Köseyan ailesi Arapgirlidir. Bilinen en eski atalarından Harutyun/Artin Köseyan 1800 civarında dünyaya gelmiş. Oğlu Pilbos Köseyan’ın (d. 1822) Ğazar, Nartuhi ve Garabed (1854-1902) isimlerinde üç çocuğu vardır. Aile arşivinde bulunan 19. yüzyıl başlarında Istanbul Ermeni Patrikhanesi'ne yazılmış bir dilekçede Köse Pilikoğlu ismi görülmektedir.
Bu sayfada Garabed Köseyan’ın soyunun geçmişi aktarılmaktadır. Garabed Arapgir’deki Ermeni okulunda okumuş ve küçük yaşlarından itibaren Arapgir kilisesinde din görevlisi [lusarar] olmuştur. 1886’da Arapgir dini önderi Piskopos Yeznig Abahuni tarafından peder olarak takdis edilmiş ve Der Yeznig Baluni adını almıştır. Anna Demirciyan’la (1861-1936) evlenmiştir ve yedi çocukları olmuştur: Peprone (ileride Ğazar Deveciyan’la evlenir), Armenuhi (ileride Kendikyan), Makruhi (d.1880’ler, ileride Kevork Dövletyan’la evlenir), Araksi (d. 1880’ler, ileride Muşeğ Kherbegyan’la evlenir), Pilbos (d. 1883), Vartanuş (ileride Sahak Turabyan’la evlenir), Eliza (s. 1891, ileride Kevork Terzibaşyan’la evlenir).
Sultan Abdülhamid’in hükümdarlık döneminde Der Yeznig Baluni 1894’te devrimci olmakla suçlanır ve Osmanlı İmparatorluğu’ndan sürülür. 1895’te ailesiyle birlikte Kahire’ye (Mısır) yerleşir ve buradaki Surp Asdvadzadzin Kilisesinde göreve başlar. Der Yeznig ile Anna’nın kızlarından Peprone ve Armenuhi Arapgir’de kalır. O tarihte zaten evlenmiş ve aile kurmuşlardır. Peprone’nin kocası Ğazar Deveciyan tüccardır. 1915 Soykırımı sırasında Arapgir’de tutuklanan ilk Ermenilerden olur ve hapishanede öldürülür. Üç çocukları vardır: Dikran, Yeznig ve Dikranuhi. Soykırımda hayatta kalırlar ve önce Halep, ardından da Beyrut’a geçerler.
Der Yeznig Kahire’deki Khorenyan Okulu’nda Ermenice dersleri verir. Ayrıca Mısır Ermenilerinin önemli simalarından Boğos Nubar’ın çocuklarına da özel Ermenice dersleri verir. Der Yeznig aynı zamanda Sultan Abdülhamid döneminde 1895’teki Ermeni karşıtı katliamlardan mustarip olan Arapgirli Ermenilere yardım etmek için de canla başla çalışır. Bu amaçla Mısır’da bir bağış kampanyası düzenler ve toplanan bağışları Arapgir’e gönderir.
Der Yeznig Mısır’da Kahire ve İskenderiye’nin dışında, uzak yörelerde yaşayan Ermenilerin de ziyaretçi pederiydi. Bu görevi vesilesiyle Mart 1902’de Girge, Asvan, Şellal, Beni-Süveyf, Feyyum, Minye, Asyut, Luksor gibi çeşitli Ermeni yerleşimlerini de dolaşmaya başlar. Luksor garında güneş çarpması yaşar ve orada vefat eder. Naaşı Kahire’ye getirilir ve Ermeni mezarlığına defnedilir.
Der Yeznig zengin bir kütüphaneye sahipti. 1930’ların başlarında Antilyas’ta (Lübnan) Ermeni katolikosluğu yeni tesis edildiği sırada, Der Yeznig’in zengin arşivi burada yeni kurulan kütüphaneye taşınmıştır.
Ağavni ve Maryam Köseyan kız kardeşler Der Yeznig’in yakın akrabalarıdır. Tam akrabalık bağını tespit etmek mümkün olmadı lakin kuzen olmaları muhtemeldir. Ağavni ve Maryam Arapgir’de sırasıyla 1877 ve 1881 yıllarında dünyaya gelmişlerdir. Babaları Hacı Garabed Ağa Arapgir’den İstanbul’a göç eder ve buğday ticaretiyle uğraşır. Ailece Balat’a yerleşirler ve iki kız kardeş bu semtteki Khorenyan Okulu’na kaydolur. Ağavni ve Maryam gönüllü olarak Ermeni hastanesinde çalışmaya başlarlar. Burada Başrahibe Krisdine Papazyan’la tanışıp, İstanbul Ermeni Patrikhanesi’ne bağlı Kalfayan Rahibe Tarikatı’na katılırlar.
Bu tarikatın Hasköy semtinde bulunan Kalfayan Yetimhanesi (kuruluşu 1866) Başrahibe Sırpuhi Kalfayan’ın (1822-1889) ölümünden sonra çok bakımsız hale gelir. 1902’de yetimhanenin idaresi Başrahibe Krisdine Papazyan’a teslim edilir ve Köseyan kız kardeşler de ona yardımcı olarak atanır. Bu şekilde kuruma yeni bir can gelir. Başrahibe Krisdine’nin vefatından (1919) sonra Kalfayan Tarikatı’nın başrahibesi Ağavni olur. 1955’te vefat edince başrahibelik Maryam’a geçer ve o da bu görevi 1970’te vefat edene kadar sürdürür. 1932 yılında iki kız kardeş Kudüs ve Kahire’yi ziyaret ederler. Kahire’de Bulani ailesi üyeleriyle görüşmüş olmaları çok muhtemeldir. Her halükârda aralarında mektuplaşma olduğunu bilmekteyiz. Maryam aynı zamanda ressamdır. Kahire’deki akrabalarına Kalfayan Yetimhanesinde bulunan şapelin mihrabının fotoğrafını göndermiş ve fotoğrafın arkasına resimde görülen Meryem Ana tablosunu kendisinin yaptığını yazmıştır.
Der Yeznig ile Anna’nın kızlarından Eliza, kuyumcu Kevork Terzibaşyan’la evlenir. Kevork’un annesi Vosgi Terzibaşyan’dır (bekârlık soyadı Bağdigyan). İkisi de Arapgir doğumludur ve 1895 katliamlarından sonra kendi ailelerinde hayatta kalan sadece ikisidir. 1899’da Kahire’ye varırlar. Yanlarında Kevork’la akran, muhtemelen yetim iki genç daha vardır: Sahak Turabyan ve Muşeğ Kherbegyan. Eliza Kevork’la evlenince, Eliza’nın kız kardeşleri Vartanuş ve Araksi de diğer iki gençle, sırasıyla Sahak ve Muşeğ’le evlenir. Sahak ve Vartanuş’un ailesi daha sonra Sovyet Ermenistan’a göçecektir.
Kevork ve Eliza’nın belirli bir süre Hartum’da yaşadıkları bilinmektedir. Bu şehirde Arapgirli Ermenilerden oluşan küçük bir koloni bulunmaktadır. Kevork’un akrabalarından saatçi Artin Arakelyan da bu şehirdedir. Artin’in çocuğu yoktur ve soyadını yaşatmak istemektedir. Bu açıklama Kevork’un en büyük iki çocuğunun neden Arakelyan soyadını taşıdıklarını aydınlatmaktadır.
Kalfayan Yetimhanesi’nin avlusunda bulunan şapelin mihrabı, İstanbul. Fotoğraf Maryam Köseyan tarafından Kahire’deki Baluni ailesine gönderilmiş. Maryam, mihrap üzerinde bulunan Meryem Ana tablosunu kendisinin yaptığını belirtmiş. Bu şapel 1889 yılında inşa edilmişti. Şapel, ilki 1923’te Başrahibe Ağavni ve rahibe Maryam’ın çabalarıyla, ikincisi 1962’de olmak üzere İki defa temelden restore edilmiştir.
Eliza ve Kevork’un dört çocuğu olur: Vahe Arakelyan (1917-2001), Nubar Arakelyan (1919-1985), Vartkes Terzibaşyan (1922-1994), Manuşak Terzibaşyan (d. 1931). Manuşak Albert Çopuryan’la evlenir ve iki çocuğu olur: Janin ve Garen. Aile arşivine ait materyalleri ve bilgileri bize aktaran Janin’in kocası Domenick Masotti’dir.
Kaynaklar
- Hagop Çınar ve Berc Erziyan, Harüramya Hişadagaran Kalfayan Dan 1866-1966, İstanbul, 1933.
- Vatsunamyag (1866-1926) Kalfayan Ağçıgants Vorpanotsi, Khasküğ, 1926, İstanbul, H. M. Setyan Matbaası.
- H. Setyan, “Hokeşınorh Der Yeznig Kahana Baluni”, Arşaluys, III. Yıl, Sayı 275, Kahire, 18/31 Mayıs 1902.
- Sarkis Pakhdigyan (derleyen), Vosgekedag: Darekirk, 3. Cilt, Beyrut, 1948.
- Antranig L. Poladyan, Badmutyun Hayots Arapgiri, New York, Baykar Matbaası, 1969.
- Kıdemli Peder Krikor Damadyan ve Mihran Minasyan’a teşekkürlerimizle.