Տէր Աւետիսեան եւ Տինքճեան հաւաքածոյ – Լոս Անճելըս, Նիկոսիա

Հեղինակ՝ Սեւան Պօղոս-Տէր Պետրոսեան, 10/04/24 (վերջին փոփոխութիւնը՝ 10/04/24)

Նախնիներու պատմութեան մէջ կան անթիւ յուշեր ընտանիքներու մասին, որոնց կեանքը ձեւաւորուած է փոթորկալից ժամանակներու, գաղթի պայմաններու տակ եւ աւելի լաւ ապագայի ձգտումի նպատակով: Տէր Աւետիսեան եւ Տինքճեան ընտանիքներու պատմութիւնը նման ճանապարհորդութիւն մըն է. պատմութիւն մը, որ կ’անցնի սերունդներու ընդմէջէն եւ կ՚ընդգրկէ աշխարհի տարբեր անկիւնները:

Այս յօդուածը մեծ մասամբ հիմնուած է Սարգիս Տէր Աւետիսեանի` անգլերէնով գրած ընտանեկան պատմութեան վրայ: Սարգիս մահացած է 2017-ին, այնուհետեւ իր կինը՝ Հայկուհի (ծնեալ Ասիլեան) նոր տեղեկութիւններով թարմացուցած է այս պատմութիւնը: Հայկուհի կը մահանայ 2023-ին: Անոր փափաքն էր, որ այս պատմութիւնը լոյս տեսնէ Յուշամատեան կայքէջին մէջ:

Սարգիսին գրութիւնը տոկունութեան, վճռականութեան եւ աւելի լաւ կեանքի ձգտումի ընտանեկան պատմութիւն մըն է: Հոն յիշատակուած անձերուն կեանքի ճանապարհորդութիւնը կը վկայէ դժբախտութիւնները յաղթահարելու եւ հնարաւորութիւններէն օգտուելու կարողութեան մասին:

Տէր Աւետիսեան ճիւղը (Ատանա, Մերսին)

Աւետիս Տէր Աւետիսեան (1863–1942)

Աւետիսին հօրական մեծ հայրը կապոյտ աչքերով ու միջին հասակով, բազմակողմանիօրէն զարգացած անձ մըն էր: Կ’ենթադրենք թէ ան ծնած էր Ատանա: Աւետիսի ծնողներն էին Յովհաննէսը եւ Հռիփսիմէն, որոնք ունէին չորս զաւակ. Խաչատուր, Մարիամ (1865–1937), Աննուք եւ Աւետիս: Ցեղասպանութեան տարիներուն կը սպաննուին Աննուքը, ամուսինը եւ երկու զաւակները՝ Պօղոսը եւ Հայկանուշը:

Աւետիս եղած է հայերէնի ուսուցիչ եւ ծառայած է որպէս երկաթուղային կայարանի վարպետ Օսմանեան տէրութեան Ատանա-Մերսին երկաթուղագիծին վրայ: Աւետիս մեծ յարգանք վայելող անձնաւորութիւն էր Նիկոսիոյ համայնքին մէջ: Ան եկեղեցւոյ ժամկոչն էր, աշխուժօրէն կը մասնակցէր եկեղեցական արարողութիւններուն եւ հաւատացեալները կը հրապուրէր իր գեղեցիկ երգեցողութեամբ: Ան նաեւ սայլապան էր, երկար ճանապարհներ կը կտրէր՝ զբաղելով առեւտուրով: Աւետիսին համար շատ թանկարժէք ու առանձնայատուկ էին իրեն հպարտութիւն պարգեւող երկու ունեցուածք՝ փողային երգեհոն մը ոտնակներով եւ գրպանի ոսկեայ ժամացոյցը:

Աւետիս Տէր Աւետիսեանի գրպանի ժամացոյցը, որ իրեն հետ Մերսինէն բերած է Կիպրոս:

Աւետիս Տէր Աւետիսեանի երգեհոնը, որ 1889-էն սկսեալ գործածած է: Աւետիս Մերսինի մէջ այս երգեհոնին վրայ կը նուագէր եւ անոր միջոցաւ երգի դասեր կու տար: Երգեհոնը հետագային Մերսինէն տեղափոխած է Կիպրոս, ուր մինչեւ այսօր կը մնայ ընտանիքին քով:

Մերսին: Ըստ լուսանկարին վրայի գրութեան՝ թուականը 1 յունուար 1889-ն է: Նկարին կեդրոնը նստած ֆէսով անձը Աւետիս Տէր Աւետիսեանն է, որ շրջապատուած է Մերսինի հայկական եկեղեցիի երգեցողութեան դասին հետեւող աշակերտուհիներով:

Մերսին: Առջեւի շարքին նստած ֆէսով անձը Աւետիս Տէր Աւետիսեանն է, որ շրջապատուած է Մերսինի հայկական եկեղեցիի երգեցողութեան դասին հետեւող աշակերտներով: Աւետիսին առջեւ կ’երեւի իր սիրելի երգեհոնը, որ հետագային յաջողեցաւ իրեն հետ փոխադրել Կիպրոս եւ մինչեւ այսօր կը պահուի իր շառաւիղներուն քով: Աւետիս եկեղեցիին ժամկոչն էր, կը նուագէր երգեհոն եւ կ’երգէր եկեղեցւոյ երգչախումբին մէջ:

Աւետիս Տէր Աւետիսեանի երգեհոնը, որ 1889-էն սկսեալ գործածած է:

Աւետիս Տէր Աւետիսեան, Մերսին, 25 մայիս 1891:

Նարին Ճազմատարեանի եւ Աւետիս Տէր Աւետիսեանի ամուսնութեան լուսանկարը: Մերսին, 15 մայիս 1900:

Մերսինի Ֆրանք թաղի մէջ գտնուող հողի վարձակալման օսմանեան պայմանագիր: Չափը՝ 405 արշին (կանգուն)։ Սեփականատէր՝ օսմանահպատակ Տմիթրի Նատերի դուստր Մարթա խաթուն։ Վարձակալող՝ Աւետիսի կին, Ահարոնի դուստր Նարինկիւլ։
Վարձակալման տարի՝ 1328 հիճրի (= 1910)։ Վարձքի գումար՝ 2025 ղուրուշ։

Օսմանեան անձնագիր: Անունը՝ Աւետիս Տ[էր] Աւետիսեան։ Հօր անունը՝ Յովսէփ։ Մօր անունը՝ Հռիփսիմէ։ Ծնած է Ատանա, 1282 հիճրիին (= 1866)։ Արհեստը՝ երկաթուղագիծի պաշտօնեայ։ Ամուսնացած է։ Միլլեթը՝ հայ։ Բնակութեան վայրը՝ Ատանայի նահանգ, Մերսինի գազա, Շերիֆ մզկիթի թաղ։ Փողոցը՝ թիւ 28 փողոց։ Անձնագիրի տրման տարի՝ 1330 հիճրի (= 1912)։

Օսմանեան անձնագիր: Անուն՝ Օհաննէս։ Հօր անունը՝ Աւետիս։ Մօր անունը՝ Նարինկիւլ։ Ծնած է Մերսին, 1317 հիճրիին (= 1900)։ Միլլեթը՝ քրիստոնեայ։ Բնակութեան վայրը՝ Ատանայի նահանգ, Մերսինի գազա, Շերիֆ մզկիթի թաղ։
Փողոցը՝ թիւ 28 փողոց։ Տան համարը՝ 66։ Անձնագիրի տրման տարի՝ 1320 հիճրի (= 1902)։

Մերսինի Ֆրանք թաղի մէջ գտնուող հողի վարձակալման օսմանեան պայմանագիր: Չափը՝ 216 կանգուն։ Սեփականատէր՝ օսմանահպատակ Տմիթրի Նատերի դուստր Մարթա խաթուն։ Վարձակալող՝ Օհաննէսի դուստր Մարիամ։ Վարձակալման տարի՝ 1328 հիճրի (= 1910)։ Վարձքի գումար՝ 1080 ղուրուշ։

Փաստաթուղթերուն հիմնական տեղեկութիւնները վերծանեց եւ թարգմանեց Գէորգ Եազըճեան։

Աւետիս Տէր Աւետիսեան, Նիկոսիա (Կիպրոս), 1932:

Ետեւի շարք, ոտքի, ձախէն աջ՝ Տիրան, Ժիրայր եւ Օննիկ Տէր Աւետիսեաններ: Կեդրոնի շարք, նստած, ձախէն աջ՝ Նարին Տէր Աւետիսեան (ծնեալ Ճազմատարեան), Աւետիս Տէր Աւետիսեան, Մարի Տէր Աւետիսեան (ծնեալ Տինքճեան): Առջեւի շարք, ձախէն աջ՝ Տիգրան եւ Սարգիս Տէր Աւետիսեաններ:

«Նոր Կտակարան», տպարան Յակոբ Պօյաճեան, Կոստանդնուպոլիս, 1895: Պատկանած է Աւետիս Տէր Աւետիսեանին, որ իրեն հետ Մերսինէն տարած է Կիպրոս:

«Աղօթագիրք», տպարան Յ. Ասատուրեան, Կ. Պոլիս, 1894: Պատկանած է Նարին Տէր Աւետիսեանին (ծնեալ Ճազմատարեան), որ իրեն հետ Մերսինէն տարած է Կիպրոս:

«Յաւիտենական առածք Սրբոյն Ալփոնսոսի Լիգուորեայ», տպարան Սրբոյն Ղազարու, Վենետիկ, 1863: Պատկանած է Աւետիս Տէր Աւետիսեանին, որ իրեն հետ Մերսինէն տարած է Կիպրոս:

Նարին Ճազմատարեան (1882–1956)

Սարգիսի հօրական մեծ մայրն էր Նարին Տէր Աւետիսեանը (ծնեալ Ճազմատարեան): Ան ծագումով Օսմանեան տէրութեան Կեսարիա (Քայսերի) քաղաքէն էր: Հօր անունն էր Ահարոն, մօրը՝ Մարիցա (ծնեալ Զելվէեան, 1862–1932): 1899-ին, երբ Նարին 17 տարեկան էր, կ’ամուսնանայ դպրոցի իր ուսուցիչին՝ Աւետիս Տէր Աւետիսեանին հետ, Մերսինի մէջ: Ունեցած են երեք որդի, որոնցմէ մէկն է Սարգիսին հայրը՝ Օննիկը (1900–1980), որ ծնած է Մերսինի մէջ: Միւս որդիներն են՝ Ժիրայրը (1909–1986, ծնած Մերսին) եւ Տիրանը (1916–2009, ծնած Տարսոն): Նարին յայտնի էր իր բարի եւ հոգատար բնաւորութեամբ, մասնաւորապէս՝ իր աննկուն աղօթքներով: Ան ունէր երկու եղբայր՝ Սարգիս (ծնած է 1893-ին) եւ Տիրան (ծնած է 1895-ին): Վերջինը զոհ կ’երթայ ցեղասպանութեան, մինչ Սարգիս կը մահանայ 1924-ին:

Կեդրոնը՝ Նարին Տէր Աւետիսեան (ծնեալ Ճազմատարեան), Սարգիս (ձախին) եւ Տիգրան Տէր Աւետիսեաններ, Նիկոսիա, 1935:

Սարգիս Ճազմատարեան, եղբայրը Նարին Տէր Աւետիսեանի (ծնեալ Ճազմատարեան):

Նարին Տէր Աւետիսեանի (ծնեալ Ճազմատարեան), Մարի Տէր Աւետիսեանի (ծնեալ Տինքճեան) եւ Հայկուհի Տէր Աւետիսեանի (ծնեալ Ասիլեան) ասեղնագործութիւններէն: Լուսանկարեց՝ Այլին Տէր Աւետիսեան:

Նարին Տէր Աւետիսեանի (ծնեալ Ճազմատարեան) ասեղնագործութիւններէն:

Ե. Տեյիրմէնճեան, Նիկոսիա, 1931: Բացիկի ձեւով այս լուսանկարը ղրկուած է Նարին Տէր Աւետիսեանին:

Օննիկ Տէր Աւետիսեան (1900–1980)

Ծնած է Օսմանեան տէրութեան Մերսին քաղաքը, 1900-ին: Հայկական տարրական կրթութիւն ստանալէ ետք, բարձրագոյն կրթութիւնը կը ստանայ Տարսոն քաղաքի ֆրանսական գոլէճին մէջ:

Առաջին համաշխարհային պատերազմի աւարտէն ետք, երբ ֆրանսական բանակներ կը գրաւեն Կիլիկիան, Օննիկ կը դառնայ սիւվարի (süvarı)՝ ձիաւոր ոստիկան Մերսինի մէջ: Սակայն կարճ ժամանակ ետք կը պարզուի որ Ֆրանսա մտադիր չէ Կիլիկիոյ մէջ երկար մնալու եւ դէմ դնելու Մուսթաֆա Քեմալի գլխաւորած թրքական ազգայնական ուժերու յարձակումներուն: Օննիկ Կիպրոս կը գաղթէ 1920-ին եւ կը սկսի աշխատիլ Ամիանթոսի մէջ գտնուող ասբեստոսի հանքի ընկերութեան (Asbestos Mining Company) մէջ որպէս հանքափոր: Օննիկի ծնողներն ու եղբայրները անոր կը միանան մէկ տարի ետք՝ 1921-ին:

1926-ին, 26 տարեկան Օննիկ կը մեկնի Պէյրութ: Հոն կ’այցելէ Հայկական բարեգործական ընդհանուր միութեան «Քելեկեան» որբանոցը, որ կը քաջալերէր հայ երիտասարդները, որպէսզի դիմեն դատարան եւ ամուսնանան որբ երիտասարդուհիներու հետ: Օննիկ կը սիրահարի 18-ամեայ Մարի Տինքճեանին եւ կը պսակուի անոր հետ՝ դպրոցի տնօրէնին եւ կրթական խորհուրդին օրհնութեամբ: Ան աշխատանքի կ’անցնի Պէյրութի մէջ գործող Հողատարածքներու ուսումնասիրութեան ծառայութեան մէջ (Land Survey Service – Cadastre)՝ օրական ութը մղոն ճանապարհ անցնելով: Օննիկի եւ Մարիի առաջին զաւակը՝ Սարգիս, կը ծնի Պէյրութի մէջ, 1930-ին:

Մարի Տինքճեանի եւ Օննիկ Տէր Աւետիսեանի նշանախօսութեան լուսանկարը, Պէյրութ, 14 յունիս 1926:

Օննիկ Տէր Աւետիսեան, Իսմայիլիա (Եգիպտոս), 1946:

Օննիկ եւ Մարի Տէր Աւետիսեաններ իրենց նորածին Սարգիսին հետ, Պէյրութ, 1930:

Օննիկ եւ Ժիրայր Տէր Աւետիսեան եղբայրները զինուորական զգեստով, Պաղեստինի մէջ:

Սակայն, ապրուստի պայմանները կը բարդանան 1933 թուականին իրենց երկրորդ զաւակին՝ Տիգրանի ծնունդէն ետք: Առանց բաւարար օգնութեան, երկու որդիներու խնամքի դժուարութիւններուն հանդիպելով, ընտանիքը կ’որոշէ 1934 թուականին տեղափոխուիլ Կիպրոս: Նախ կը մեկնին Մարին եւ զաւակները, մէկ տարի անց Օննիկ կը միանայ անոնց: Կիպրոսի մէջ հաստատուած էին արդէն Օննիկի ծնողքն ու եղբայրները՝ Ժիրայրն ու Տիրանը: 1942-ին Նիկոսիոյ մէջ կը ծնի Օննիկի եւ Մարիի երրորդ որդին՝ Սեպուհը:

Օննիկին կեանքը Կիպրոսի մէջ լեցուն էր մարտահրաւէրներով, որովհետեւ ան յունարէնի ու անգլերէնի չէր տիրապետեր եւ չունէր յատուկ արհեստ մը: Բարեբախտաբար, իր հնարամտութեան շնորհիւ Կիպրոսի մէջ կը ներկայացնէ կանանց մազերը մնայուն գանգուր պահելու նոր ձեւ մը՝ “Perm”, հակառակ 1930–1940-ականներու զուսպ հասարակութեան նախնական վերապահումներուն: Աւելի ուշ, կը միանայ Կիպրոսի մէջ երկրորդ օդակայան մը կառուցելու աշխատուժին, որմէ ետք կ’աշխատի բրիտանական բանակին՝ NAAFI-ին (Navy, Army and Air Force Institutes) հետ: NAAFI-ի մէջ կը ստանայ քսանապետի աստիճան, որ զինք կը տանի Պաղեստին եւ Փոր Սայիտ (Եգիպտոս), ուր ան կը հանդիպի ծանր պայմաններու, մասնաւորաբար, երբ քոլերայի տարածման ժամանակ կը մեկուսացուին արգելանոցներու մէջ (quarantine):

1940-ականներու վերջաւորութեան կամ 1950-ականներու սկիզբին Կիպրոս վերադառնալէ ետք, Օննիկ կ’անցնի համայնքային գործունէութեան՝ շարունակելով ամուր պահել ընտանեկան պարտաւորութիւնները: Իր կեանքի վերջին տարիներուն կ’աշխատի Մելիք եւ Հայրապետ Մելիքեան ընտանիքի հաստատութեան մէջ` թոշակի անցնելով 1970-ականներու կէսին:

Սարգիս Տէր Աւետիսեան (1930–2017)

Ծնած է 21 դեկտեմբեր 1930-ին, Պէյրութ: Նախնական կրթութիւնն սկսած է Կիպրոսի «Մելիքեան-Ուզունեան» նախակրթարանէն ներս: 1944-ին կը յաճախէ Նիկոսիոյ Անգլիական վարժարանը, ուրկէ շրջանաւարտ կ’ըլլայ վեց տարի ետք: Որպէս վարժարանի ֆութպոլի խումբի պետ, վեց տարի շարունակ ուշագրաւ նուաճումներով վաստակած է բաղձալի բաժակներ:

1950-ին, Սարգիս մասնագիտական ասպարէզ կը մտնէ Cable & Wireless հաստատութեան մէջ: Ան կը շարունակէր ֆութպոլ խաղալ՝ մաս կազմելով Հայ երիտասարդաց միութեան (AYMA) Կիպրոսի առաջին դասակարգի խումբին: 1950-ականներու կիսուն Cable & Wireless հաստատութեան միջոցներով կը ղրկուի Անգլիա՝ մասնագիտանալու համար ընկերութեան Քորնուոլի (Cornwall) գոլէճին մէջ: Հոս կը մասնագիտանայ ձայնասփիւռի արհեստագիտութեան մէջ: 1960-ին Կիպրոս վերադառնալէ ետք՝ կը սկսի աշխատիլ ձայնասփիւռի ոլորտին մէջ:

Սարգիս 1964-ին կ’ամուսնանայ Հայկուհի Ասիլեանի (1944–2023) հետ: Կ’ունենան երեք որդի. Օննիկ (ծնած է 1965-ին), Յակոբ եւ Հրաչ (երկուորեակներ, ծնած են 1969-ին): Հայկուհի պաշտօնեայ էր Բրիտանական բարձրագոյն յանձնակատարի գրասենեակին մէջ: Ան եւ քոյրերը մաս կը կազմէին նաեւ Հայ եկեղեցւոյ երգչախումբին:

«Մելիքեան-Ուզունեան» նախակրթարանի շրջանաւարտներու խմբանկար, Նիկոսիա, 1943: Սարգիս Տէր Աւետիսեան ամենէն վերի շարքին, աջէն առաջին աշակերտն է:

Կիպրոսի Հայ Երիտասարդաց Միութեան (AYMA) ֆութպոլի խումբը մետալ կը ստանայ երկրին վարչապետէն: Սարգիս Տէր Աւետիսեան վարի շարքին, ծունկի եկածներէն աջէն առաջինն է:

Հայ Երիտասարդաց Միութեան (AYMA) ֆութպոլի խումբը, 1953–1954: Ոտքի, աջէն ձախ երկրորդ անձը Տիգրան Տէր Աւետիսեանն է: Կեդրոնը նստածը Սարգիս Տէր Աւետիսեանն է:

Հայ Երիտասարդաց Միութեան (AYMA) ֆութպոլի խումբը, 1952–1953: Ոտքի, ձախէն առաջինը Տիգրան Տէր Աւետիսեանն է: Նստած, ձախէն երրորդը Սարգիս Տէր Աւետիսեանն է:

Կիպրոսի առաջին դասակարգի ֆութպոլի խումբերէն՝ Հայ Երիտասարդաց Միութեան (AYMA) խումբին Իսրայէլ այցելութիւնը:

Հայ Երիտասարդաց Միութեան (AYMA) ֆութպոլի խումբը, 1944–1945, Կիպրոս:

Կիպրոսի ֆութպոլի ազգային հաւաքականը, Ռամաթ Կան մարզադաշտ, Թել Աւիւ, Իսրայէլ: Տարին անյայտ է: Ձախէն աջ, կանգնած երրորդ մարզիկը Արամ Թերզեանն է: Ամենէն աջին նստածը Սարգիս Տէր Աւետիսեանն է:

Սարգիս Տէր Աւետիսեան՝ բաժակը ձեռքին, ֆութպոլի յաղթական մրցումէ մը ետք:

Ժիրայր Տէր Աւետիսեան (1909–1986)

Աւետիսի եւ Նարինի միւս որդին (Սարգիսին եղբայրը) Ժիրայրն էր: Ան ծնած է Մերսին, 1909-ին: Յաճախած է Նիկոսիոյ «Մելիքեան» վարժարանը եւ նոյն հաստատութեան փողային նուագախումբին մէջ թիուպան (tuba) նուագած է: Աւելի բարձր կրթութիւնն ստացած է Նիկոսիոյ Անգլիական վարժարանին մէջ: Այդ ժամանակ «Մելիքեան» նուագախումբը միակն էր Կիպրոսի մէջ. ելոյթ կ’ունենար տարբեր միջոցառումներու ընթացքին, ըլլան անոնք հայ համայնքին մէջ, Կիպրոսի ոստիկանութեան զօրահանդէսներուն եւ այլ առիթներով:

Ժիրայր նպարավաճառի խանութ մը կը բանայ Նիկոսիոյ Վիքթորիա փողոցին վրայ: Տնտեսական տագնապին հետեւանքով կը ստիպուի փակել խանութը եւ 1939-ին կը միանայ Բրիտանական բանակի «Կիպրոս» զօրագունդին (Cyprus Regiment): Կը ղրկուի Եգիպտոս, Լիպիա եւ Իտալիա: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմէն ետք կը վերադառնայ Կիպրոս եւ պաշտօն կը ստանձնէ օդերեւութաբանութեան ծառայութեան մէջ: Ան նաեւ Նիկոսիոյ Հայ երիտասարդաց միութեան պատասխանատուներէն էր:

Ժիրայր Տէր Աւետիսեան կ’ամուսնանայ Մարի Իսքeնտէրեանի հետ, 1950-ին: Կ’ունենան երկու զաւակ` Հրայր եւ Աւօ: Ժիրայր կը մահանայ 1986-ին:

Ձախէն աջ՝ Նարին Տէր Աւետիսեան (ծնեալ Ճազմատարեան), Ժիրայր Տէր Աւետիսեան, հաւանաբար Հռիփսիմէ Տէր Աւետիսեան, Տիրան (ոտքի) եւ Աւետիս Տէր Աւետիսեաններ, 25 յունուար 1930:

Ձախէն աջ՝ Հրայր Տէր Աւետիսեան, Մարի Տէր Աւետիսեան (ծնեալ Իսքենտէրեան), Ժիրայր Տէր Աւետիսեան (Մարիին ամուսինը), Աւօ Տէր Աւետիսեան:

Ոտքի, ձախէն աջ՝ Տիրան, Ժիրայր եւ Օննիկ Տէր Աւետիսեան եղբայրներ իրենց մօր՝ Նարին Տէր Աւետիսեանի (ծնեալ Ճազմատարեան) հետ:

Աջին՝ Ժիրայր Տէր Աւետիսեան, Իսմայիլիա (Եգիպտոս), 1940: Ձախինը անծանօթ է:

Տիրան Տէր Աւետիսեան (1916–2009)

Աւետիսի եւ Նարինի երրորդ որդին էր Տիրանը: Ան ծնած է 31 հոկտեմբեր 1916-ին, Տարսոն/Թարսուս քաղաքին մէջ: Հինգ տարեկան էր երբ ընտանիքը 1921-ին կը տեղափոխուի Կիպրոս: Կրթութիւնն սկսած է Նիկոսիոյ «Մելիքեան» դպրոցին մէջ՝ աւարտելով տարրական ուսումը: Ապա զայն կը ղրկեն Երուսաղէմի Ժառանգաւորաց վարժարան՝ բարձրագոյն կրթութիւն ստանալու նպատակով: Սակայն մայրը՝ Նարինը, չդիմանալով կարօտին, զայն ետ Կիպրոս կը կանչէ 1933 թուականին: Հոս Տիրան կը հետեւի Բրիտանական Խորհուրդի (British Council) անգլերէն գրականութեան դասընթացքներուն: Երեք տարի ջանասիրաբար շարունակելով ուսումը՝ կը ստանայ համապատասխան վկայական: 1937 թուականին կը սկսի անոր մասնագիտական ճանապարհը, երբ աշխատանքի կ’անցնի «Cable & Wireless» ընկերութեան մէջ:

Տիրան եղած է «Մելիքեան» վարժարանի՝ Վահան Պետէլեանի ղեկավարած փողային նուագախումբի անդամ եւ նուագած է պարիթոն սաքսափող: Նոյն գործիքը նուագած է նաեւ Եանկոս Միքայէլիտեսի նուագախումբին մէջ: Ան երկար տարիներ մաս կազմած է Նիկոսիոյ Ս. Աստուածածին հայ առաքելական եկեղեցւոյ երգչախումբին:

1958-ին Տիրան կ’ամուսնանայ Արաքսի Տինքճեանի (1927–1999) հետ, որ Պէյրութէն էր եւ Մարի Տէր Աւետիսեանին (ծնեալ Տինքճեան) ազգականը: Կ’ունենան երկու դուստր. Սիրվարդ եւ Յասմիկ: Տիրան կը մահանայ 2009-ին:

Ազգային Մելիքեան վարժարանի նուագախումբը, Նիկոսիա: Առաջին շարք, նստած, ձախէն աջ՝ Անդրանիկ Գասպարեան, Նուպար Գասպարեան, Օննիկ Պայրամեան, Վահան Պետէլեան (խմբավար), Մուշեղ Պետէլեան, Յարութիւն Զէյթունցեան, Վահրամ Պագ[գ]ալեան: Երկրորդ շարք, ոտքի, ձախէն աջ՝ Շաւարշ Արսլանեան, Յակոբ Նահիկեան, Յովհաննէս Տեյիրմենճեան, Յարութիւն Տէտէեան, Անանիա Մահտեսեան, Սարգիս Դաւիթեան, Անդրանիկ Պասմաճեան, Սուրէն Եազմաճեան: Երրորդ շարք, ձախէն աջ՝ Կիրակոս Զարդարեան, Ժիրայր Թորիկեան, Ալեքսան Օտապաշեան, Սարգիս Խասկալեան, Տիրան Տէր Աւետիսեան: Ամենէն վերի շարք, ձախէն աջ՝ Ժիրայր Տէր Աւետիսեան, Բարսեղ Պասմաճեան:

Տիրան Տէր Աւետիսեանի եւ Արաքսի Տինքճեանի ամուսնութեան լուսանկարը, 1958:

Ետեւի շարք, ոտքի, ձախէն աջ՝ Ժիրայր Տէր Աւետիսեան, Մարի Տէր Աւետիսեան (ծնեալ Տինքճեան), Տիրան Տէր Աւետիսեան: Կեդրոնի շարք, նստած, ձախէն աջ՝ Նարին Տէր Աւետիսեան (ծնեալ Ճազմատարեան), Աւետիս Տէր Աւետիսեան: Առջեւի շարք, ձախէն աջ՝ փոքրիկներ Սարգիս եւ Տիգրան Տէր Աւետիսեաններ: Լուսանկարիչ՝ Photo Loutfig, Victoria St. No. 28, Nicosia:

Տիրան Տէր Աւետիսեան (ամենէն ձախին) մեզի անծանօթ ընկեր-բարեկամներու հետ:

Նիկոսիա, 1926: Տիրան (ձախին) եւ Ժիրայր Տէր Աւետիսեաններ: Լուսանկարին առիթը Տիգրանին շրջանաւարտ ըլլալն է Նիկոսիոյ «Շուշանեան» մանկապարտէզէն:

Երուսաղէմ, հայոց պատրիարքարան, 1933: Առաջին շարք, ձախէն աջ՝ Եղիշէ եպս. Չիլինկիրեան, պատրիարքական փոխանորդ Մկրտիչ արք. Աղաւնունի, Բաբգէն Ա. Կիւլեսէրեան աթոռակից կաթողիկոս Մեծի Տանն Կիլիկիոյ, պատրիարք Թորգոմ արք. Գուշակեան, Մեսրոպ արք. Նշանեան, Եպիսկոպոսական եկեղեցւոյ հոգեւորական Չարլզ Թոռլեյ Պրիճմըն (Charles Thorley Bridgeman), Կիւրեղ վրդ. Իսրայէլեան (Մեսրոպն ու Կիւրեղը պիտի յաջորդէին Թորգոմին): Ժառանգաւորաց վարժարանի աշակերտներուն շարքին, վարէն վեր 2-րդ շարքի վրայ, ամենէն աջին՝ Տիրան Տէր Աւետիսեան:

Տիրան Տէր Աւետիսեան Խորէն եպս. Բարոյեանի հետ: Մեծի Տանն Կիլիկիոյ ապագայ կաթողիկոսը (1963–1983) մինչեւ 3 հոկտեմբեր 1931-ին Անթիլիասի դպրեվանք մտնելը (գրեթէ 17 տարեկան հասակը) ընտանիքով ապրած է Կիպրոսի մէջ:

Տիրան Տէր Աւետիսեանի՝ 1950-ին մրցանակ շահած լուսանկարը:

Խաչատուր Տէր Աւետիսեան

Խաչատուր (1881–1956) Աւետիս Տէր Աւետիսեանի եղբայրն էր Ամուսնացած էր Վերոնիքայի հետ: Ունէին երկու դուստր եւ որդի մը. Հռիփսիմէ (1921), Ալիս (1923) եւ Գրիգոր (1924): 1921-ին իրենք ալ Կիլիկիան կը ձգեն եւ կ’ապաստանին Կիպրոս: Ալիս կանուխ կը մահանայ: Վերոնիքա ալ կը մահանայ 1925-ին: Խաչատուր կը վերամուսնանայ Վերժինին հետ եւ կ’ունենան երկու զաւակ. Սարգիս (1932) եւ Անի (1936):

Խաչատուր ժամացոյց նորոգող յայտնի վարպետ էր:

Խաչատուրի դուստրը՝ Հռիփսիմէն, Նիկոսիոյ Մելգոնեան կրթական հաստատութիւնը աւարտելէ ետք 1942 թուականին կ’ամուսնանայ Սարգիս Ասիլեանի հետ: Սարգիս մասնագիտութեամբ յայտնի դերձակ էր: Անոնք կը բախտաւորուին երկու դուստրով. Հայկուհի (որ Սարգիս Տէր Աւետիսեանին կինն է), ծնած 1944-ին, Վերա՝ ծնած 1946-ին, Սեդրակ՝ ծնած 1948-ին:

Հայկուհի Ասիլեան (հետագային Տէր Աւետիսեան), նշանախօսութեան նկար։

Ձախէն աջ՝ Սարգիս Ասիլեան, Վերժին Ասիլեան (Սարգիսին մայրը), Անի Ասիլեան (Սարգիսին քոյրը): Սարգիս Հայկուհի Ասիլեանի հայրն էր:

Ոտքի, կեդրոնը՝ Սարգիս Ասիլեան: Նկարին մէջ կ’երեւին Սարգիսին հայրը, մայրը եւ քոյրերը (անունները` անծանօթ):

Առջեւի շարք, ձախէն աջ՝ Վերա, Վերժին, Հայկուհի եւ Սեդրակ Ասիլեաններ: Ետեւի շարք՝ Հռիփսիմէ Ասիլեան (ծնեալ Տէր Աւետիսեան), Սարգիս Ասիլեան: Նիկոսիա:

Ամենէն աջին՝ Սարգիս Տէր Աւետիսեան: Միւսները մեզի անծանօթ են:

Հաւանաբար Սարգիս Ասիլեանի մայրն է: Անունը անյայտ է:

Հաւանաբար Սարգիս Ասիլեանի հայրն է: Անունը անյայտ է:

Հռիփսիմէ Տէր Աւետիսեանի եւ Սարգիս Ասիլեանի ամուսնութեան լուսանկարը:

Հռիփսիմէ Ասիլեան (ծնեալ Տէր Աւետիսեան) եւ Սարգիս Ասիլեան

Նստած, ձախէն աջ՝ Տիրան, Ժիրայր եւ Օննիկ Տէր Աւետիսեաններ: Ոտքի, ձախէն աջ՝ Սեպուհ, Տիգրան եւ Սարգիս Տէր Աւետիսեաններ:

Տինքճեան ճիւղը (Տիարպեքիր/Տիգրանակերտ)

Տիարպեքիր/Տիգրանակերտ: Կեդրոնը կանգնածը Մարի Տինքճեանի հայրն է՝ Յովսէփ Տինքճեանը: Լուսանկարի աջինը Եղիսաբէթ Տինքճեանն է՝ Յովսէփի կինը: Ձախին Յովսէփի եղբայրն է (անունը՝ անծանօթ): Նստածը եղբայրներուն մայրն է (անունը՝ անծանօթ): Յովսէփ եւ Եղիսաբէթ կը սպանուին ցեղասպանութեան ժամանակ:

Մարի Տինքճեան (1908–1983)

Օննիկ Տէր Աւետիսեանին կինը եւ Սարգիս Տէր Աւետիսեանին մայրը՝ Մարին, դուստրն էր Յովսէփ եւ Եղիսաբէթ Տինքճեաններուն: Անոնք կ’ապրէին Տիգրանակերտի (Տիարպեքիր) մէջ եւ ունէին վեց զաւակ. Մկրտիչ (կը մահանայ 1956-ին), Միհրան (1907–1956), Մարի (1908–1983), Նուարդ (1912–1960), Յակոբ եւ Տիգրան: Վերջին երկուքը մահացած են վաղ մանուկութեան հասակին` 1915–1916 թուականներուն իրենց ընտանիքին հետ տեղահանութեան ատեն. Յակոբ ժանտատենդի (typhoid), իսկ Տիգրան` թերսնման պատճառով: Յովսէփ եւ Եղիսաբէթ նոյնպէս զոհ կ’երթան ցեղասպանութեան եւ Մարի, քոյրն ու երկու եղբայրները վեց տարեկանին որբ կը դառնայ:

Վերապրող երեխաները կ’ընդունուին շատ հաւանաբար սկիզբը Հ. Բ. Ը. Մ.ի Տէօրթեոլի «Սիսուան-Քելեկեան» որբանոց, ապա կը տեղափոխուին Պէյրութի մէջ հիմնուած նոյնանուն որբանոց: Մկրտիչ 1920-ականներու սկիզբը որբանոցէն կը մեկնի Խորհրդային Հայաստան՝ բարձրագոյն ուսում ստանալու: Այս կը նշանակէր մշտական բաժանում իր եղբօրմէ ու երկու քոյրերէն: Միակ տեղեկութիւնը, որ ունէին անոր մասին, 1924-ին գրուած նամակ մըն էր, որուն մէջ նշած էր, թէ պիտի ամուսնանայ Լուպինա կամ Լուպա անունով ռուս աղջկայ մը հետ: Այդ նամակէն ետք Մկրտիչին հետ կապը կը կորսուի: Մարի կը շարունակէ յուսալ անոր մասին տեղեկութիւններ ստանալ. ամէն Հայաստան մեկնողէ կը խնդրէր Մկրտիչին հետքը գտնել, ինչպէս նաեւ թերթերու մէջ յայտարարութիւններ կը դնէր: Այս ջանքերը տասնամեակներ շարունակ ոչ մէկ արդիւնք կու տան մինչեւ 1974: Այդ տարի Մարիի զաւակներէն Սեպուհ կ’այցելէ Հայաստան եւ զանազան անձեր հարցուփորձելէ ետք ի վերջոյ կ’իմանայ, որ Մկրտիչ մահացած է 1956-ին:

Մարի շատ կը սիրէր բուրդ հիւսել եւ ասեղնագործել: Անոր գլուխգործոցը Նիկոսիոյ Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյ խորանին համար ասեղնագործած սեղանի ծածկոցն էր, որուն ամբողջացումը մօտաւորապէս երկու տարի տեւած է:

Հ. Բ. Ը. Մ.ի «Քելեկեան-Սիսուան» որբանոցի սանուհիներ, Պէյրութ, 1923: Ամենէն ձախին՝ Մարի Տինքճեան:

Մկրտիչ Տինքճեան՝ Մարի Տէր Աւետիսեանի (ծնեալ Տինքճեան) եղբայրը:

Մկրտիչ Տինքճեան եւ նշանածը՝ Լուպինա: Մկրտիչ եղբայրն էր Մարի Տէր Աւետիսեանի (ծնեալ Տինքճեան):

Աջին՝ Մարի Տինքճեան: Միւս երկուքը անծանօթ են:

Միհրան Տինքճեան եւ Մարի Տինքճեան, Միհրանին Սեպուհ որդիին հետ:

Ձախէն աջ՝ Տիգրան Տէր Աւետիսեան, Յովսէփ Տինքճեան, Սարգիս Տինքճեան:

Միհրան Տինքճեան (կեդրոնը) Սարգիս (ձախին) եւ Տիգրան Տէր Աւետիսեաններուն հետ: Միհրանին առջեւ՝ Սեպուհ Տինքճեան:

Միհրան Տինքճեան (1907–1956)

Ծնած է Տիարպեքիր/Տիգրանակերտ: Քրոջ՝ Մարիի նման գտնուած է Հ. Բ. Ը. Մ.ի «Սիսուան-Քելեկեան» որբանոցին մէջ: Զայն ձգելէ ետք, կը սկսի աշխատիլ. սկիզբը խաւաքարտէ տուփեր կը պատրաստէր ու կը վաճառէր, ապա բեռնակառքերով ծանր մեքենաներ կը փոխադրէր Լիբանանէն Դամասկոս եւ Հալէպ: Կ’ամուսնանայ Ովսաննային հետ: Կ’ունենան երեք զաւակ. Արաքսի, Շաքէ եւ Յովսէփ: Ովսաննա կանուխ կը մահանայ: Միհրան կը վերամուսնանայ Արուսեակին հետ, որ մեծ հոգատարութեամբ կը խնամէ ամուսնոյն առաջին կնոջմէ ունեցած երեք զաւակները:

Միհրանի զաւակներէն Արաքսին ծնած էր 1927-ին: Ան կ’ամուսնանայ Տիրան Տէր Աւետիսեանի հետ: Կ’ունենան երկու զաւակ. Սիրվարդ եւ Յասմիկ: Շաքէ ծնած էր 1929-ին: 1946-ին կ’ամուսնանայ Գուրգէն Սապունճեանի հետ եւ կը տեղափոխուի Պաղտատ: Ունեցած են երեք զաւակ. Միհրան, Անահիտ եւ Սիլվա:

Հ. Բ. Ը. Մ-.ի «Քելեկեան-Սիսուան» որբանոցի սան-սանուհիներ եւ երկու չափահաս մարդիկ, Պէյրութ, օգոստոս 1922: Ոտքի, ձախէն աջ՝ Սարգիս Չէօրէքճեան (սեբաստացի), Վարդենի Մելքոնեան, Զուարթ Չագըրեան, Քերովբէ (մականունը՝ անընթեռնելի), Դաւիթ Գարանֆիլեան: Նստած, ձախէն աջ՝ անծանօթ, Վահրամ Մանուկեան, Սարգիս Եազըճեան (կարնեցի):

Միհրան եւ Ովսաննա Տինքճեաններու ամուսնութեան լուսանկարը, Լիբանան, 1920-ականներու վերջ։

Գուրգէն Սապունճեան եւ Շաքէ Սապունճեան (ծնեալ Տինքճեան), Պաղտատ, 1947: Շաքէ դուստրն էր Տիարպեքիր/Տիգրանակերտ ծնած Միհրան Տինքճեանի:

Շաքէ Սապունճեան (ծնեալ Տինքճեան) եւ զաւակները՝ Անահիտ (ձախին) եւ Միհրան Սապունճեաններ: Շաքէ դուստրն էր Տիարպեքիր/Տիգրանակերտ ծնած Միհրան Տինքճեանի:

Նուարդ Տինքճեան-Միրզայեան (1912–1960)

Տինքճեան վերապրող երեք երեխաներէն կրտսերն էր Նուարդը: Ան 1930-ին կ’ամուսնանայ Յարութիւն Միրզայեանին հետ եւ կը տեղափոխուի Պաղտատ: Կ’ունենան երեք զաւակ. Արմէն, Արշամ եւ Արփինէ: Նուարդ քաղցկեղի հետեւանքով կը մահանայ 1960-ին: