Açabahyan Arşivi - Antilyas, Lübnan

Çeviren: Nazli Temir Beyleryan, 18/01/21

Mateos Açabahyan'ın ailesi Kozan (Sis) bölgesindendir. Mateos’un erkek kardeşi, eski Kilikya Katolikosu Giragos II Açabahyan'dır (1823 doğumlu).

Açabahyan ailesi, Kozan’da iyi tanınmıştır. Bu ailenin dokuz üyesi daha sonra 1731'den 1866'ya kadar Kilikya Katolikosluğu'nda Katolikosluk görevini üstlenmişlerdir. Bunlardan sonuncusu, 1855'ten 1866'ya kadar Katolikosluk yapan II. Giragos'tur. Açabahyan ismi “sağ ” "(aç) ve "saklamak"(bah) kelimelerinden oluşur. Bu, aileye Aziz Krikor Lusavoriç’in kutsal emaneti olan, sağ elinin bir parçasını saklama sorumluluğu verildiği anlamına geliyordu.

Katolikos II. Giragos’un girişimiyle Kozanlı üç genç, Hasköy’deki Şahnazaryan Okulu'nda okumak üzere Konstantinopolis'e gönderilir. Katolikos’un amacı, Kozan’da yerel okullar kurmak için gerekli aydınları kazandırmaktır.Konstantinopolis'te okuyan bu öğrencilerden biri, II. Giragos'un kardeşi Mateos Açabahyan’dır. Bu sayfada, Mateos’un ailesinde saklanan materyallere yer veriyoruz. 

Açabahyan ailesi 1920'lerin başında İzmir'dedir. Muhtemelen, yerel Fransız işgal güçleri bu bölgeden çekilip, burası Kemalist Türk makamlarına teslim edildiğinde, aile Kilikya'yı terk etmiştir. İzmir o dönemde Yunan orduları tarafından işgal edilmişti. Ancak hemen akabinde Yunan ordularının Türk kuvvetleri tarafından yenilgiye uğratılmasıyla Yunanlıların ve Ermenilerin tekrardan Yunanistan'a doğru kitlesel göçü başlar.

Böylece, 1922'de Mateos Açabahyan'ın ailesi Yunanistan'a göç eder. Seyahat pasaportundaki fotoğraf, Yunanistan'a göç eden Açabahyan ailesinin 12 kişiden oluştuğunu gösterir. Daha önceden oraya yerleşmiş olan aile üyeleri ise şunlardır; bugün 90 yaşında olan Mateos Açabahyan ve eşi Varvar Açabahyan (doğum Apartyan, 65) ve oğullarından Krikor Açabahyan (40) ile eşi Şuşan (doğum Neredyan), Lusntag Açabahyan ve Giragos Açabahyan.

Aile ilk olarak Sakız (Kios) adasına sığınır oradan da Atina'ya göç eder. Tüm bu yer değiştirmeler ve göçler sırasında yanlarında Katolikosluğa ait kıymetli aile emanetlerini de götürürler; Katolikos beratı, kemer tokası, mühür, kutsal ayin kıyafeti, metal para, fotoğraf, seyahat ve mülkiyet belgesi, el yazması aile tarih kitabı vb.

Yunanistan'a göç ettikten sonra aile bireyleri dünyanın farklı yerlerine dağılmaya başlar. Ailenin bir kolu Ermenistan'a, diğer kolu Fransa'ya, bir diğer kolu ise Güney Amerika'ya göç eder.

Sunduğumuz bu materyaller uzun süre Armenuhi Bağcıyan (doğum Açabahyan) tarafından saklandı. Armenuhi Bağcıyan Atina'da doğmuştur, ancak daha sonra Arjantin'e göç etmiştir. Sık ziyaret ettiği Atina seyahatlerinden birinde, Atina'daki Ermeni rahiplerden  Nareg Şahinyan ile tanışır. Armenuhi'nin sahip olduğu materyallerin Kilikya Katolikosluğuna teslim edilmesi ve Katolikosluk müzesine (Antilyas, Lübnan) yerleştirilmesi konusunda hemfikirlerdir. Böylece, 2004 yılında Armenuhi Bağcıyan, Der Nareg eşliğinde Kilikya Katolikosu Aram I ile görüşür ve bu değerli malzemelerin Katolikosluğa teslim eder.

Bu aile koleksiyonundaki en önemli öğeler, iki el yazması defterdir. Bunlardan biri "Kıymetli Açabahyan Ailesinin Etnografyası" adlı eserdir. 1865'te Arakel I tarafından Sis'te yazılmıştır. Her iki el yazması da yaklaşık 70 sayfadan oluşur ve klasik Ermenicedir.

Bu sayfanın oluşturulmasını mümkün kılan Mayk Çilingiryan, Rahip Baruyr Şernezyan ve Papaz Nareg Şahinyan’a teşekkür ederiz. Ayrıca Osmanlı belgelerini tercüme ettiği için de Tolga Cora'ya teşekkürlerimizi sunarız.