Աջապահեան հաւաքածոյ - Անթիլիաս, Լիբանան

18/01/21

Մատթէոս Աջապահեանի ընտանիքը Սիսէն է։ Մատթէոսի եղբայրը Կիլիկիոյ երբեմնի կաթողիկոս Կիրակոս Բ Աջապահեանն էր (ծնած 1823-ին)։

Աջապահեան ընտանիքին յունարէն պաշտօնական արտօնագիրը (թիւ 280)՝ յունական Խիոս կղզիէն Աթէնք ճամբորդելու։ Թուական՝ 4 Նոյեմբեր 1922։ Արտօնագիրը շնորհուած է այս ընտանիքէն Գրիգոր Աջապահեանին, որուն տարիքը 40 է եւ ծնունդով Ատանայի շրջանէն է (Սիս քաղաքը մաս կը կազմէ Ատանայի նահանգին)։ Գիտենք որ ընտանիքը Իզմիրէն հասած է Խիոս կղզի. հետագային ալ, ինչպէս արտօնագիրը ցոյց կու տայ, Աջապահեանները անցած են Աթէնք։

Արտօնագիրին մէջ նշուած են հետեւեալ անունները. Գրիգոր Աջապահեան (40 տարեկան), Մատթէոս (90 տարեկան), Վառվառ (65 տարեկան), Շուշան (25 տարեկան), Աձինէ (2 տարեկան), Հռիփսիմէ (1 տարեկան), Զարուհի (35 տարեկան), Գրիգոր (5 տարեկան), Ալիս (3 տարեկան), Կիրակոս (15 տարեկան), Լուսընթագ (17 տարեկան), Աբրահամ (11 տարեկան)։

Պատարագի զգեստի գօտիի արծաթեայ եւ սատափեայ ճարմանդ

Պոլսոյ հայոց Պատրիարք Ներսէս Արք. Վարժապետեանի պատկանած փղոսկրէ սանտր եւ իր մետաքսեայ պահպանակը։ Կը կրէ 1861 թուականը եւ Ն. եւ (՞) սկզբնատառերը։

Կիրակոս Բ Աջապահեան կաթողիկոսին փղոսկրէ եւ սաթէ ծխամորճը եւ անոր տուփը

Աջապահեան գերդաստանը յայտնի անուն էր Սիսի մէջ։ Այս ընտանիքէն սերած ինը անձեր յաջորդաբար բազմած են Կիլիկիոյ կաթողիկոսական աթոռին վրայ՝ 1731-էն մինչեւ 1866։ Այս շարքէն վերջինն էր Կիրակոս Բ-ը, որ կաթողիկոսի պաշտօնը կը վարէ 1855-էն 1866։ Աջապահեան անունը կը ստուգաբանուի իբրեւ «աջ» եւ «պահ». ինչ որ կը նշանակէ, թէ ընտանիքին յանձնուած էր Գրիգոր Լուսաւորչի Աջին մասունքները պահելու պատասխանատուութիւնը։

Օրհնութեան կոնդակ. գրուած է Երուսաղէմի հայոց Պատրիարք Գաբրիէլ Արքեպիսկոպոսի կողմէ (1818–1840) եւ ողղուած է Գրիգոր Վարդապետին, այս վերջինին կատարած նուիրատւութեան համար։

Կիլիկիոյ Եփրեմ Աջապահեան կաթողիկոսի ստորագրութիւնը կրող կաթողիկոսական կոնդակ։ Կիլիկիոյ Աթոռը ունեցած է երկու կաթողիկոս Եփրեմ անունը կրող։ Եփրեմ Ա-ը գահակալած է 1771-էն 1784, իսկ Եփրեմ Բ-ը՝ 1823-էն 1833։ Յայտնի չէ թէ այս կոնդակը ո՞ր Եփրեմին ստորագրութիւնը կը կրէ։

Կիրակոս Բ.ի նախաձեռնութեամբ Սիսէն երեք երիտասարդներ Պոլիս կ՚ուղարկուին տեղւոյն Շահնազարեան վարժարանին մէջ (Խասգիւղ Hasköy) աշակերտելու համար։ Կաթողիկոսին նպատակն էր Սիսը օժտել անհրաժեշտ մտաւորական մարդուժով տեղական դպրոցներ հիմնելու համար։ Պոլիս ղրկուած այս աշակերտներէն մէկն էր Մատթէոս Աջապահեան՝ Կիրակոս Բ.ի եղբայրը։ Ահաւասիկ Մատթէոսի ընտանիքին մէջ պահուած նիւթերն են, որոնք կը ներկայացուին այս էջով։

1920-ականներու սկիզբը Աջապահեան ընտանիքը կը գտնենք Իզմիրի մէջ։ Անոնք շատ հաւանաբար Կիլիկիան ձգած էին երբ տեղւոյն ֆրանսական գրաւեալ ուժերը որոշում առած էին քաշուելու այս տարածքէն եւ անիկա յանձնել քեմալական Թուրքիոյ իշխանութիւններուն։ Իզմիրը այդ ժամանակ յունական բանակներուն կողմէ գրաւուած էր։ Բայց այստեղէն ալ շուտով յոյներու եւ հայերու զանգուածային գաղթ մը ծայր պիտի առնէր դէպի Յունաստան, երբ յունական բանակները պարտութիւն կը կրէին թրքական ուժերէն։

Պատարագի զգեստի ոսկեթելով պատրաստուած ղենջակ

Սատափէ կափարիչով սրբատուփ, որ պատկանած է Եփրեմ կաթողիկոս Աջապահեանի։ Կը կրէ Եփրեմի փորագիր հայատառ անունը։

Այսպէս, 1922-ին, Մատթէոս Աջապահեանի ընտանիքը կը գաղթէ Յունաստան։ Ճամբորդական անցագիրին լուսանկարը ցոյց կու տայ, թէ Յունաստան գաղթող Աջապահեան այս ընտանիքը կազմուած էր 12 անդամներէ։ Հոս էին արդէն իսկ 90 տարեկան դարձած Մատթէոս Աջապահեանը եւ կինը՝ Վառվառ Աջապահեանը (ծնեալ Աբարթեան, 65 տարեկան), անոնց որդիներէն Գրիգոր Աջապահեանը (40 տարեկան) եւ կինը՝ Շուշանը (ծնեալ Ներետեան), Լուսնթագ Աջապահեանը եւ Կիրակոս Աջապահեանը։

Ընտանիքը սկիզբը ապաստան կը գտնեն Խիոս կղզին։ Ապա հոսկէ կը տեղափոխուին Աթէնք։ Այս բոլոր տեղափոխումներուն եւ գաղթերուն ընթացքին իրենց հետ կը տանին նաեւ ընտանեկան եւ կաթողիկոսական գանձեր. կոնդակ, ճարմանդ, կնիք, պատարագի զգեստ, մետաղեայ դրամ, լուսանկար, ճամբորդական եւ կալուածային վաւերաթուղթ, ընտանեկան պատմութեան ձեռագիր մատեան մը, եւայլն։

Յունաստանէն սկսեալ ընտանիքը կը սկսի սփռուիլ ողջ աշխարհի մէջ։ Այսպէս, մէկ ճիւղը կը մեկնի Հայաստան, ուրիշ մը՝ Ֆրանսա եւ ճիւղ մըն ալ՝ Հարաւային Ամերիկա։

Այս նիւթերը երկար ժամանակ պահուած են Արմենուհի Պաղճեանի (ծնեալ Աջապահեան) քով։ Ան ծնած է Աթէնք, բայց հետագային գաղթած է Արժանթին։ Աթէնք կատարած իր յաճախակի այցելութիւններէն մէկուն ընթացքին կը ծանօթանայ Աթէնքի, Նէոս Գոզմոսի (Ֆիքս) շրջանի Ս. Յովհաննու Կարապետ եկեղեցւոյ Հոգեւոր Հովիւ՝ Տ. Նարեկ Քհնյ. Շահինեանի։ Համաձայնութիւն կը գոյանայ Արմենուհիի քով գտնուող նիւթերը յանձնելու Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան եւ տեղադրելու կաթողիկոսարանի թանգարանին մէջ (Անթիլիաս, Լիբանան)։ Ծրագիրը կ՚իրականանայ 2004-ին, երբ Տէր Նարեկը, ընկերակցութեամբ Երէցկինին՝ Լուսի Օննիկեան-Շահինեանին, կը հանդիպին Կիլիկիոյ կաթողիկոս Արամ Ա.ին եւ մեծարժէք այս նիւթերը կը յանձնուին Վեհափառ Հայրապետին անձամբ։

Ընտանեկան այս հաւաքածոյին կարեւորագոյն նիւթերէն են երկու ձեռագիր տետրակներ։ Անոնցմէ մէկը աշխատութիւն մըն է, որ կը կոչուի «Ազգաբանութիւն Աջապահեանց ազնիւ գերդաստանին»։ Հեղինակն է Առաքել Ա եւ գրուած է Սիսի մէջ, 1865-ին։ Երկու ձեռագիրները կը բաղկանան մօտ 70 էջերէ եւ գրուած են գրաբար հայերէնով։

«Ազգաբանութիւն Աջապահեանց ազնիւ գերդաստանին»։ Սեղմել վերի նկարին վրայ ձեռագիրին բոլոր էջերը PDF ձեւով տեսնելու համար։

Սեղմել վերի նկարին վրայ ձեռագիրին բոլոր էջերը PDF ձեւով տեսնելու համար։

Շնորհակալութիւն կը յայտնենք Մայք Չիլինկիրեանին, Տէր Նարեկ Շահինեանին եւ Հայր Պարոյր Շերնէզեանին այս էջին պատրաստութիւնը հնարաւոր դարձնելու համար։ Շնորհակալութիւն կը յայտնենք նաեւ Թոլկա Ճորային, որ ստանձնեց օսմանեան վաւերաթուղթերուն թարգմանութիւնը։