Savulyan Arşivi - Atina

Çeviren: Tomas Terziyan, 20/01/2022 (son değişiklik: 20/01/2022).
Bu sayfa Atina'nın “Armenika” dergisi ile iş birliği yapılarak hazırlanmıştır.

Savulyan ailesi Sepasdia/Sivaslı. 1902’de Sivas’ta doğan Manuel Savulyan bu ailenin bir üyesi. Manueller, 1915 Soykırımı başa geldiğinde kız-erkek 12 kardeştiler. Sürgün ve kıyım bu aileyi köklerinden söküp atar. Bize tanıdık yalnızca dört kişi hayatta kalır: Manuel ile üç erkek kardeşi Kevork, Dzavak ve adı bilinmeyen bir üçüncü.

Dört kardeşin hayatta kalması, Hacı Ağa nam erdemli bir Türk’ün gözü pekliği sayesinde gerçekleşir. Aileye dair bu önemli hadise hakkında pek bir şey bilmiyoruz. Manuel'in, Hacı Ağa’nın, "Bir Türk olan ve Savulyan kardeşleri koruyan Hacı Ağa", diye arka yüzünde Ermenice yazılı olan bir resmini her zaman yanında sakladığı bilinmekte yalnız.

Dört kardeşin, Birinci Dünya Savaşından sonra bir Ermeni yetimhanesine teslim edildiğini varsayıyoruz. 1922'de ise onları Yunanistan'da buluyoruz. Osmanlı İmparatorluğu topraklarından Yunanistan'a göçlerinin çeşitli aşamalarını ve koşullarını da bilmiyoruz bu arada. Manuel'in iki erkek kardeşi, daha Yunanistan'daki ilk yıllarında ölürler; üçüncünün alın yazısı hakkında ise yine bir bilgiye sahip değiliz.

Manuel Savulyan, diğer binlerce Ermeni göçmenin yaşadığı Atina'nın Durğuti / Fiks semtine yerleşir ve dokumacılık zanaatıyla uğraşır. 1931 yılında, İzmir'in kuzeyindeki Kırkağaç kasabasında dünyaya gelen Dzağgan Muşeğyan ile evlenir. Dzağgan, memleketinde Avedis Melkonyan ile zaten evliydi, üstelik Diran ve Armine adında iki de çocukları vardı. O ve ailesi, 1922'de, şehir Türk birlikleri tarafından ele geçirildiğinde çoktan İzmir’e taşınmıştı. Avedis Türkler tarafından öldürülür, kocasını kaybeden Dzağgan da çocuklarıyla birlikte Yunanistan'a sığınır. Burada Manuel ile ikinci bir evlilik yapar ve Vahagn ile Varujan adlarında iki çocukları olur. Dzağgan, Durğuti / Fix semtindeki Ermeni Kızıl Haçının en faal üyelerinden biridir.

Manuel’e gelince o da cemaat hayatının faal bir mensubudur. Ermeni Devrimci Federasyonu Taşnagtsutyun, Ermeni Kızıl Haçı ve Sivaslı Hemşeriler Derneğinin üyesiydi. 1930'ların başında, Fix'teki Ermeni Katolik Okulunun salonunda, Ermeni kitaplarından oluşan bir serginin düzenlenmesine bilfiil katılır.

Manuel Savulyan amatör bir ressamdı. Son derecede okur sever ve büyük bir kitaplığa sahip idi.

II. Dünya Savaşı sırasında, Yunanistan Alman Nazi orduları tarafından işgal edildiği zaman, kalabalık nüfusları ile dikkat çeken göçmen mahalleleri önemli direniş merkezleri haline gelir. Bu yerlerden biri de Manuel Savulyan ve ailesinin yaşadığı Durğuti semtiydi. Semtte birkaç bin Ermeni yaşıyordu. Burada temelleri atılan Nazi karşıtı yeraltı ulusal direniş gruplarının liderlerinin ve üyelerinin çoğu da Ermeni'ydi. 9 Ağustos 1944'te Nazi orduları (Wehrmacht kara kuvvetleri), tüm mahalleyi kuşatır. Naziler tarafından icra edilen bu çeşit askeri misillemelere Yunanca "bloko" (το μπλόκο) deniyordu. Bütün bir bölge ya da köy kuşatılır ve şüphelilerin toplu halde tutuklanmasına girişilirdi. Durğuti "bloko"sunda aşağı yukarı, Kızıl Haçın hazırlamış olduğu 400 kişilik bir listesine sahip olduğumuz 3 bin kişi tutuklandı. Listede yer alan yalnızca 400 addan 200'ünün Ermeni olması dikkat çekicidir. Tutuklananlar genellikle sorgulanmaz, çoğu sorgusuz sualsiz kurşunlanır, geri kalanlar ise yerel hapishanelere gönderilirdi. Ardından birçoğu Almanya'ya nakledilir, bazıları Alman toplama kamplarına hapsedilir, diğerleri de zorunlu işçi olarak hayata tutunmaya çalışırdı.

Manuel Savulyan'ın da direnişin bizzat üyesi olduğu hakkında elde hiçbir veri yok. İhtimal o da Naziler tarafından hiçbir gerekçe gösterilmeden ya da sorgulanmadan tutuklanan sayısız insandan biridir. Birkaç gün Yunanistan'da mahpus kalır ve ardından Almanya'ya gönderilir. Almanya'da hangi koşullar altında yaşadığına dair fazla bir şey bilmiyoruz. Durumunun mahpusluk olduğunu biliyoruz, ayrıca Baden-Württemberg eyaletinin Freudenstadt şehrinde kaldığı da biliniyor. Orada zatürreeye yakalanır ve 15 Mayıs 1945'te son nefesini verdiği, civardaki Rottweil şehrindeki bir hastaneye götürülür. Almanya'da gömülür.

Manuel'in ölümünden sonra arkadaşları, cebinde çocuklarına yazdığı iki satırlık bir not içeren bir kâğıt parçası bulurlar. Notta:
"Sevgili Varujan ve Vahagn Savulyanlar,
Hayatınız boyunca önce örnek bir insan, sonra da Ermeni olarak yaşamaya gayret edin. Gerekirse milli amaçlarınız uğruna kendinizi feda edin. Bilerek ölmek en büyük tecrübedir.
Istıraptan eriyen babanız, M. T. Savulyan.", diye yazmaktadır.

Kaynaklar

• «Մանուէլ Սավուլեան [Manuel Savulyan]», Ազատ Օր [Azad Or], 23 Eylül 1945, Atina.
• Pantelis Arapinis, «Tutsakların Listesi» [Yunanca], Armenika Dergisi, sayı 98, Ağustos – Ekim 2018, Atina.
• Azad Or, 17 Temmuz 1978, 34. yıl, sayı 10122, Atina.
• Nişan Savulyan’ın tanıklıkları. Nişan, Manuel Savulyan’ın torunu ve Varujan Savulyan’ın oğludur.