Պետրոս Տումանեան հաւաքածոյ | Studio London | Ամման (Յորդանան)

20/11/23 (վերջին փոփոխութիւն՝ 20/11/23)

Ամման, 1955: Պետրոս Տումանեան իր Studio London լուսանկարչատան մէջ:

Պետրոս Տումանեան ծնած է Հաճըն: Տեղեկութիւնները կը պակսին Հաճընի մէջ իր եւ իր ընտանիքի կեանքին մասին: Գիտենք միայն թէ ան հիւսուածեղէնի վաճառական էր: Կ’ենթադրենք թէ անոր ընտանիքի գործունէութեան ասպարէզն էր այդ:

Ցեղասպանութեան տարիներուն Պետրոս կը տարագրուի Դամասկոս, ուր կը փորձէ շարունակել հիւսուածեղէնի վաճառականութեամբ զբաղիլ: Դամասկոսցի բարեկամներէն մէկը զայն կը համոզէ լուսանկարչութիւնն իբրեւ ասպարէզ ընտրել, նկատի ունենալով որ Պետրոս մեծ համակրութիւն ունէր այդ արհեստին նկատմամբ:

Պետրոս Տումանեան Դամասկոսի մէջ կ’ամուսնանայ Մարիին հետ: Կ’ունենան դուստր մը՝ Վրէժուհի: Ունեցած են ուրիշ զաւակ մըն ալ՝ Սիմոնը, որ մահացած է փոքր տարիքին:

1923-ին Պետրոս Տումանեանը կը գտնենք Յորդանանի մէջ, որ մինչեւ 1946 թուականը պաշտօնապէս կը կոչուէր Այսրյորդանան եւ կը գտնուէր բրիտանական հոգատարութեան տակ: Պետրոսին ընտանիքը կը շարունակէր մնալ Դամասկոսի մէջ: Պետրոս իբրեւ լուսանկարիչ գործի կ’ընդունուի I.P.C. (Iraq Petroleum Company) ընկերութեան մէջ: Գործի բերումով կը շրջագայի երկրին անապատներուն մէջ, ինչպէս նաեւ զանազան բնակավայրեր: Իր առաջին լուսանկարչատունը կը բանայ Կարմիր ծովու ափին՝ Աքապայի մէջ:

Պետրոս Տումանեան իր լուսանկարչատան մէջ աշխատանքի պահուն: Լուսանկարողն է իր փեսան՝ Ճոն Տարագճեանը:

Պետրոս Տումանեան իր լուսանկարչատան մէջ աշխատանքի պահուն:

Ամման, 1932: Պետրոս եւ Մարի Տումանեան իրենց դստեր՝ Վրէժուհիի հետ:

Վրէժուհի Տումանեանի զանազան լուսանկարները՝ մէկտեղուած:

Պետրոս Տարագճեան: Գիրկը գտնուող նորածինը հաւանաբար եղբայրն է՝ Պօղոսը:

1930-ականներու սկիզբը, երբ Պետրոսի տնտեսական վիճակը քիչ մը կը բարելաւուի, ան ընտանիքը Դամասկոսէն Ամման կը տեղափոխէ եւ կը բանայ քաղաքին առաջին լուսանկարչատունը՝ Studio Bedros, որ հետագային կը կոչուի Studio London: Studio Bedros-ը կը գտնուէր ալ-Սաատէ (as-Saadeh) փողոցին վրայ, Վարի քաղաքին մէջ: Աւելի ուշ լուսանկարչատունը կը տեղափոխուի էլ-Ռետա (el-Reda) փողոց՝ նամակատան եւ ալ-Ահլի դրամատան (Bank al-Ahli) մօտիկ: Այս տեղափոխումէն ետք է որ անունը կը փոխուի եւ լուսանկարչատունը կը սկսի կոչուիլ Studio London: Միաժամանակ, Պետրոս Տումանեան կը դառնայ Այսրյորդանանի կառավարիչ էմիր Ապտալլահի (հետագային՝ Յորդանանի Ապտալլահ Ա. թագաւոր) անձնական լուսանկարիչը: Ան Յորդանանի քաղաքացիութիւն կը ստանայ 1930-ին:

Մինչեւ 1950-ականներու վերջը, այսինքն մինչեւ թոշակի անցնիլը, Պետրոս կը շարունակէ գործել իբրեւ լուսանկարիչ: Իր ցուցումներուն տակ կը պատրաստուի եւ կ’աշխատի Ամմանի հայ լուսանկարիչներուն մեծ մասը:

Պետրոսի եւ Մարիի դուստրը՝ Վրէժուհի կ’ամուսնանայ Ճոն Տարագճեանի հետ: Կ’ունենան չորսորդի՝ Պետրոս (ծնած է 1944-ին), Պօղոս (ծնած է 1948-ին), Արամ (ծնած է 1952-ին) եւ Յակոբ: Ճոն Տարագճեան Եաֆայէն էր եւ Ամմանի մէջ դպրոցի տնօրէն էր: Աւելի ուշ ան պիտի վարէր իր աներոջ՝ Պետրոս Տումանեանի լուսանկարչատունը: Ճոնի եւ Վրէժուհիի որդիներէն Պօղոսը եւս լուսանկարիչ կը դառնայ եւ կ’ունենայ իր սեփական լուսանկարչատունը: Ան ստանձնած էր Յորդանանի հնութեանց նախարարութեան լուսանկարչութեան բաժանմունքի տնօրէնի պաշտօնը, միաժամանակ՝ գահաժառանգ իշխան Հասան Պին Թալալի անձնական լուսանկարիչն էր: Պօղոս Տարագճեան կը մահանայ 2023-ին:

Վրէժուհի Տումանեան, Ամման, 1925: 1923-էն Պետրոս կ’աշխատէր Յորդանանի մէջ, բայց կնոջ եւ դստեր բնակութեան վայրը Դամասկոսն էր: Պառկած երեխան կրնայ փոքր տարիքին մահացած Սիմոնն ըլլալ:

Սրբուհի Տեմիրճեանի ընտանիքը, Երեւան, 1961: Յայտնապէս, Տեմիրճեանները Տումանեան ընտանիքի ազգականներ են:

Պետրոս Տումանեան (ոտքի, ձախին) եւ թոռնիկը՝ Պօղոս Տարագճեան: Պօղոս հետագային նոյնպէս լուսանկարիչ պիտի դառնար:

Պետրոս եւ Մարի Տումանեան իրենց դստեր՝ Վրէժուհիի հետ:

Տումանեան ընտանիքը Ամմանի մէջ: Աջին ոտքի կանգնածը Մարի Տումանեանն է, առջեւը դուստրն է՝ Վրէժուհին, Մարիի ձախին՝ Պետրոս Տումանեան:

Սթամպուլ, 1952: Ընտանեկան խմբանկար՝ ղրկուած Ամմանի Տումանեաններուն: Լուսանկարին մէջ երեւցողները պոլսաբնակ ազգականներ են, որոնց անունները անծանօթ են:

Այս էջով կը ներկայացնենք Պետրոս Տումանեանի եւ Ճոն Տարագճեանի՝ 1930-ականներէն մինչեւ 1960-ականներու վերջը Յորդանանի եւ Պաղեստինի մէջ կատարած լուսանկարներ:

Յորդանանի մէջ գործած են նաեւ այլ հայ լուսանկարիչներ՝ Studio Յակոբ Պէրպէրեան, Studio Հայկ Պէրպէրեան, Studio Փիթըր Քեչէճեան, Studio Paramount, Studio Ճէք (Jack), Studio Semiramis (Յակոբ Թորոնեան), Studio Յակոբ Գոչունեան:

Պետրոս Տումանեան (ֆէսով) եւ ընտանիքի անդամներ:

Պետրոս եւ Պօղոս Տարագճեան եղբայրները, 1953:

Հաւանաբար Մեռեալ ծովու ափին: Վրէժուհի Տարագճեան (ծնեալ Տումանեան) եւ որդիներէն Պետրոսը կամ Պօղոսը:

Պետրոս Տումանեան: Ան բաճկոնին վրայ կը կրէ պաշտօնական մետալ կամ շքանշան մը, որ անծանօթ է մեզի:

Վրէժուհի Տարագճեան (ծնեալ Տումանեան) իր ընկերուհիներուն հետ Կիրակի օր մը՝ եկեղեցւոյ առջեւ:

Պետրոս Տումանեանի մասին կենսագրական տեղեկութիւնները մեծ մասամբ հիմնուած են Աննա Օհաննէսեան-Շարփէնի հետեւեալ յօդուածին վրայ՝ Anna Ohannessian-Charpin, “Les Arméniens à Amman: La naissance d’une communauté”, Jean Hannoyer/Seteney Shami (ed.), en: Amman: Ville et société, Presses de l’Ifpo, Beyrouth, 1996.

Գործածուած այլ աղբիւրներ են՝

alrai.com/article/10441723
Թալին Տարագճեանի (Ամման) հետ հարցազրոյց, 13 հոկտեմբեր 2023:

Պատերազմի եւ ռազմական պատկերներ

Studio London-ին պատկանող հաւաքածոն հարուստ է պատերազմներու, յատկապէս 1967-ի վեցօրեայ պատերազմի ընթացքին առնուած լուսանկարներով: 5 յունիս 1967-ին պատերազմ կը ծագի մէկ կողմէ Իսրայէլի, միւս կողմէ Եգիպտոսի, Սուրիոյ եւ Յորդանանի միջեւ: Պատերազմի թատերաբեմերէն կ’ըլլայ նաեւ Յորդանանի աջափնեակը, որուն մաս կը կազմէ նաեւ Արեւելեան Երուսաղէմը: Studio London-ի լուսանկարները մեզ կը փոխադրեն պատերազմի այդ օրերը: Լուսանկարիչները գտնուած են յորդանանեան բանակին հետ, հետեւաբար պատկերներուն մէջ կ’երեւին յորդանանցի զինուորներ:

Զօրավար Սըր Ճոն Պակըթ Կլուպպ (Lieutenant-General Sir John Bagot Glubb), աւելի ծանօթ Կլուպպ փաշա (Glubb Pasha) անունով (աջին): Բրիտանացի այս զինուորականը Յորդանանի բանակը կը ղեկավարէր 1939-էն մինչեւ 1956:

1967-ի պատերազմին Իսրայէլի օդուժը կը յարձակի Յորդանանի ռազմական օդակայաններուն վրայ: Յորդանան կը կորսնցնէ իր ամբողջ ռազմական օդուժը: Լուսանկարին մէջ կը տեսնենք մաս մը այդ կորուստներէն:

Քանդումի տեսարաններ Երուսաղէմի մէջ: Խորքին կ’երեւի Ձիթենեաց լեռը:

Երուսաղէմ: Յորդանանեան բանակի զինուորներ:

Յորդանանեան բանակի բարձրաստիճան հրամանատարներ:

Երուսաղէմ: Յորդանանեան բանակի զինուորներ հանգիստի պահուն:

Երուսաղէմ: Յորդանանցի բանակայիններ եւ քանդումներ:

Լուսանկարչատան պատկերներ

Այս բաժինով կը ներկայացնենք Studio London-ի մէջ առնուած լուսանկարներ: Երեւցող անձերը մեզիանծանօթ են: Եթէ որեւէ տեղեկութիւն ունիք անոնց մասին, կապուեցէք մեզի հետ, պատրաստ ենք ձեր տեղեկութիւնները աւելցնելու:

Այլ լուսանկարներ

Այս բաժինով կը ներկայացնենք Studio London-էն դուրս առնուած լուսանկարներ: Ասոնց մասին ալ տեղեկութիւնները կը պակսին: Անոնցմէ մէկը թաղման լուսանկարներու շարք մըն է: Հոս ալ, եթէ որեւէ տեղեկութիւն ունիք անոնց մէջ երեւցող անձերու մասին, կապուեցէք մեզի հետ, պատրաստ ենք ձեր տեղեկութիւնները աւելցնելու:

1953, Ամման: