Tulumcuyan koleksiyonu – Lefkoşa, Kıbrıs
Bu zengin ve nadir koleksiyonu istifademize sunanlar şimdilerde Lefkoşa, Kıbrıs’ta ikamet eden Sona Tulumcuyan (doğumu Nacaryan) ve oğlu Hapet Tulumcuyan. Koleksiyon bize Ermenilerin, Kilikya’nın liman kenti Mersin’deki hayatlarına dair bir fikir edinmemizi sağlayan hatıralar barındırdığı için gerçekten eşsiz. Aileye ait ve Mersin’deki evlerinde kullandıkları büyük mobilya parçaları içermekte. Bütün bunları 1921’de Kıbrıs’a taşındıkları zaman beraberlerinde götürmeyi başarmışlardı. Lefkoşa’daki Tulumcuyan hanesi Mersin’den getirilmiş, 100 yıldan eski orijinal eşyalarla döşenmişti. Çok katlı yüksek ve modern bir binada yer alan bu dairede çepeçevre nefes alan tarihe tanıklık eden Huşamadyan’ın yaşadığı tecrübe bambaşkaydı… Her bir köşe, ailenin anayurdu Mersin’deki geçmiş hayatından hatıralar sergilemekteydi.
Büyük çoğunluğu fotoğraflardan oluşan koleksiyonun bir kısmı ailenin Sona Tulumcuyan tarafından kalma, hatıra eşyaların bazısı ise Sona’nın kocası Avedis Tulumcuyan tarafına ait. Sona Tulumcuyan’ın babası Sarkis Nacaryan 1895-96 dolaylarında Kharpert/Harput’ta doğmuş ve 1985’te Kıbrıs’ta ölmüş. Sarkis Birinci Dünya Harbinde sonradan Ermeni Lejyonu diye adlandırılan Doğu Lejyonunda bir gönüllü olup Sona’nın annesi, 1900’lerde Mersin’de doğan ve 1987’de Kıbrıs’ta ölen Siranuş Nacaryan’la (doğumu Nevruzyan) karşılaştığı Mersin’e gitmiş idi. Sarkis ile Siranuş Mersin’de evlenir ve daha sonra Lübnan’a taşınırlar. Koleksiyonda çiftin Beyrut’ta ikamet ettikleri döneme tarihlenen bazı fotoğraflar var. Sona Tulumcuyan (doğumu Nacaryan) 1 Nisan 1927’de, kız kardeşi Sirvart Nacaryan ise 21 Ağustos 1930’da Beyrut’ta doğarlar. Nacaryanlar 1980’e kadar Lübnan’da yaşamaya devam eder, ardından Kıbrıs’a taşınıp Lefkoşa’ya yerleşirler.
Sona 22 Kasım 1964’te Avedis Tulumcuyan’la Kıbrıs’ta evlenir. 1 Şubat 1913’te Mersin’de doğan Avedis 31 Ağustos 2013’te Kıbrıs’ta ölür. Kilikya, Mersin dâhil, Birinci Dünya Harbinden sonra Fransız orduları tarafından işgal edilmiş olup Fransız yetkililerince yönetilmekteydi. Tulumcuyanlar Fransız ordusu Kilikya’dan ayrılıncaya kadar anayurtları Mersin’de yaşamaya devam ederler. Aslında 1921 yılı sonlarına doğru Kilikya’yı Türk yetkililere bırakma kararıyla birlikte geniş bir Ermeni kitlesi başta Lübnan ve Suriye’ye olmak üzere Kilikya’dan göç eder. Bu dönemde bazı Ermeni aileler Kıbrıs’a da sığınırlar. Avedis’in ailesi 1921’de Mersin’den Kıbrıs’a taşındığı zaman ev eşyalarının büyük bir kısmını, bu koleksiyonda sergilenen mobilya parçaları dâhil, beraberinde getirir.
Oturanlar soldan sağa: Avedis Tulumcuyan’ın teyzesi Pırlantin Çerçiyan ve kocası (adı bilinmiyor). Ayaktakiler soldan sağa: çiftin evlatlık kızları ve Pırlantin’un kız kardeşi (adı bilinmiyor).
1.Tensuh Nevruzyan (doğumu Çerçiyan; Siranuş’un annesi, Sona Tulumcuyan’ın büyükannesi). Fotoğraf, düğününden hemen sonra Mersin’de çekilmiş.
2. Tensuh Nevruzyan (doğumu Çerçiyan), nişanlandıktan sonra. Kocası İsrael Nevruzyan Reji’de (Osmanlı İmparatorluğunda sigara üretim tekeline sahip şirket [yabancı sermaye ile kurulan tütün ticareti tekel ayrıcalıkları olan özel kâr ortaklığı şirketi: fr. Société de la Régie Cointeressée des Tabacs de l'Empire Ottoman, (1883-1925)] vekaletle görevliydi.
1. Ayaktakiler soldan sağa: Hapet’in kardeşi Setrag Tulumcuyan ve iki arkadaşı (adları bilinmiyor).
2. Hapet Tulumcuyan.
Bu fotoğraf Beyrut’ta çekilmişti. Oturanlar soldan sağa: Siranuş Nacaryan (doğumu Nevruzyan) ve Sarkis Nacaryan. Ayaktakiler: soldan sağa: Edward Nevruzyan (Siranuş’un kardeşi) ve Samuel Nacaryan (Sarkis’in kardeşi).
Soldaki birinci resim Siranuş’un, 1923’te Beyrut’ta kardeşi Edward Nevruzyan tarafından sağdaki orijinal fotoğrafa bakılarak yapılmış kara kalem portresi.
1. Bu Siranuş Nacaryan (doğumu Nevruzyan) ile Sarkis Nacaryan’ın 1920’de Mersin’deki düğün fotoğrafları. Siranuş 1900 dolaylarında Mersin’de, Sarkis ise 1896 dolaylarında Harput’ta doğmuş idiler. Sarkis Birinci Dünya Harbi sırasında, Sina cephesinde üslenen müttefik ordunun yardımcı birliklerinden olan Doğu Lejyonuna katılır ve Siranuş’la karşılaşıp 1920’de evlendikleri Mersin’e gider. Karı-koca daha sonra kızları Sona ve Sirvart’ın doğdukları Lübnan’a taşınır, sonunda da Kıbrıs’a yerleşirler.
2. Ayaktakiler soldan sağa: Hagop Tulumcuyan (Mersin’de doğar ve Kıbrıs’ta ölür; Hapet Tulumcuyan’ın oğlu ve Avedis’in kardeşidir), Amerika’dan bir kuzen (adı bilinmiyor), Avedis Tulumcuyan (Sona’nın 1913’te Mersin’de doğan ve 2013’te Kıbrıs’ta ölen kocası). Oturanlar soldan sağa: Eliza Tulumcuyan (doğumu Çerçiyan; Hapet’in karısı ve Sona’nın kayınvalidesi) ve Setrag Tulumcuyan (Hapet’in kardeşi).
Soldan sağa: Franchesco Nacaryan (Sarkis Nacaryan’ın kardeşi), Nışan Resdikyan (Sarkis Nacaryan’ın kuzeni), Nışan’ın annesi Yeva Resdikyan, ona yaslanan küçük kız Sarkis Nacaryan’ın kız kardeşi Yeğsa Nacaryan ve Hapet ile Samuel Nacaryan kardeşler.
Doğu Lejyonu yılları
Doğu Lejyonu müttefik kuvvetlerin girişimiyle Kasım 1916’da Mısır’da kurulmuştu. Sarkis Nacaryan Doğu Lejyonuna katılmıştı. Başlarda Lejyon tamamıyla, Birinci Dünya harbi sırasında Mısır cephesinde Fransız bayrağı altında Osmanlı ordusuna karşı sevk edilen Ermeni askerlerden oluşmaktadır. Fransız ordusunun yardımcı gücü olan bu birliğe sonradan Suriyeliler ve Lübnanlılar da katılırlar. Doğu Lejyonu Ocak 1918’de, 2650’si Ermeni 3800 dolayında askere sahiptir. Bu askeri birlik Ocak 1919’da iki kısma ayrılır: Kilikya’da üslenen Ermeni Lejyonu ve Lübnan’da faaliyet gösteren Suriye Lejyonu.
Fotoğraftaki yazıda:
“Doğu Lejyonu;
Kilikya’daki (Adana) bir grup Ermeni gönüllü” diye okunuyor.
Fotoğraf: H. Fermanyan (Adana)
1. Bu fotoğraf Sona Tulumcuyan’ın (doğumu Nacaryan) babası Sarkis Nacaryan’ın katıldığı Doğu Lejyonunu göstermekte.
2. Fotoğrafın arka yüzü: Doğu Lejyonu, tarih 24/06/1918.
“Hampartsum Bey Mikaelyan’a; içinde bulunduğum Doğu Lejyonundan bir hatıra.
Sarkis Nacaryan” diye yazılmış.
1. Sarkis Nacaryan silah arkadaşlarıyla. Sarkis, birinci sıranın en sol köşesinde.
2. 1917 tarihli fotoğrafın arka yüzündeki yazıda bu toplu fotoğrafın, Doğu Lejyonunda semafor [flama] muhaberesi (eldeki flamalar aracılığıyla belli bir mesafeden işaretlerle haber aktarılan bir nevi telgraf sistemi) yapan askerleri gösterdiği belirtilmektedir.
1917’den 1920’ye kadar Doğu Lejyonunda savaşan bütün Ermenilerin fotoğraf ve adlarını içeren bir matbu belge.
1. Sarkis Nacaryan’ın cephede savaşırken gönderdiği bir kartpostal.
2. Sarkis Nacaryan’ın Adana’dan nişanlısı Siranuş Nevruzyan’a gönderdiği bir kartpostal.
3. Sarkis Nacaryan ve Ermeni silah arkadaşlarının kartpostal-fotoğrafı.
1. Kartpostal Sarkis Nacaryan’ın halasına ve Doğu Lejyonuna hizmet ettiği sırada gönderilmiş.
2. 8 Temmuz 1920 tarihli kartpostalda: “Sevgili Nişanlıma; aşkın unutulmaz sıcaklığı ve gelecek mutluluğumuz için bir takdime“ diye yazılmış.
3. Fotoğrafta görülen kişilerin adları arka yüzde belirtilmiş: Sarkis Nacaryan, Serop Zoryan, Kevork, Harutyun. Fotoğrafı çeken Mangoyan. Sarkis şunu da eklemiş: “Sevgili arkadaşlarımla birlikte olduğum o günlerin hasretiyle, 1919”.
Ararat [Ağrı] Dağı resimli bir kartpostal.
6 Nisan 1947 tarihli kartpostal Paskalya vesilesiyle Kahire’den Sarkis Nacaryan ve karısına gönderilmiş. Göndericinin adı okunaksız; o vakitler hüküm süren, mültecilerin, vatanları Sovyet Ermenistan’ına gitmelerinin oluşturduğu genel atmosferden etkilenmiş olsa gerekir. Kadın mı, erkek mi anlaşılmayan kişi: “Tanrı’nın hepimizi Ararat dağının çevresinde ebedi Özgürlük ve Bağımsızlık fikirleriyle, keza sevgi esinleriyle dolaşabileceğimiz sevgili Anavatanımız Ermenistan’ın bağrında bir araya getirmesini dilerim” diye yazmış.
Eylül 1915 tarihli resim Musa Dağlı Ermenileri kurtarmaya koşan Fransız filosuna ait. Bahriye subayının kimliği bilinmiyor.
Resmin sağ alt köşesinde şunlar yazılı: 1 Eylül 1917. 85 Amerikalı Ermeni gönüllüden oluşan Amiral Orly gemisi bir Alman denizaltısı torpiliyle vurulduktan sonra batarken. Gönüllüler, ancak kendi hayatlarını kurtarabilmişlerdi”.
Tulumcuyan ailesinin hatıra eşyaları
Sona Tulumcuyan’ın Lefkoşa’daki dairesi adeta bir müze görünümünde… Atalarının Mersin’de sürdükleri hayatı yansıtan eşyalar ve objelerle dolu. Bu parmak ısırtan mobilyaların tamamı Sona’nın kocasının ailesine ait ve kayınvalidesinin çeyizinden kalma parçalar. Sona aileye yeni gelin gelip Kıbrıs’a taşındığında, saklanan bütün bu hazineleri keşfeder. Kayınvalidesi eşyaları muhafaza etmek istemez ve hazinenin değerini idrak eden Sona bütün mobilyaları ortaya çıkarır, döşeme kumaşlarını değiştirip evini onlarla süsler. Eşyaların birçoğu iyi durumdadır.
Şimdilerde Sona Tulumcuyan’ın Lefkoşa’daki dairesinde muhafaza edilen, Mersin’den getirilen büyük mobilya parçalarından yemek odası büfesi. Aynada Sona’nın aksini görmek mümkün. Geri tarafta; kanepenin üst tarafı, Sona’nın tam arkasındaki lamba ve ataları Tensuh Çerçiyan ile İsrael Nevruzyan’ın duvarda asılı kara kalem portresi gibi diğer bazı parçalar da görülebiliyor.
Altı adet yemek masası sandalyesinden ve yüksek arkalı iki oturma odası sandalyesinden birer örnek; kumaşları kısa süre önce değiştirilmiş.
Mersin’den getirilmiş Osmanlı bronz mangal. Kaldırılabilen bir kapağa sahip. Eski zamanlarda, yakmak için içine kömür koyarlardı. Kapağın mangaldaki sıcaklık odaya yayılsın diye delikleri var.
Hamama giderken götürülen bakır ya da pirinç tas; Eliz Tulumcuyan tarafından kullanılmıştı. Ve mavi ile beyaz çiniden seramik sofra takımı parçası.
Mersin’den; seramik resimli, gümüş çerçeveli tepsi; gümüş nakışlı bir diğer tepsi ve gümüş çatal takımı.
Bu aynalı konsol da ailenin mobilya koleksiyonunun bir parçası; üstü mermer. Lamba da Mersin koleksiyonundan.
Mersin’den, Sona Tulumcuyan’ın büyükannesi Tensuh Nevruzyan’a (doğumu Çerçiyan) ait el işlemeli bornoz.
Portre fotoğraflarına çerçeve niyetine kullanılan, altın sırma ve ipek kuka nakışlı bordo kadife ve yine nakışlı ipek yastık kılıfı ya da çamaşırlık.
Mersin’den; masa süsü olarak kullanılan elde dokuma, bronz teller ve ipek ipliklerle nakışlı has ipek kumaşlar ve el nakışlı havlular.
1 ve 2. İçinde gecelik ya da çamaşır muhafaza etmek için kullanılan, elde boyama ipek yastıklı kılıf. Sona Tulumcuyan’ın (doğumu Nacaryan) büyükannesi Tensuh Nevruzyan’a (doğumu Çerçiyan) ait ve zamanında Paris’ten gelen, çeyizinden bir parçaydı. Genellikle yatağın aşağı kısmına, yatak örtüsünün üzerine konurdu. Fiyonklar katlamalı kılıfı kapatmak için bağlanırdı.
El nakışlı kadife peşkir/dokuma tutaç.
Hapet Tulumcuyan ve Eliza Çerçiyan’ın 13-26 Haziran 1910’da Mersin’de yapılacak düğünlerinin davetiyesi. Davetiye Kıbrıs Lefkoşa’daki Bay ve Bayan Sarkis Değirmenciyan’a gönderilmiş. Zarfın üzerindeki damganın Avusturya-Macaristan İmparatorluğuna ait olduğunu görmek ilginç.
Düğün davet kartının içinde şöyle yazmaktadır:
Hapet H. Tulumcuyan
Eliza A. Çerçiyan
EVLENECEKLER
Mersin 13-26 Haziran 1910
Yüzüklerin üçü de Sona Tulumcuyan’ın kayınvalidesi Eliza Tulumcuyan’a ait. İkinci yüzük Eliza Tulumcuyan’ın (doğumu Çerçiyan) düğün alyansı; içine evlilik tarihi ve adı nakşedilmiş. Üçüncüsü som altından, zümrüt ve elmaslarla bezeli.
Kartvizitlerden ilki Eliza H. Tulumcuyan adını taşımakta, ikincisi ise Bay ve Bayan H. Tulumcuyan için düzenlenmiş.
1. Sarkis Nacaryan Siranuş ile olan evlilik akdinin harcı 100 Kuruşu ödedikten sonra Mersin [Ermeni] Şehir Meclisi tarafından hazırlanıp kendisine verilen 5 Haziran 1920 tarihli makbuz.
2. Mersin’deki Fransız askeri şefi Yüzbaşı Coulet tarafından imzalanmış, Hapet Tulumcuyan’a Kıbrıs’ta 15 günlük tatil hakkı tanıyan, 10 Eylül 1920 tarihli izin belgesi. Hapet Tulumcuyan’ın o zamanlardaki mevkiini de bu vesileyle öğrenmiş oluyoruz: Mersin mali büro şefliği.
