Tumacan arşivi - Southfield (Michigan), ABD
Bu sayfada size sunulan materyaller Dikran Tumacan'ın aile arşivine aittir. Fotoğraflardan en eskisi, Tumacan'ların memleketi olan Gürün'dendir. Aile Sultan 2. Abdülhamit tahtta iken, Gürün'de de Ermeni katliamlarına girişildiği 1895 yılına kadar orada yaşamıştır. Tovmas Tumacan (Dikran'ın büyük babası) bu katliamlardan kurtulmuş ve Mısır'ın İskenderiye Şehri'ne sığınmıştır.
Katliamlar son bulduktan ve barış yeniden tesis edildikten sonra, Tovmas Tumacan Osmanlı İmparatorluğu'na geri döner ve bu defa, ailesiyle birlikte Sıvas Şehri'ne yerleşir. Tovmas'ın karısı Maryam'dı. Onların Mesya/Hrant (1888 doğumlu), Mihran (1890 doğumlu), Nışan (1893 doğumlu) isimli üç erkek çocuğu ve Alis/Armaveni (ileride Minasyan) ve Lusin (ileride Sahagyan) isimli iki kız çocukları vardı. Üç erkek kardeş orta eğitimlerini Amerikan misyoner kolejlerinde almışlardır. Mihran Marzuan/Merzifon Anadolu Kolejini (Anatolia College), Nışan ise Bardizag Bütanya (Bithynia) ortaokulunu bitirmiştir.
1909'da Tumacan ailesi İstanbul'a gider ve Üsküdar'a yerleşir. Üç erkek kardeşten müziğe karşı büyük ilgisi olan Mihran, meşhur Gomidas Vartabed İstanbul'a gelip burada kapsamlı müzik çalışmaları yürüttüğünde bu alanda daha da ustalaşır. Mihran Tumacan Gomidas'ın gözetimi altında muazzam bilgi edinir; bu bilgiler ileride yapacağı müzik çalışmalarında kendisi için yol gösterici olacaktır.
Birinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesinden önce, Mihran'ın erkek kardeşi Nışan (Dikran Tumacan'ın babası) Amerika Birleşik Devletleri'ne göç edip, Boston Şehri'ne yerleşmişti. Mihran askere alınır ve Diyarbakır'a gönderilir. Ermeni askerlerin kitlesel olarak öldürüldüğü o dönemde, bir Türk yüzbaşı kendisini kurtarır; görevle Halep'e gönderilmesi emrini çıkarır ve kendisine asla geri dönmemesini tavsiye eder. Savaşın o yıllarında Mihran gizli yollardan İngiliz hakimiyetindeki Mısıra ulaşır.
Savaş sona erdikten sonra hayatta kalan Ermenilerle birlikte Kilikya'ya geri döner; orada Parsegh Ganaçyan (Gomidas'ın bir başka öğrencisi) ile birlikte Adana'da orkestra konserleri verirler. 1920'de kendisini İstanbul'da görüyoruz; burada Gomidas'ın kalan öğrencileri ile yeniden birlikte konserler düzenler. İstanbul'dan Paris'e geçer; burada müzik eğitimini tamamlar; ardından 1923'ten itibaren iki erkek kardeşi ve iki kız kardeşinin yaşadığı Amerika Birleşik Devletleri'ne yerleşir. 1966'da, 1973 yılında ölene kadar yaşayacağı Sovyet Ermenistan'ına yerleşir. Yerevan'da Mihran'ın müzik kitapları yayınlanır.
Gürün. Mahdesi Avedis Tumacan'ın (fotoğrafın merkezindeki kişi, sandalyeye oturtulmuş vaziyette) post-mortem grup fotoğrafı. Oturanlar, soldan sağa: Hamaspür (Hamas) Tumacan (ölen kişinin oğlu Samuel'in eşi), Krikor Mırmıryan (ölen kişinin kızı Güle'nin eşi), Yeghisapet "Ana" Tumacan (ölen kişinin eşi; kızlık soyadı Vartanyan), "Ana"nın kucağında oturan Nışan (ölen kişinin torunu, Tovmas ve Maryam'ın oğlu), ölen kişi, Tovmas Tumacan (ölen kişinin oğlu), Maryam Tumacan (kızlık soyadı Nahabedyan; Tovmas'ın eşi), Güle (Gülabla) Mırmıryan (kızlık soyadı Tumacan, ölen kişinin kızı), Maryam ile Güle'nin önünde duran küçük kız Alis (Tovmas ve Maryam'ın kızları). Ayaktakiler, soldan sağa: Nuritsa (Hamaspür'ün hemen arkasındaki), Nuritsa'nın arkasında duran fesli erkek: kimliği bilinmiyor, Krikor Mırmıryan'ın hemen sağında görünen iki erkek çocuk Mihran ve Mesya/Hrant (Tovmas'ın ve Maryam'ın oğulları), "Ana"nın arkasında duran kadın Gül Khatun Vartanyan ("Ana"nın erkek kardeşinin karısı), ölen kişinin arkasında duran fesli erkek Protestan Rahip Lusigyan, Maryam'ın arkasında duran fesli erkek Samuel (ölen kişinin küçük oğlu), onun önündeki adamın kimliği bilinmiyor.
1) İstanbul. Tovmas ve Maryam Tumacan.
2) Merzifon Mihran Tumacan (fotoğraf: Dildilyan kardeşler).
3) Mihran Tumacan.
İstanbul, 1913. Tumacan ailesi: Ayaktakiler, soldan sağa: Alis, Tovmas, Maryam (Tovmas'ın eşi). Oturanlar, soldan sağa: Lusin, Yeghisapet "Ana" Tumacan (kızlık soyadı, Vartanyan; Tovmas'ın annesi), Mihran, Sırpuhi.
Nışan Tumacan'ın Bardizag/Bahçecik Amerikan misyoner ortaokulu "Bütanya"dan aldığı 1912 tarihli diploma.
1909, Merzifon. "Anatolya" kolejinin öğrencileri. Ayakta duranlar, soldan ikinci: Mihran Tumacan; dördüncü: Garabed Nahabedyan.
Merzifon "Anatolya" kolejinin 1909 mezunlarının fotoğrafları. Yıldızın ortasında kolejin ve müdürün (Charles Tracy) fotoğrafları, Amerikan ve Osmanlı bayrakları, ve bunun yanı sıra Arap harfleriyle yazılmış Osmanlıca "Hürriyet, Müsavat, Adalet, Uhuvvet" kelimeleri görülüyor; bu sözler 1908'de gerçekleşen Jön Türk devriminin sloganlarıydı.
1919 tarihli kartpostal. Fotoğrafta Mihran Tumacan (solda) ve Parsegh Ganaçyan (sağda) görülüyor. Yukarıda solda Ermenice GVHS harfleri yazılmıştır, bu büyük bir ihtimalle Gomidas Vartabed'in Öğrencileri başlığının baş harfleridir. Kartpostal belli ki Alis ve Lusin'e (Mihran'ın kız kardeşleri) gönderilen ve Parsegh Ganaçyan ve Mihran Tumacan imzalı bir konser davetiyesidir. Konser 22 Kasım 1919'da verilecekmiş. Konser yeri belli değil; ama Adana veya İstanbul olduğunu tahmin ediyoruz.
1) 1926 dolaylarında, New York Staten Adası. Mihran Tumacan yönetimindeki "Hay Yerk" Derneği'nin her yıl düzenlediği açık hava şenliği. Mihran Tumacan fotoğrafta ayaktakiler arasında en sağda, biraz eğilmiş vaziyette, şapkalı ve papyonlu görülüyor.
2) 1927, Amerika Birleşik Devletleri. "Hay Yerk" korosu. Koro şefi Mihran Tumacan (gözlüklü) merkezde, sağda oturuyor.
Muska; kâğıt üzerine Klasik Ermenice dilinde yazılan bir duanın katlanıp konduğu küçük metal kutu. Büyük bir ihtimalle taşıyanı kem gözlerden korumak için Tumacan ailesince kullanılmıştır. Yazı "Meleklerin başına dua" başlığını taşımakta olup 15 Kasım 1902 tarihlidir.
Ekim 1908, Eçmiadzin; Madteos 2. İzmirliyan'ın Katolikos seçimine katılanların grup fotoğrafı. Üst sıra: Soldan birinci: Nazaret Daghavaryan. Yukarıdan ikinci sıra: Sağdan üçüncü kişi (şapkasız) Arşag Çobanyan. Yukarıdan üçüncü sıra: Sağdan beşinci şahıs Gomidas Vartabed (göğsünde haç olan). Oturanlar: Sağ taraftaki Çar Ordusu'nun madalyalı askerinin sağında, Kevork Ark. Surenyants (daha sonra Katolikos olacaktı).
Yeni Fotoğraflar
Bu bölümde, 20. yüzyılın başında Mihran Toumajan'ın yeni ve nadir fotoğraflarını sunuyoruz. Fotoğraflar farklı kaynaklardan temin edilimiştir.
Turnamyan koleksiyonu
Bu bölümde gösterilen fotoğrafları Huşamadyan’ın istifadesine sunan Ellen Turnamyan. Ellen’in ataları Sivas/Sepasdia menşeliler. Anne tarafından büyük büyükannesi ile büyük dedesinin adları Nışan ve Baydzar. Yine anne tarafından büyükannesi ile dedesinin adları Ardaş Civelegyan ve Florans Civelegyan.
Ellen Turnamyan’ın ailesinin baba tarafı da Sivaslı. Dedesi ve büyükannesinin adları Dikran Turnamyan ile Vartuhi Tokakacyan (Tokaçyan?). Dikran 1896, Vartuhi ise 1902 yılında Sivas’ta doğmuşlardı. İkisi de Amerika Birleşik devletlerine gidip orada evlendiler. O zamanlar Vartuhi 16 yaşındaydı. Ellen’in babası Hayg Turnamyan’dı.
Ellen’in baba tarafından atalarından biri bu fotoğraflarda yer alıyor ama ne yazık ki kişilerden hangisinin onun atası Turnamyan olduğunu çıkaramıyoruz. Bununla beraber, bütün bu fotoğraflarda Mihran Tumacan’ı tanıyor olmamız kayda değer. Böylece, Mihran ve Ellen Turnamyan’ın atası, Sivas’taki aynı mezuniyet fotoğraflarında boy gösterdikleri için okul arkadaşları olsalar gerekir.
Sivas/Sepasdia’daki Amerikan yüksekokulunun 1906 yılı mezunlarının fotoğrafları. Toplu fotoğrafta öğretmenler de görülmekte. Fotoğrafçı: Şahnazar M. Kalifa.
Mihran Tumacan'ın portresi en üst sırada soldan ikinci. Toplu fotoğrafta yer alanların okul öğretmenleri olduğu düşünülüyor.
1906 yılı mezunları fotoğrafının sol alt köşesinde yer alan, Sivas’taki Ermeni okulunun çeşitli açılardan çekilmiş resmine yakından bakış.
Marzıvan/Merzifon’daki Amerikan kolejinin 1907 yılı mezunlarının portreleri. Toplu fotoğrafta öğretmenler de görülmekte.Fotoğrafçı: Dildilyan Biraderler.
Mihran Tumacan'ın resmin orta yerindeki toplu fotoğrafta ilk sırada soldan ikinci (oturan) kişi olduğunu düşünüyoruz. Diplomanın tepesindeki yazıda Ermenice: “Veh Sird Hamesd Midk”, yani “Yüce Kalp, Alçak gönüllü Akıl”, diye okunmakta.
Orijinal bir fotoğraf. Müzik aletlerinin, kitapların ve gazetelerin varlığından, fotoğrafçının ve resimde yer alan kişilerin sanat ve entelektüel hayatla süslü bir fotoğraf çıkarmak istediklerini tahmin ediyoruz. Nerede çekildiği belli değil ama 1908 sonrasında Sivas ya da Merzifon’da olduğunu düşünüyoruz.
Mihran Tumacan oturan sağdan ikinci kişi; beyaz bir gömlek giymiş ve dizi üzerinde gazeteye benzer bir şey tutmakta. Tam orta yerde oturan gencin ayaklarının yanında Ermeni Devrimci Federasyonu Taşnaksutyun’un yayın organı “Troşag [Bayrak]”ın, kapağı üzerinde Fedai Sevkaretsi [Sevkarlı] Sako’nun fotoğrafıyla bir sayısı görülüyor.