz sires meg orokhgi deu tsig dar
Kea khorodig kea nazerov deu virın es
Kea khorodig kea nazerov deu virın es
Aşkharhı kidi alam kidi deu imın es
Aşkharhı kidi alam kidi deu imın es
Löylem, löylem, löylem
Meg tsi unim la löylem
Löylem, löylem, löylem
Yot kur unem yot akhber
Löylem, löylem, löylem
Yotın el kıtsadz panelu
Löylem, löylem,
Gı perem kıtob şami
Löylem, löylem,
Dzalem dzale dzal pırem
Fotoğraf Van Bölgesi'ne aittir, ancak elimizde bu fotoğraf hakkında başka bilgi bulunmuyor (Kaynak: Bedo Yeğyayan arşivi, Londra. Jean-Pierre/Şabu Kibaryan'a teşekkürlerimizi sunarız).
Tsi m'em arel kısan para
Nir na ne, nir na ne, nir na ne, na na
Otnırı çalla meçna yara
Nir na ne, nir na ne, nir na ne, na na
Körön egav yana yana
Nir na ne, nir na ne, nir na ne, na na
Tırpırod er mıdkıs pana
Nir na ne, nir na ne, nir na ne, na na
Van. Ermeni kadınlar (Kaynak: Mıkhitaryan Cemaati, Aziz Lazarus, Venedik. Peder Vahan Ohanyan'a teşekkürlerimizi sunarız).
Gıdtsur em gu kam sarerun
Çan oy, çan oy, çan oy, çan
Khalem tapem karerun
Çan oy, çan oy, çan oy, çan
Kharnem elman gederun
Çan oy, çan oy, çan oy, çan
Lıtsınem yaroç gıjerum
Toy malelo kırave
Fotoğraf Van Bölgesi'ne aittir, ancak elimizde bu fotoğraf hakkında başka bilgi bulunmuyor (Kaynak: Bedo Yeğyayan arşivi, Londra. Jean-Pierre/Şabu Kibaryan'a teşekkürlerimizi sunarız)
Kutannerı mane mane
Lo e loy lo e loy lo vay lo
Kutannerı mane mane
Lo e loy lo e loy lo vay lo
Urişi khelk gı dane
Dilbar mey vahane damma
Şek ağçig hats gı dane
Lo e loy lo e loy lo vay lo
Şek ağçig hats gı dane
Dilbar mey vahane damma
Van yöresinin, Gıduts [Çarpanak] adasının karşısında yer alan Alyur (ya da Alur) köyünde Ermeni kadınlar (Kaynak: Mıkhitaryan Cemaati, Aziz Lazarus, Venedik. Peder Vahan Ohanyan'a teşekkürlerimizi sunarız).
Ağçi horom horomel a yarıs
Vartın i tserin toromel a yarıs
Ağçi horom horomel a yarıs
Vartın i tserin toromel a yarıs
Horom horom horomel a yarıs
Horom horom horomel a yarıs
Vartın i tserin toromel a yarıs
Vartın i tserin toromel a yarıs
Ağçi horom kıroğı kez toğ dani
Ağçi horom kıroğı kez toğ dani
Arjan çelar me kıtotsı tarmani
Arjan çelar me kıtotsı tarmani
Horom horom horomel a yarıs
Horom horom horomel a yarıs
Vartın i tserin toromel a yarıs
Vartın i tserin toromel a yarıs
Ba çek asum horomin darel en
Ba çek asum horomin darel en
Okhtı nor e sarumı bahel en
Okhtı nor e sarumı bahel en
Horom horom kıroğı kez dani
Horom horom kıroğı kez dani
Arjan çelar me kıtotsı tarmani
Arjan çelar me kıtotsı tarmani
Tan-ta-ra...
Van yöresinin, Gıduts [Çarpanak] adasının karşısında yer alan Alyur (ya da Alur) köyünde Ermeni kadınlar (Kaynak: Mıkhitaryan Cemaati, Aziz Lazarus, Venedik. Peder Vahan Ohanyan'a teşekkürlerimizi sunarız).
Ta-ra-ri...
Küle küle yar küle yar küle
Sari sümpülı paği pülpülı Haygo çan
Küle küle yar küle yar küle
Sari sümpülı paği pülpülı Haygo çan
Man ari, man ari, man ari, Haygo çan
Man ari, man ari, man ari, Haygo çan
Kişernerı dun ari, Haygo çan
Kişernerı dun ari, Haygo çan
Küle küle yar küle yar küle
Sari sümpülı paği pülpülı Haygo çan
Küle küle yar küle yar küle
Sari sümpülı paği pülpülı Haygo çan
Van yöresinin Ermeni köylüleri hasat zamanında (Kaynak: Mıkhitaryan Cemaati, Aziz Lazarus, Venedik. Peder Vahan Ohanyan'a teşekkürlerimizi sunarız).
de lê mîrê min de hayê mîrê min de hayê mîrê min wayê
de lê mîrê min de lo lo wî şefa axkayî şefa axkayî tu Mûrad î
te bo çi mala min xerab kiriye de herê lê wê wê
de lê mîrê min de ya hatiye serê dayika Memê lo
nehatîye serê gurê çîya wîî, were de loy lo de loy lo lê de loy lo
ax Evdal im Evdal, birindar im Evdal, (y)êsîr im Evdalo, sefîl im Evdalo, Rebenê Xwedê wêê
were nemînim nemînim nemînim lê hayê nemînim lo sefîl im sergirda nim
Van yöresinde köylüler buğday harmanlarken (Kaynak: Mıkhitaryan Cemaati, Aziz Lazarus, Venedik. Peder Vahan Ohanyan'a teşekkürlerimizi sunarız).
Harav kamin mağer zis
Vay külüm külüm
Meç ko dzotsin tağer zis
Vay külüm, çan külüm
Meç ko dzotsin tağer zis
Vay külüm, çan külüm
Sasna g’eller parag mukh
Vay külüm külüm külüm
Yarig m’unem Bılanukh
Vay külüm e, çan külüm
Yarig m’unem Bılanukh
Vay külüm e, çan külüm
Harav kamin mağer zis
Vay külüm külüm külüm
Meç ko dzotsin tağer zis
Vay külüm e, çan külüm
Meç ko dzotsin tağer zis
Vay külüm e, çan külüm
Van’ın Garmıravor köyündeki Surp Asdvadzadzin manastırı (Kaynak: Mıkhitaryan Cemaati, Aziz Lazarus, Venedik. Peder Vahan Ohanyan'a teşekkürlerimizi sunarız).
Harav kamin mağer zis
Vay gülüm gülüm gülüm
Meç ko dzotsin tağer zis
Vay gülüm e, can gülüm
Meç ko dzotsin tağer zis
Vay gülüm e, can gülüm
Meryem Ana Kilisesi, Çatak (Kaynak: Bedo Yeğyayan arşivi, Londra. Jean-Pierre/Şabu Kibaryan'a teşekkürlerimizi sunarız)
Mer khağım ger poloder vay
Danı danı dane dan
Mer khağım ger poloder vay
Danı danı dane dan
Tuk tser poğotsı man gu ker vay
Danı danı dane dan
İnç gındıner gul gu der vay
Danı danı dane dan
Mer khağım ger more m’eger
Danı danı dane dan
Çider midev dasnımeg er
Danı danı dane dan
(Le le le le le yamman)
Nakharat hoğin elnem sar
Okht le le le le le yamman
Nakhir danem elnem sar
Okht le le le le le yamman
Khıntsor talem arev dar
Okht le le le le le yamman
Khıntsor talem arev dar
Okht le le le le le yamman
Saren içan dığaner
Okht le le le le le yamman
Aran pakhan ağçigner
Okht le le le le le yamman
Van şehrinin kaleden çekilmiş bir fotoğrafı (Kaynak: Ermenistan Tarih Müzesi, Erivan; fotoğraf: A. Vıruyr, 1916).
Dzovun havkım ger
Anunın er aror
Vızigın yergen er
Sırdig sevavor
Gabem peçares
Yertam hed inor
En im tart kidi
Es el ko’inor
Desner i voçkhar
Yertas mızkarin
Dvann kav tırkin
Vırin dır arin
Khabrig mı darek
İm Sona yârin
Toğ arni tarman
Taver im yârin
